Frjáls verslun - 01.12.1958, Page 21

Lúðvík Knstjánsson, rith.:
Þorlákur Ó. Johnson
— Hmamótamadur í tslenzkri verzlun —
Verzlunarírelsið verður lykillinn til framfara
íslands
Sjálfsagt verður ætíð litið á tilskipunina frá 1787
um að verzlun á Islandi skyldi frjáls við alla þegna
Danakonungs, sem merkileg áfangaskil í íslenzkri
verzlunarsögu. En tilskipun þessari fylgdi formáli,
og þar gægist fram andi, sem í augurn nútíma-
manna mun ekki talinn laus við gráglettni. Þar
er þess getið, að nú verði konungur að láta gæta
íslendinga betur en áður, þar sem verzlunin verði
frjálsari, því að það sé margt, sem útlendir geti
selt þeim betur og með meira hagræði en þegnar
hans konunglegu hátignar sjálfs, og þó gömul tryggð
og föðurlandsást kunni að halda þeim við Dani
og Norðmenn framar hinum, þá kunni þó aldrei
örgrannt að vera, að ábatavonin og liagnaðurinn
verði ekki yfirsterkari með tímanum. Þess vegna
verði Danir ncerri því neyddir til að fara með Island
að þessu leyti eins og nýlendu, þótt þeir unni því
annars alls hagræðis, sem kostur sé á.
Þannig var boðskapurinn í sama mund og losað
var um verzlunarböndin. Hvernig hafði hann þá
verið fyrr? í það ætti að vera auðið að ráða. Við
að kynnast þessum boðskap í orði og verki tók Jón
Sigurðsson að Iíta til átta og ákveða stefnumörk.
Enginn skildi fyrr né betur en hann, hvílíka þýð-
ingu alfrjáls verzlun gat haft fyrir íslendinga. Ef
undan bæri í þeirri baráttu, þótti honum sem óger-
legt væri að skapa traustan grundvöll til að standa
á í þeirri viðureign við Dani, sem hlaut að vera
framundan. Þegar honum þótti sýnt eftir Þjóðfund-
inn, að bið mundi verða á því, að nokkru yrði um
þokað í stjórnarbótarmálinu, lagði hann sig allan
fram um að einbeina hug Islendinga að lausn
verzluiiarmálsins. Og hann lét ekkert tækifæri ónot-
að til þess að hamra á því, að þjóðin fcngi aldrei
pólitískt frelsi fyrr en verzlunin væri orðin laus, eins
og hann orðaði það. Honum var það ekki dulin
von, að svo mundi verða fyrr en síðar. „Ef verzl-
unarfrelsi kæmist á, þá vildi ég helzt komast heim
og verða þar, því að þá veit ég pólitískt frelsi
kemur á eftir,“ segir hann í bréfi til Jcns bróður
síns nokkru eftir Þjóðfundinn. Og þegar hann liafði
barizt til þrautar fyrir alfrjálsri verzlun og sigrað,
segir hann: „Verzlunarfrelsið er nú komið á — og
ég er viss um það verður lykillinn til íslands fram-
fara einhvern tíma. þegar tímar líða, hvað aumir
og ragir scm við erum nú.“
Að dómi Jóns Sigurðssonar var eitt af frumskil-
vrðum þess, að Islendingar gætu fært sér í nyt sig-
urinn, sem löggjöfin um frjálsa verzlun vcitti, að
ungir og efnilegir mcnn færu utan og næmu verzl-
unarfræði í skólum og verzlunarhúsum; ekki ein-
ungis í Danmörku, heldur einnig í Þýzkalandi og
Englandi. En bið varð á, að úr framkvæmd yrði,
svo að orð sé á gerandi. Síðsumars 1858 kemur þó
til Hafnar tvítugur maður af Vesturlandi, en hann
hafði þá í tvö ár unnið við verzlun norður á Skaga-
strönd. Þessi maður var Þorlálcur Ó. Jolinson, er
síðar átti eftir að verða einn menntaðasti verzl-
unarmaður á tslandi um sína daga, óumdeilanleg-
ur brautryðjandi, meðan frjáls verzlun var enn á
gelgjuskeiði, og frjálslyndur hugsjónamaður, er lét
sér fá verkefni óviðkomandi, sem vörðuðu fram-
tíðarhag íslenzkrar þjóðar.
Þorlókur Ó. Johnson
FRJÁLS VERZLUN
21