Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur - 01.01.1979, Blaðsíða 18

18
HARALD L. TVETERÁS
Og þessi voru niðurlagsorð hans: „En fyrst og fremst er leikritið
vitaskuld skáldskapur um menn og mannleg örlög.“
Eins getum við ekki gengið framhjá því, að í þeim leikritum, sem
íjalla um þjóðfélagsleg átök, tekur hann afstöðu með frelsisöílunum
gegn afturhaldi, gegn tvöföldu siðgæði í samfélaginu og stólpum þjóð-
félagsins. Hann beitir einfaldlega þeirra aðferð að láta rás atburðanna
afhjúpa þessar persónur. Og ég held það sé rétt hjá sumum nýjustu
Ibsensrannsakendum, að skáldið afhjúpar tvöfeldni persóna sinna, um
leið og það fellir dóm yfir þeim. Af því leiðir, að hann tekur afstöðu.
Hann er strangur dómari, eins og þegar prófessor Rubek, myndhöggv-
arinn í „Pegar við rísum upp frá dauðum“, ávarpar brjóstmyndir
sínar, konur og karla. A ytra borði voru það eftirlíkingar, en undir niðri
duldist andlit dýra, hátíðlegir og heiðarlegir hrosshausar, asnasnopp-
ur, hundaskallar og svínstrýni.
Þessi tilhneiging að skapa skopmyndir má rekja allar götur aftur til
áranna í Grimstad og Andhrímnistímabilsins í Osló, en með aukinni
sjálfsþekkingu sveið æ meir undan svipuhöggum hans og kannski
sárast í seinasta leikriti hans „Þegar við rísum upp frá dauðum“, þar
sem hann rýnir hvað harðast í eigin barm.
Hvern ætlaði hann að hirta? Góðborgara, valdamenn, já, hann naut
þess vissulega að afhjúpa þá. En ég held, að menn átti sig ekki á Henrik
Ibsen og uppsprettu skáldskapar hans, ef þeim er ekki ljóst, að það er
fyrst og fremst að sjálfum sér, sem hann vegur. Óhagganleg trú hans á
mannlega reisn, á frelsi og ábyrgð, - allt það, sem ber skáldskap hans
uppi, stendur í nánum tengslum við þá dýrkeyptu sannfæringu hans,
að það sé í afkimum sálarlífs okkar, sem við getum gert okkur vonir um
að leysa siðræn ogfélagslegvandamál mannkynsins. I leikritinu „Þegar
við rísum upp frá dauðum“ tekur hann fyrir, hvað það kostar þann,
sem helgar líf sitt slíkri frelsun, en þar spyr hann sjálfan sig á gamals
aldri, hvort hann hafi yfirleitt lifað lífinu. Rubek hefur brugðizt lífinu,
hann hefur brugðizt Irene, sem var fyrirsæta hans, en ekki kona hans
né heldur barnsmóðir.
En einmitt með því að rýna miskunnarlaust í eigin barm, á langri
ævi, tókst Henrik Ibsen að ná þeim samruna, sem hann svo oft haíði
öfundað Björnson af: skáldskapur hans og líf runnu saman í eitt.
Agnar Þórðarson þýddi.