Frjáls verslun - 01.12.1958, Síða 42

framtaks og í skjóli opinberrar efnahagspólitíkur,
sem ekki hefur verið mótuð af sósíalistískum
viðhorfum.“ — Og hann heldur áfram: „Ríkið
er ekki heppilegur atvinnurekandi. Við val for-
stjóra í slíkum fyrirtækjum eru oft höfð önnur
sjónarmið en hæfni umsækjendanna. Opinberum
fyrirtækjum hættir, frekar en einkafyrirtækjum,
til þess að verða þrælar skrifstofumennskunnar.
Þeim er gjarnara á að verða ósveigjanlegri og
skortir fremur getu til þess að aðhæfa sig breyti-
legum aðstæðum, og einkafyrirtækin eiga því
auðveldara með að mæta ýmiss konar áhættum.
Með töluverðum rétti má fullyrða, að við rekst-
ur einkafvrirtækisins sé fvrsta boðorðið að gera
eitthvað, sem er snjallt., en við rekstur opinbers
fyrirtækis skipti það meginmáli, að mönnum
verði engin mistök á.“
Þá hefur Ohlin ýmsu við að bæta um þá
efnahagsstefnu, sem hann hefur gefið heitið lýð-
ræði í atvinnumálum: „Einn þýðingarmesti
þátturinn við að skapa grundvöll fyrir lýðræði
í efnahagsmálum er að tryggja mikla og jafna
atvinnu ásamt meðvitund borgaranna um ör-
yggi fvrir því, að þeir fái atvinnu, sem vinna
vilja. Þetta er höfuðviðfangsefni þeirrar stefnu,
sem keppir að fullri vinnu, eða vinnu fyrir alla.
Kjarni þess viðfangsefnis er að hindra efnahags-
kreppur með jákvæðri atvinnupólitík. Þó er
viðfangsefnið ekki aðeins að hindra kreppur,
heldur einnig og stundum e. t. v. fyrst og fremst
að koma í veg fyrir verðbólgu, eða þá ofspennu
atvinnulífsins, sem leiðir til vinnuaflsskorts. Of-
spenna á vinnumarkaðnum og jafnvægisskortur
atvinnulífsins, sem af því leiðir, bjóða nefnilega
heim haftabúskapnum og skömmtunarkerfinu,
sem rvra kjör borgaranna sökum þess, að afköst
þjóðarbúsins og tekjur minnka.“ — „Mikið
vandamál í sambandi við framkvæmd stefnunn-
ar um fulla vinnu er, hvernig hægt sé án ríkis-
afskipta að skapa það kaups- og launaiafnvægi,
sem samrýmanlegt sé föstu verðgildi pening-
anná.“
Varðandi afskioti hins oninbera af atvinnu-
málum fram vfir það. sem greint er, hefur Ohlin
sett fram þá skoðun. að ríkið eigi aðeins að
beita sér fyrir að marka stóru línurnar á vissum
sviðum atvinnumála eða það. sem hann kallar
..ramhushállning“, sem á „í stórum dráttum að
takmarka sig við að sníða efnahagsstarfseminni
stakk, t. d. með ákveðinni tolla- og skattapólitík,
kreppuvarnarpólitík, eftirliti með einkasölum
o. fl. Innan þeirra ramma, sem almannavaldið
setur, eiga einstaklingarnir að hafa athafna-
frelsi. Þess vegna fá markaðslögmálin að njóta
sín þar að mestu óskert.“
Félagslegur markaðsbúskapur tryggir rétt
neytandans
„Það eina frelsi, sem verðskuldar nafnið
frelsi, er frelsið til þess að leita eigin
lífsliamingju eflir eigin geðþótta, svo lengi
sem við sviptum ekki aðra þeirra vel-
farnaði eða liindrum þá i að ná honum."
John Stuart Mill
„Fáir munu verða til þess að andmæla því,
að verðmyndunin er ein veigamesta uppistaða
þeirra búskaparhátta, sem við þekkjum. Verð-
myndunin hvetur til framleiðslu og framboðs
á þeim vörum og þjónustu, sem fólk hefur
vilja og getu til þess að kaupa og skapar mögu-
leika á, að framleiðsluöflin beinist að slíkri starf-
semi. Sú frandeiðsla, sem neytendur telja minna
virði og vilja því greiða lægra verð fyrir, verður
að víkja fyrir framleiðslu þeirra vara, sem þeir
sækjast fremur eftir og eru því fúsir að greiða
tiltölulega hærra verð fyrir. Samkeppnin hefur
tilhneigingu til að stuðla að því, að þeir fram-
leiðendur og kaupmenn, sem bezt og við væg-
ustu verði geta fullnægt óskum neytendanna,
sitji að viðskiptunum og færi út kvíarnar í
rekstri sínum, en hinir verða að draga saman
seglin. Frjálst neyzluval hefur í för með sér,
að hver einstaklingur fær í hendur vald og rétt
til þess að taka sjálfur ákvörðun um það,
hvernig hann vilji verja tekjum sínum, þ.e.a.s.
hvernig hann vilji skipta þeim niður á neyzlu
einstakra hluta. Þetta er vissulega í samræmi
við frjálslynda lýðstjórnarhugsun. Hins vegar
er verðmyndunin ekki án galla. A öllum stjórn-
skipunarlögum og efnahagskerfum eru einhverjir
misbrestir, og er hinn sósíalistíski áætlunarbú-
skapur þar langt í frá að vera annarra eftir-
bátur. Verðmyndunin, sem einnig má nefna
„markaðsbúskap“, starfar því aðeins snurðu-
laust, að þrjár meginforsendur séu fyrir hendi:
í fyrsta lagi að lítil brögð séu að einkasölusamn-
ingum til takmörkunar á samkeppni eða a. m.k.,
að af þeim leiði ekki minnkaða framleiðni fyrir-
tækjanna eða of hátt söluverð vöru samanborið
við framleiðslukostnað. I öðru lagi ber nauðsyn
til peninga- og kreppuvarnarpólitíkur, sem
tryggi fasta og jafna atvinnu og þar af leiðandi
tiltölulega fastar tekjur, ásamt tryggingarlög-
42
PRJALS VERZLUN