Frjáls verslun - 01.12.1950, Blaðsíða 19

Lærdómuv hins langskólagengna
Þann 10. þ. m. hélt Jónas Jónsson frá Hriflu fyrir-
le:tur í Gamla Bíó um einokanir og viðskiptafrelsi.
Húsið var þéttski])að áheyrendum enda var umræðu-
efnið áhyggjuefni margra og ræðumaðurinn jiersóna,
sem lengst af hefur vakið á sér athygli.
Erindið var að allri framsetningu fremur laust í
reipunum en þó mátti finna í því nokkurnveginn heil-
an þráð ef vel var fylgzt með.
Ræðumaður rakti þann ófarnað, sem einokunar-
verzlun Dana hefði valdið okkur. Þessi einokun hefði
ekki verið sett okkur til höfuðs heldur hefði sú trú
verið ríkjandi, að „íslendingurinn væri illa fær til að
drífa handel“ og við þyrftum verndar með í þessum
efnum. En þrátt fyrir góðan vilja hins danska konungs-
valds hefði það kerfi, sem jrað stofnaði til reynzt óhæft.
og þegar verzlunin var gefin frjáls 1854 helði fyrst
farið að rofa til, og eftir skamma hríð hefði einokunar-
ófagnaðurinn snúis't upp í velgengni. En síðan kort;
haftafarganið yfir okkur eins og þoka, sem læðist inn
dali og enginn veit af fyrr en ekki sjást handa skil.
Stjórnmálamenn okkar eru fullir af velvilja. Þeir vilja
þjóð sinni hið bezta, rétt eins og Kristján 4. hélt að
hann vam að gera okkur gott, þegar liann stofnaði til
einokunarinnar. Yfirvöldin halda að við kunnum og
getum ekki verið frjálsir, rétt eins og Kristján 4. og
þora ekki að lina á höftunum. En það er eins nú og
fyrr, að sjálft kerfið verður að klafa, það er ónothæft.
Hvernig eigum við að fara að því að losna við þenn-
an ófarnað spurði svo ræðumaður. Við getum farið
að því á líkan hátt og forfeður okkar fóru að því að fá
verzlunina leysta fyrir tæj>um 100 árum. Þeir héldu
fund, eins og t. d. Kollabúðarfundinn í „kjördæmi
Gísla Jónssonar“. Þeir sömdu bænarskrá og söfnuðu
undinskriftum. Hið sama getum við gert nú. Við get-
um bundizt í félög og safnað undirskriftum. Ef þungi
slíkrar hreyfingar verður nógu mikill hlýtur að verða
látið undan. Kaupmenn og kaupfélög eiga hér sörnu
hagsmuna að gæta. Ur báðum þeim herbúðum hlýtur
að koma stuðningur við þetta mál.
Þetta var aðalþráður ræðunnar. Inn í hana voru svo
fléttaðar sögur um nefndafarganið og framkvæmd
haftanna. Ræðumaður hafði sjálfur þurft að senda til
Noregs 20 eintök af bók um Snorrahátíðina en ekki
getað það án leyfis, en leyfið fékkst fyrst, þegar Sig.
Baldvinsson póstmeistari hafði fundið, eftir klukku-
stundar leit hver það var, sem gat veitt slíkt leyfi. „Það
er ekki hægt að lifa í svona landi,“ sagði ræðumaður.
Þá dundi við lófatak.
Ræða J. J. vakti til umhugsunar um margt og er vel
farið að hún var haldin. Að vísu var ekki í henni mik-
ið um nýjan sannleika, en allt um það hlaut hringurinn
að reika víða að loknum lestrinum. Það er ef til vill
óviðkunnanlegt að segja frá því að ræðan vakti ekki
sízt til hugsunar um ræðumanninn sjálfan. Þegar geng-
ið er frá jarðarför eftir hjartnæma líkræðu þykir ekki
góður siður að hafa vafasama fortíð þess látna í há-
mæli. En stundum getur verið næstum ómögulegt ann-
að en láta liugann reika til þess, sem liðið er.
Árið 1927 varð Jónas Jónsson valdamestur maður á
íslandi. Það ár mun verða talið tímamóta-ár í stjórn-
málum okkar. Þá komu nýir herrar og umfram allt —
nýir siðir.
Maður, sem fyrir 10 árum hafði staðið verkfalls-
vörð á Eskihlíð var kominn til valda. Það var ekki
komin mikil festa á stjórnarfar okkar og embættis-
mennsku enda voru aðeins rúm 20 ár síðan stjórnin
varð innlend. En hinir nýju herrar létu sér hugstætt
að rífa niður á sem gagngerðastan hátt þær fáu venj-
ur, sem höfðu náð að festa rætur í stjórnarfarinu. Það
heyrði til þeim nýja sið. Embættismannastéttin fékk
brátt stóran hóp af nýliðum, sem aðhylltist hinn nýja
sið og þangað má rekja frumástæðuna til þeirra spill-
ingar, sem náð hefur þar að festa rætur enda eru þess
dæmi frá síðustu dögum, að sakadómarinn liefur ver-
ið fenginn til viðtals við menn, sem þá voru settir til
virðinga.
Á árunum eftir 1927 hófst nefndafarganið og í kjöl-
far þess fylgdu viðskiptahömlur árið 1931, síðasta
valdaár J. J. Ræðumaðurinn úr Gamla Bíó tók sinn
fyllsta þátt í allri þessari þróun. Hann segir nú að
ófarnaðurinn hafi komið eins og þoka en þá má ekki
Framhald á bls. 183.
FRJÁLSVERZLUN
179