Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur - 01.01.1979, Blaðsíða 46

46
JÓN STEFFENSEN
þeirri íslenzku, einkum vegna þess, að í þeirri dönsku lætur höfundur af
hinu hvumleiða bessaleyíi að tala fyrir munn Eykonunnar, ennfremur
kannast nú höfundur við, að birzt hafi útdrættir úr journölum Sveins í
ritum Náttúrufræðifélagsins, en bætir því jafnframt við, að hann hafi
notið 300 rd ferðastyrks á ári í 3 ár eða samtals 900 rd, og lýkur síðan
frásögninni af rannsóknum hans með þessum orðum: ,,For en vel
lönnet Naturkyndig havde maaske været mere at gj0re i et paa mærk-
værdigheder saa rigt Land, som Island“ (194).
Þetta mun heimildin fyrir styrkupphæðinni, sem tilgreind er í æviá-
gripum Sveins Pálssonar eftir Þorvald Thoroddsen (Þorv. Thoroddsen
1902) og Jón Eyþórsson (Sveinn Pálsson 1945), en eins og þegar hefur
komið fram, þá fær Sveinn alls 600 rd auk áhaldanna, er Naturhistorie
Selskabet gefur honum 1796, sbr. dagbækur Sveins 5. júlí 1796.
Það verður ekki skilizt við Eldrit Sveins Pálssonar án þess að leiða
hugann að hugsanlegum ástæðum fyrir því, að hann hættir við að
senda það Naturhistorie Selskabet 1795 og gerir það ekki síðar, að séð
verður. Um þær er við fátt annað að styðjast en meira eða minna
sennilegar getgátur, en rétt er að hafa í huga, að Sveinn stendur á
miklum tímamótum ævi sinnar, þegar hann festir ráð sitt 19. október
1795 og þarf að fara að hugsa til að sjá heimili farborða. Það er borin
von, að rannsóknarstyrkur hans verði framlengdur, og ætli hann sér
embættisframa á Islandi, mun heppilegast að eiga ekki frekar en komið
væri í útistöðum við son æðsta embættismanns landsins. En á það gat
Sveinn vissulega hætt með því að senda Naturhistorie Selskabet Eld-
ritið, svo háðulegum orðum sem þar er farið um Magnús Stephensen,
vitneskju um það gat Rothe ritari komið á framfæri við Magnús, þótt
ritið væri ekki birt.
Að lokum er forvitnilegt að bera saman rannsóknaraðferðir þeirra
Magnúsar Stephensens og Sveins Pálssonar, eins og þær birtast í
skrifúm þeirra um sama gosið, þar sem aðferð beggja er lík um það, að
þeir verða að treysta á aðra um upphaf og lýsingu þess. Magnús
Stephensen rekur gossöguna (í riti sínu 1785, 35) án þess að geta
nokkurs heimildarmanns og lýkur henni á þessa leið:
„Naar man blot skulde gaae eftir de mange saavel mundtlige, som
skriftlige Underretninger, der haves herom fra de af Ilden angrebne
Egne, saa vilde dette ikke blive eet men íleere. I det mindste maatte der
da regnes eet Udspring for den vestlige, og et andet for den östlige
Lavastrpm; thi saaledes er det forekommet adskillige, som i Aaret 1783