Frjáls verslun - 01.06.1942, Blaðsíða 50

í hálfrökkri baksviðsins, þá er hlutverk hans sízt minna
en hinna hávaðasömu og gamburmiklu samleikara hans.
3.
Lánstraust þjóðhöfðingja 16. aldar var ekki yfrið
mikið, eins og að líkindum lætur. Lánveitendurnir tóku
að sér stjórn landsnytja þeirra og lánuðu þeim reiðu
fé í staðinn. Þessir lánveitendur voru jafnan úr kaup-
mannastétt, og þegar í byrjun aldarinnar eru suður-
þýzkir kaupmenn fremstir i flokki þessara lánar-
drottna, þótt engir taki á sig slikar ábyrgðir sem
Fuggerarnir. En raunar var nauðsyn hinna félausu
þjóðhöfðingja á að fá lán sizt meiri en nauðsyn lán-
ardrottnanna á að ávaxta fé sitt. Það sést greinilega,
að Jakob Fugger hefur fljótt haft veður af því, hver
hætta var búin honum og fyrirtæki ættar hans, er
Indlandsverzlunin lagði lykkju á leið sina suður um
Afríku. Þegar í byrjun 16. aldar reynir hann að troða
sér inn á austurlandaverzlunina í Lissabon. Einokun-
arskipulag hinnar portúgölsku verzlunar meinuðu hon-
um samt að reka bein verzlunarviðskipti við Indland,
og rikisvaldið þýzka var svo veikt að það gat litt stutt
hann í þeim efnum í baráttunni við Portúgal. En allar
vörur, sem komu frá Indlandi höfðu aðeins stutta við-
dvöl í Portúgal, þær voru strax fluttar til Antwerpen,
þessarar miklu verzlunarborgar, sem gerðist nú al-
þjóðleg miðstöð hins evrópska fjármagns. Fugger
hreiðraði um sig í Antwerpen og átti fulltrúa þar,
en eins og samgöngum var háttað á þessum dögum,
þá var erfitt að reka spákaupmennsku á Antwerpen-
markaðinum, en hafa sjálfur aðsetur í Ágsborg. Af
þessu leiddi, að Fugger leitaði annarra markaða fyrir
fé sitt. I stað vöruverzlunar gerði hann bankastarfsemi
og peningaverzlun að höfuðiðju sinni; hann gerðist
kaupmaður i stjórnmálum, lánardrottinn hins verald-
lega valds og kii’kjunnar lika, ef svo bar undir. Og
þannig komst hinn auðugi kryddkaupmaður inn í ver-
aldarsöguna.
Afskipti Fuggers af opinberu lífi Þýzkalands urðu
á tveimur sviðum mjög afdrifarík. Hið var það er
Albrecht af Brandenborg fekk erkibiskupsdæmið
Mainz. Páfi veitti honum það gegn álitlegri upphæð.
Þetta fé varð Albrecht að fá að láni hjá Fuggerunum.
Það var einnig skilyrði páfa, að selja mætti afláts-
bréf í löndum Hohenzollara í 8 ár. Aflátstekjunum
var síðan skipt bróðurlega á milli páfa, sem fékk helm-
inginn, keisarinn 1000 gyllini og Albrecht afganginn
til þess að geta greitt Fugger skuld sína. En öll fjár-
hagsleg stjórn aflátssölunnar var í höndum Fugger-
ættarinnar. Og þegar hinn illræmdi aflátssali Tetzel
fór um byggðir Þýzkalands og seldi mönnum sálu-
hjálp, þá var í för með honum fulltrúi Fuggers, sem
tók helming gjaldsins. Eins og kunnugt er var þetta
orsök þess, að Lúter reis upp til mótmæla gegn af-
látssölunni, og Jakob Fugger á því sinn mikla þátt
í hinni miklu byltingarhreyfingu siðaskiptanna.
Nokkru síðar eru mikil tíðindi í vændum. Árið 1519
er keisaralaust í Þýzkalandi. Kjörfurstarnir koma sam-
an á ríkisþingi til að kjósa nýjan keisara. Helztu fram-
bjóðendurnir eru Franz I. Frakklandskonungur og
Karl V., sonur Maximilians, ríkiserfingi alls hins mikla
Habsborgarríkis. Þessi kosning er einn þáttur í hinni
miklu baráttu voldugustu konungsætta álfunnar, Habs-
borgarættarinnar og Valoisættarinnar frönsku. Keppi-
nautarnir bjóða í kjörfurstana eins og á uppboði, en
loks ber Karl V. sigur úr býtum, því hann var hæst-
bjóðandi. Ekki vegna þess, að hann væri í rauninni
ríkari, hann var snauður maður að fé, en Fugger
studdi hann og lofaði að greiða þau loforð, sem Karl
gaf kjörfurstunum. Kjörfurstarnir treystu ekki Karli
né loforðum hans, en þeir treystu hinum digra sjóði
Ágsborgarkaupmannsins. Með þessu batt Fugger trúss
sitt við Habsborgarættina, eins og gert höfðu aðrir
frændur hans, og segja má, að Habsborg tæki Fugg-
erættina með sér í gröfina. Um lílct leyti og Habs-
borg varð að beygja svírann fyrir Frakklandi um
miðja 17. öld, varð fyrirtæki Fuggerættarinnar gjald-
þrota, og það hefur aldrei rétt við síðan. En enn var
langt í land áður en svo yrði. En þótt Fuggerættin væri
Habsborgurum lengst af trú, bæði hinum austurrísku
og hinum spönsku konungum hennar, þá gat Jakob
F. ekki stillt sig um að minna þá á, að hann hefði
lyft sumum þeirra upp í keisarasætið. Fjórum árum
eftir kosningu Karls V. til keisara, skrifar Fugger
honum bréf er keisarinn hafði ekki staðið í skilum
með afborganir lána: „Það er kunnugt og öllum auð-
sætt, að yðar keisaralega hátign hefði aldrei öðlast
hina rómversku krúnu nema fyrir minn atbeina“.
Því mun þó fjarri, að fjárhagsaðstoð sú, sem Fugg-
erættin veitti Habsborgurum hafi verið sprottin ein-
göngu af tryggð og hollustu við þá. Fuggerarnir voru
að vísu heittrúaðir kaþólskir menn og studdu alla tíð
hinn káþólska málstað Habsborgara. En fyrir það eitt
hefðu þeir aldrei hætt fjármunum ættar sinnar. —
Hitt er sönnu nær, að hin auðugu og víðlendu lönd
Habsborgara gáfu Fuggerættinni möguleika á stór-
auðsöfnun, meiri en dæmi voru til áður; i bandalagi við
Habsborgara gat Fuggerættin nytjað auðlindir þeirra
bæði í Evrópu og ekki síður í nýlendum þeirra í Suð-
ur- og Miðameríku. í gegnum hendur Fuggerættarinn-
ar fór rnikið af því silfri, sem hinar kostmiklu námur
spönsku nýlendnanna gáfu af sér. Fuggerættin fitn-
aði af silfurflóðinu á sama hátt og öll hin evrópska
borgarastétt. Breytingin á verðmæti silfursins og verð-
lagsbylting aldarinnar var hin þunga undiralda, sem
gengur undir pólitískum stórviðburðum þessara ára.
5.
Á 16. öld og nokkru þar á eftir tvöfaldast eða jafn-
vel þrefaldast allar vörur í Evrópu, sumar vöruteg-
undir fjór- eða jafnvel fimmfölduðust. Mest var hækk-
un á matvörum, eins og korni, en iðnaðarvörur hækk-
uðu aftur á móti lítið. Hinsvegar stóðu vinnulaunin
að mestu í stað, og af því verður Ijóst, hvílíkri ólgu
þessi verðlagsbylting hefur komið af stað í álfunni.
Á fyrra helmingi aldarinnar er vöruhækkunin hvorki
mikil né ör, hún á aðalrætur sínar að rekja til vaxandi
framleiðslu í silfurnámum Evrópu. En rétt eftir miðja
öldina tekur vöruverðlagið að þjóta upp úr öllu valdi.
Árið 1545 fundust hinar auðugu silfurnámur í Potosi
í Bolivíu, nokkrum árum síðar er fundin upp ný og
betri aðferð við silfurvinnsluna, og nú koma silfur-
Framh. á bls. 56.
50
FRJÁLS VERZLUN