Dagblaðið - 04.05.1981, Blaðsíða 13

DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 4. MAÍ 1981. 13
,,H ........
Búrfellsvirkjun ogfyrstu
samningamir við ÍSAL
Ámi Grétar Finnsson, hæstaréttar-
lögmaður og meðlimur stjómar
Landsvirkjunar, skrifaði grein 1
Morgunblaðið 11. april og rekur
gang mála. Orðrétt segir þar:
„Byggingarkostnaður
Búrfellsvirkjunar
Þegar rætt er um Búrfellsvirkjun
og stofnkostnað hennar, þá em þar
meðtalin, auk virkjunarinnar sjálfr-
ar, vatnsmiðlun i Þórisvatni, tvær
háspennulinur frá Búrfelli til
Reykjavíkur, spennistöð við Geitháls
og gasaflstöð í Straumsvik. Stofn-
kostnaður allra þessara mannvirkja
varö um 70 milljónir bandarikjadala.
Samkvæmt áætlun, sem verkfræði-
deUd Landsvirkjunar hefur gert,
myndi byggingakostnaöur þessara
mannvirkja, ef reisa ætti þau i dag,
nema um 270 milljónum bandaríkja-
dala.
Miöað við verðbólgu mældri i visi-
tölu byggingarkostnaðar í Bandaríkj-
unum frá því Búrfellsvirkjun var
byggð og fram til ársloka 1980, sam-
svara 70 milljónir dala nú um 180
milljónum dala. Sé tekinn byggingar-
kostnaður Búrfellsvirkjunar, svo sem
hann myndi verða í dag, 270 milljónir
dala og frá honum dreginn bygging-
arkostnaður 180 milljónir dala, i
samræmi við þær hækkanir sem
orðið hafa á þessum tíma í Banda-
ríkjunum, þá kemur í ljós að hreinn
hagnaður íslenzku þjóöarinnar af þvi
einu að hafa byggt Búrfellsvirkjun á
sínum tima er um 90 milljónir dala.
Skýringar á þessu eru meðal annars
þær miklu hækkanir, sem orðið hafa
á oliu og vöxtum á lánum á þessum
tíma.”
Svo ber þessi stjórnarmaður
Landsvirkjunar sér á brjóst og lýsir
því yfir, hvilíkt happ það hafi verið
islensku þjóðinni að byggja Búrfells-
virkjun á sínum tíma, á þvi hafi
þjóðin hagnast um $90 millj.
Nei, Árni, undir þáverandi stjóm
Landsvirkjunar tapaði þjóðin þessari
upphæð. Þetta snýst allt i kollinum á
þér. Á þáverandi verðgildi skv. út-
reikningum Landsvirkjunar má deila
í þessar $90 m. með 3,86 og fást þá
$23,3 m. í útreikningum mínum hér á
eftir fæ ég sömu upphæð, en tap i
stað gróða.
Ef þinir útreikningar væru réttir,
væri hagur þjóðarinnar ekki betri, ef
byggingarkostnaður stórvirkjana vex
svona ört hér, eöa 50% hraðar en í
U.S.A. eða almennt erlendis.
Hvemig má skýra þennan mikla mis-
mun, og hvaða afleiðingar hefði
hann?
Söluverð rafmagns frá BúrfeUi var
áætlaður árlegur fjármagnskosm-
aður (afborganir og vextir) auk 1%
af byggingarkostnaði fyrir stjórnun,
gæslu, viðhald og eftirlit.
Ef byggingarkostnaöur vex hér
50% hraðar en i U.S.A. þurfum við
einnig 50% hærra verð fyrir rafork-
una og verðleggjum okkur þá fljótt
út úr heimsmarkaðsverði og stóriðju-
draumum. Ástandið er ekki slikt.
Sennilega er byggingarkostnaður hér-
lendis í reynd álika og i U.S.Á. eða
jafnvel lægri. ísland er ekki hálauna-
svæði. Aukning byggingarkosmaðar
hér felst i vaxandi álögum rikisvalds-
ins. Viðvikjandi áætluðum bygging-
arkostnaði Búrfellsvirkjunar tek ég
hér orðrétt upp úr Morgunblaðinu 2.
apríl 1966:
„Stofnkostnaður
Tilboð hafa nú borizt i byggingar-
vinnu við virkjunina, vatnshverfla og
rafala og er þar allur kostnaður með-
talinn, nema sá kostnaður, sem um
getur i lið b) i efirfarandi töflu.
Taflan sýnir nokkra sundurliðun á
áætluðum stofnkostnaði, án vaxta á
byggingartíma.
Stofnkostnaður 105 MW
Búrfellsvirkjunar (mlllj. kr.)
1. Aflstöð.
a) Byggingarmannvirki, stíflubún-
aður, lagnir, flutningsgjöld, fluming-
ur, túrbínur, lokar, rafalar, niður-
setning véla og tækja, prófanir o.fl.
Tilboð.......................808.0
Vegir og brýr
ofan Ásólfsstaða............. 11.5
Undirbúningskostnaður .... 39.5
TilboðLokið 859.0
b) Kosmaður helztu tækja i
spennistöð og vegna rafbúnaðar o.fl.
komin á hafnarbakka hér, verk ofan
Búrfells (ótalin í lið a), ibúðarhús og
helmingur kostnaðar
viðþjóðvegj................103.5
Áætlun 962.5
2. Aðalorkuveita.............138.5
3. Stjórn, skrifstofa, eftirlit,
verkfræðiþjónustao.fl........116.5
* 1217.5
4. Ófyrirséð.................137.0
1354.5
Kjallarinn
Birgir Frímannsson
Um 15% af heildar-stofnkostnaði
verður háður launum samkvæmt
kjarasamningum, en annar kosm-
aður verður á föstu verði. Siðari
stigin áætlast á samtals 305.5 millj.
kr. og er reiknað með að fram-
kvæmdir verði samhangandi á árun-
um 1970—1975. Miölunin i Þóris-
vatni áætlast með 4. eða 5. vél, eftir
þvi hvað reynslan segir til um. Alls
áætlast þvf 210 MW virkjun án vaxta
á byggingartima á 1660 millj. kr. að
meðtalinni aðalorkuveitu til Reykja-
víkur og álbræðslu við Straumsvík.
Rekstrarkostnaður, þ.e.a.s. stjórn,
gæzla, viðhald og eftirlit, áætlast á
14.5 millj. kr. á ári fyrir 105 MW
byrjunarstigið og 18.0 millj. kr. á ári
eftir fullvirkjun.
Varastöðvar.
Reiknað er með einni 20 MW gas-
túrbínustöð með fyrsta virkjunarstigi
Búrfellsvirkjunar og annarri jafn-
stórri til viðbótar með siðari stigum.
Stofnkostnaður þessara tveggja
stöðva áætlast samtals 120 millj. kr.
og byggjngartiminn er aöeins örfáir
mánuðir.”
Hér er byggingarkostnaður reikn-
aður i islenskar gamlar krónur 1660
milljónir, auk 120 millj. fyrir vara-
stöðvar i Straumsvík. Samtals eru
þetta 1780 miUjónir á gengi 43 kr/$,
eða áætlun uppá $41,4 mUlj. Vexti á
byggingartima hefi ég áætlað $5,3
mUlj. og heildarkostnaö skv. áætlun
$46,9 mUlj.
Ég vísa enn orðrétt í Morgunblaðið
2/4 ’66 um skoðun Landsvirkjunar
þá á réttmæti þessarar áætlunar:
„f fyrsta lagi er sú áhætta, sem i
þvi er fólgin, að bygging virkjunar-
innar reynist dýrari en áætlanir hafa
gert ráð fyrir. Segja má, að þessi
áhætta sé nú svo að segja úr sögunni,
þar sem þegar hafa borizt tUboð í
byggingarmannvirkin og nokkrar
aðalvélar orkuversins, og eru þessi
tilboö að mestu leyti föst, jafnvel
þótt verðlag breytist. Engu að siður
er gert ráð fyrir verulegum fjárhæð-
um vegna ófyrirséðra útgjalda, svo
að hér er eins vel um búið og hægt er
áþessu stigi málsins.”
Hvemig má það vera, að þessi
heildarkostnaður vex úr $46,7 í $70,0
mUlj. eða um $23,3 millj.íÞessi aukn-
ing, sem að óverulegu leyti var cfnis-
kostnaður, veldur því að fastir liðir í
erlendum gjaldeyri, sem voru 85%,
falla niður í 50%. Þess vegna verða
útreikningar Landsvirkjunar í nú-
virði BúrfeUsvirkjunar svona háir og
að minu mati rangir, því forsendur
erurangar.
Mínir útreikningar, miðaðir við tU-
boð sem áttu að standast, sýna nú-
virði Búrfellsvirkjunar ca $220. mUlj.
Ef ekki hefði komið tU stóraukin
skattinnheima rikissjóðs frá 1966,
reiknast mér til að núvirði BúrfeUs-
virkjunar sé vel undir $180 millj. sem
er núvirði i U.S.A. skv. athugun
Landsvirkjunar. Mismunurinn fer í
skattahítina og eykur rafmagnsverð
yfir 45% með verðjöfnunargjaldi.
Söluskattur kemur svo aukalega. Þaö
væri verðugt verkefni fyrir Lands-
virkjun aö upplýsa hve mikill hluti
ríkissjóðs er nú af stórvirkjunum og
hve mikið það hlutfall hefur aukist
frá 1%6. SennUega er það rikisleynd-
armál. Ekki fær rikissjóður minna en
30%—40%, sennUega mun meira.
Söluskattur og verðjöfnunargjald
o.fl. er um 50%. Ekki borgar ÍSAL
slik gjöld. Álag rikissjóðs á almenn-
um markaði er yfir 100% af bUum og
af ýmsum innflutningi allt að 275%.
Af gosdrykkjum yfir 100%, af bens-
ini 127%. Svona mætti lengi telja
upp brjálæðislega skattinnheimtu,
sem almenningi er talin trú um að sé
gert fyrir heildina og margir trúa.
Haakkun byggingarkostn-
aðar úr ca «50 í $70 millj-
ónir
Hvemig getur það átt sér stað.að
tUboð $46,7 miUj. verður i reynd
$70,0 miUj. eöa $23,3 millj. hærra
semer 50%?
Við skulum lita til byrjunar verks-
ins. TUboö i byggingarhlutann (með
50% öryggisálagi á vinnuUöum skv.
útboðslýsingu) er talið hjá þér 808
miUj. króna eða þá $ 18,79 millj.
TUboðln sem bárust voru eftlrfar-
andi:
Fosskraft h/f (PhU &Sön,
Alm. byggingarfél. h/f,
Sentab A/B)..........$14,98 millj.
Dumez, Frakklandi
(Verkh/fvarmeð 33%) $15,80mUlj.
A&B, Belgia..........$15,81 miUj.
HöjerEUefsen, Höjgaard
ASchultz, Verkh/f.. .. $20,15mUlj.
Finnsk verktaka-
samsteypa............$22,38 millj.
Skanska Cementgjut-
eriet, Svíþjóð.......$23,88 millj.
Hochtief, Stabag,
Véltækni h/f..........$28,12miUj.
Landsvirkjun vildi endilega taka
tilboði Fosskraft h/f, þótt vitað væri
að bæði Frakkar og Belgíumenn
væm i reynd meö lægra tilboð vegna
margvislegra fyrirvara Fosskraft. 1
reynd var samið við Fosskraft skv.
Morgunblaðinu 2/4 ’66 um kr. 808
mUljónir eða $18,79. Að vísu var
stöðvarhús steypt, en það munaði
ekki $3 miUj. Fosskraft taldi sig geta
gert það með Utlum aukakostnaöi.
„Dumez” og „A&B” var ekki boðið
að breyta sinum tilboðum þannig,
enda andstætt reglum Alþjóðabank-
ans, en þar sat i stjórn VUhjálmur
Þór, hluthafi i Almenna byggingarfé-
laginu h/f.
í stjórn Landsvirkjunar voru þá
auk Jóhannesar Nordal 3 sjálfstæðis-
menn, 1 framsóknarmaður, 1 al-
þýðuflokksmaður og 1 frá Alþýðu-
bandalaginu. Sá síðastnefndi hafði
persónulegar ástæöur tU þess að vera
ánægður með gang mála, þótt hann
hafi vafalaust vitað betur.
Mér fmnst Landsvirkjun hafa
brotið hefðir, reglur og siðferði um
meðferð alþjóðlegra útboða og mun
sendiherra Belgíumanna hafa borið
fram hörð mótmæU við Alþjóöa-
bankanna og Frakkar vafalaust stutt
hann.
Þegar svo augasteinar ykkar, PhU
og Sön og Almenna byggingarfélagið
h/f fóru halloka og A.B. h/f og
Sentab A/B urðu gjaldþrota í lok
verksins, þá var þeim hjálpað yfir öll
mörk velsæmis. Staða sú sem þið
höfðuð komið ykkur i var að vísu erf-
ið, gjaldþrot á verktíma hefði kostaö
seinkun verksins og hugsanlegar
skaðabætur af hendi ÍSALs, senni-
lega hefði kostnaöur stóraukist,
nema ákvörðun hefði verið tekin
snemma, og endalaus málaferU, sem
hefðu bundið ykkar toppmenn í rétt-
arsölum næstu árin, þegar þeirra var
þörf við undirbúning Þórisóss og Sig-
öldu. Hvernig Phil & Sön slapp við
gjaldþrot er efni í aðra blaðagrein.
Nú voru góö ráð dýr, aukareikn-
ingar voru framleiddir á færibandi og
margir fáránlegir. Almenna bygging-
arfélagið h/f lánaði í upphafi verks-
ins $2,5 millj. tU tækjakaupa, eöa
107,5 millj. krónur. Upphæðin var
reiknuð tU endurgreiðslu síðar, þegar
gengi doUarans hafði breyst úr 43,00 í
88,00 kr /$ meö sömu krónuupphæð
eða $1,22 millj. Þar töpuðust $1,28
mUlj. og væntanlega vextir að auki.
Fosskraft h/f þóttist ekki hafa gert
ráð fyrir mannaflutningum milli
Reykjavíkur og BúrfeUs, en fengu þó
tilboð fyrir opnun tilbo^t, t.d. hjá
Landleiðum h/f, ennfremur kom tU
staðaruppbót, sem alUr aðrir virtust
hafareiknað með.
Eftir nákvæma úttekt lögfræðinga
greiddi Landsvirkjun þetta aukalega.
Svona gekk þetta tU í þaö óendanlega
og heildarniðurstaða eftir þvi.
Sambærilegt uppgjör Landsvirkj-
unar við ístak h/f (PhU&Sön) vegna
hluta þeirra við Þórisós var tUboð 71
miUjón krónur, greiðslur 142 mUlj.
krónur auk vaxta og gengisbreytinga.
Svipuð hlutföU.
Ástœðan fyrir lágu raf-
magnsverði til ísal
Ástæðan er nú augljós. Verkið er
áætlað á $46,7 millj. og samningar
við ísal byggðir á þeirri áætlun.
Þegar svo allt fer úr böndum og
byggingarkostnaður og rafmagns-
verð hækkar um 50% og reyndar
meira, ef viðbótarlán eru óhagstæð-
ari. Þennan mismun og mistök
Landsvirkjunar varð siðar öll þjóðin
að borga, en isal hafði fastan samn-
ing fyrir helming verksmiðju sinnar.
Stjórnmálamenn bera enga
ábyrgð, þótt þeir telji sjálfir annað,
og trúverðugir eru þeir sjaldnast, sér-
lega ekki i margra flokka stjóm.
Krafla er ekkert einsdæmi um
hvernig_ fer þegar stjórnmálamenn
stjórna framkvæmdum. Það veit öll
þjóðin, en fær engu breytt. Hæfi-
leikamenn gefa sig heldur ekki að
stjómmálum.
Sem dæmi um vinnubrögð stjóm-
málaflokka má nefna að Framsókn-
arflokkurinn kaus bændahöfðingj-
ann Þorstein frá Vatnsleysu i stjórn
Landsvirkjunar, væntanlega af þvi
aö röðin var komin aö honum að fá
góðan bitUng. Hann talaði ekki
ensku. Flest mál fóru fram á ensku,
oft hátæknileg. Sagt var að stjórnar-
menn þyrftu að skilja öU skjöl eftir i
sérstökum skápum og máttu ekki
taka með sér. Þannig vissi Framsókn-
arflokkurinn aldrei nákvæmlega
hvað gerðist við BúrfeU, þótt flokk-
urinn bæri sina ábyrgð. Þeir voru jú
búnir að semja fyrirfram um þetta
allt við Sjálfstæðisflokkinn og vildu
kannski ekkert vita um eftirleikinn.
Síðan sendu þeir annan bændahöfð-
ingja í stjórnina og loks Einar
Ágústsson fyrrv. ráðherra, þegar þeir
vildu fara að fylgjast með Sigöldu og
Hrauneyjafossvirkjun.
Mér virðist i skrifum þínum, Árni,
að Sjálfstæðisflokkurinn hafi ekki
heldur verið sérlega heppinn með val
manna í stjóm Landsvirkjunar. Síð-
an kom Sigalda og öll málsmeðferð
Landsvirkjunar þar. Þar mátti standa
örðuvísi að hlutunum, ef menn hefðu
haft bein í nefinu. Þar mátti einnig
spara stórfé.
Lœgstbjóðandinn
„Dumez"
Ég held þú hafir með skrifum
þinum beinlinis sannað mistökin við
Búrfell. Ef „Dumez” hefði fengið
verkið er ég sannfærður um að heild-
arkostnaður hefði ekki farið yfir $50
millj. og samningarnir við ísal reynst
eins og til var stofnað. ,,Dumez” átti
engan pólitískan stuðning hér, en
fimm milljóna verðtrygging og hið
góða nafn fyrirtækisins á alþjóða-
vettvangi, sem þeir vildu ekki setja í
áhættu fyrir tiltölulega lítið verk, þar
sem Alþjóðabankinn var aðili, hefði
tryggt framgang mála skv. tilboði.
Velta „Dumez” var þá meiri en fjár-
lög islenska rikisins. Fé gátu þeir lán-
að okkur og verktækni Frakka frá-
bær, ef um góð fyrirtæki var að
ræða. Frakkar stjórnuðu t.d. bygg-
ingu neðanjarðarbrauta Moskvu,
sem voru stolt Rússa.
Dumez voru lægstbjóðendur i
geysistórt verk í Suður-Afríku og ætl-
uðu að kaupa geysimikinn tækjakost
frá U.S.A., nota tækin við Búrfell á
mun styttri verktima en varð, og
flytja síðan tækin áfram til S-Afríku.
Þar sem krafist var „Low Alkali”
innflutts sements var reiknað með að
byggja sementsmyllu við Hafnar-
fjarðarhöfn og fékk firmað vilyrði
fyrir lóð á þeim slóöum sem Bifröst
var. Einnig hefði verið byggt
sementssiló, bilavigt og útilager fyrir
innfluttan „klinker” sem síðan mátti
nota eftir hendinni og bæta i 4-6%
gipsi. Einföld framkvæmd. Þannig
hefði sparast keyrsla fyrir Hvalfjörð.
Mannvirkið hefði siðan Verk h/f
keypt og þar með skapaö möguleika
á ódýrum flutningi sementsklinkers í
stórum skipum til Hafnarfjarðar.
Hafnfirðingar hefðu haft af þessu
drjúgar tekjur og góða vinnu fyrir
nokkra menn. Reykjavíkursvæðið
hefði fengiö betra sement.
Fyrir hvern varstu eiginlega að
vinna, Árni? Ekki fyrir þjóðina, ekki
fyrir umbjóðendur þina, Hafnfirð-
inga, tæplega fyrir Sjálfstæðisflokk-
inn, nema kannski flokkseigendafé-
lagið. Var þetta bara vinna fyrir Phil
& Sön og Almenna byggingarfélagiö?
Svona vinnubrögð eru fræg hjá þjóð-
inni og skapa skömm og áhugaleysi á
stjórnmálum, þvi oft vita stjórnmála-
menn tæpast fyrir hvern þeir eru að
vinna.
Birgir G. Frimannsson
verkfræðlngur.
Stiflan viö Búrfell er sérstæð, ekki sizt vegna turnsins fyrir vaktmenn sem fylgjast
með ismyndun.