Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur - 01.01.1979, Blaðsíða 14

14
HARALD L. TVETERÁS
Maður skyldi ætla, að hann hafi verið kominn í sterka aðstöðu. Með
„Brandi“ barst nafn hans vítt um Norðurlönd, í Mið-Evrópu vissu
menn þá þegar um hann, og „Pétur Gautur“ ætti að standa fyrir sínu.
Ibsen hefði átt að kæra sig kollóttan um grunnfæra ritdóma. En takið
eftir, hvað hann skrifar Björnson: „Ef ég væri í Kaupmannahöfn og
mér væri þar einhver jafn nákominn og Clemens Petersen er þér, þá
hefði ég heldur lamið hann til óbóta en láta hann komast upp með að
misbjóða sannleika og réttlæti á jafn freklegan hátt . . ..“ Og seinna
segir hann ennfremur: „Samt sem áður fagna ég því að vera hafður
fyrir rangri sök, ég sé í því guðlega forsjón og vilja, þar sem ég hef
tvíeflzt við hverja raun. Ef þeir vilja stríð, þá skulu þeir fá það. Ef ég er
ekki skáld, hef ég vissulega engu að tapa. Eg mun beita aðferð ljós-
myndarans. Eg mun taka fyrir samtíð mína í heimahögum, hverja
persónuna á fætur annarri eins og ég gerði það í Málstræverne (Mál-
streitumönnunum). Eg mun ekki hlífa barninu í móðurlífi, ekki leynd-
ustu hugsunum og tilfinningum nokkurrar sálar á bak við töluð orð,
ekki neinum, sem á þann heiður skilinn að lenda þar.“
Þetta segír ekki lítið um þau öfl, sem tókust á um hann, og þær
andstæður, sem bjuggu í honum. Og svona ,,kast“, ég held við getum
ekki kallað það annað, átti hann til með að fá, þó að hann væri orðinn
viðurkenndur úti um víða veröld. Það er áríðandi, að þessi hlið stór-
skáldsins komi skýrt fram - smámunasemin, illgirnin, hefndarþorst-
inn. Við skulum ekki sýna honum neina hlífð. En jafnframt var hann
hinn mikli boðberi siðlegrar breytni, refsivöndur samfélagsins, mál-
svari frelsis og mannþekkjari. Já umfram allt mannþekkjari, þar hafði
hann orðið að kanna myrkustu afkima sálarlífsins og afhjúpa leynd-
ustu hvatir athafna sinna og hugsana. Ranghverfunni á honum eigum
við það að þakka, að hann varð þessi einstaki mannþekkjari. Hann tók
linnulaust sjálfan sig til bænar, sökkti sér í sálardjúpið. Fyrir honum
var að yrkja að halda dómsdag yfir sjálfum sér. Það höfum við beint
eftir honum sjálfum, og okkur er óhætt að taka það trúanlegt. Hann
gerði það sí og æ.
Mikið hefur verið ritað um fyrirmyndir Ibsens að ýmsum mann-
gerðum hans, og hann fór ekki dult með, að hann studdist við lifandi
fyrirmyndir. Skáldi er engu óeðlilegra en myndlistarmanni að notast
við fyrirmyndir, sagði hann.
Eg hef sjálf'ur skrifað ritgerðarkorn fyrir mörgum árum um sænska
Ijóðskáldið Carl Snoilsky sem fyrirmynd að Rosmer í Rosmersholm.
Enginn vafi leikur á því, að Snoilsky var Ibsen mjög hugstæður um það