Frjáls verslun - 01.12.1961, Blaðsíða 8

Sigfús Haukur Andrésson, cand. mag.:
Framkvæmdir Björgvinjarmanna á ísa-
firði á árunum kringum 179Q
Auglýsing um fríhöndlun á íslandi
Þegar ákveðið hafði verið að gefa verzlunina við
ísland frjálsa öllum þegnum Danakonungs, var
birt um það konungleg auglýsing í Danmörku,
Noregi og hertogadæmunum, Slésvík-Holstein,
haustið 1786, auk þess sem auglýsing um þetta
var send til íslands. Var þegnum konungs í þess-
um löndum gefin von um ýmis fríðindi, ef þeir vildu
hefja verzlunarrekstur á íslandi. Og þótt hið nýja
verzlunarfyrirkomulag ætti raunar ekki að ganga
í gildi, fyrr en í ársbyrjun 1788, gátu þeir, sem ósk-
uðu, fengið leyfti til að senda skip til íslands til
verzlunar og fiskveiða þegar vorið 1787. Auglýs-
ingin virðist ekki hafa vakið mikinn áhuga danskra
manna, annarra en þeirra, sem störfuðu við verzl-
unina á íslandi, en hins vegar vakti hún mun
meiri athygli í Noregi og hertogadæmunum.
Samkvæmt þessari auglýsingu og löggjöf þeirri,
sem sett var um verzlunina á íslandi sumarið 1787,
gat verið þar um tvenns konar verzlunarrekstur
að ræða fyrir þá þegna konungs, sem ekki voru
búsettir í landinu. Kaupmenn í Danmörku, Noregi
og hertogadæmunum gátu sett upp útibú á Islandi
og haft verzlunarstjóra búsetta þar til að annast
verzlunarreksturinn eða látið sér nægja að verzla
þar sem lausakaupmenn, þ. e. a. s. að senda skip
með vörur til landsins á vorin til að reka verzlun
þar sumarlangt.
Verzlun lausakaupmanna voru raunar takmörk
sett á sumum sviðum, en hins vegar var þeim,
jafnt sem fastakaupmönnum, leyfilegt að láta skip
sín stunda fiskveiðar við ísland og verka fisk sinn
í landi að fengnu leyfi hlutaðeigandi landeigenda.
Og til að örva siglingar til landsins var þeim, sem
sendu skip sín til fiskveiða við ísland og legðu
fram tilteknar sannanir fyrir því að skipin stunduðu
veiðar tilskilinn tima á sumrin, lofað vissum verð-
launum úr konungssjóði. Var það vel framkvæman-
legt að láta sama skipið bæði stunda fiskveiðar og
reka einhverja lausaverzlun.
Þá var þeim, sem rækju verzlun á íslandi, heit-
ið tollfrelsi í löndum konungs fyrstu tuttugu ár
þessarar s. n. frjálsu verzlunar fyrir allar vörur,
sem þeir flyttu frá þessum löndum til íslands,
einnig erlendar vörur, og fyrir íslenzkar vörur, sem
þeir flyttu til þessara landa.
Loks skyldi reynt að örva verzlunina í landinu
með því að veita sex verzlunarstöðum kaupst.aðar-
réttindi, en það voru Reykjavík, Grundarfjörður,
ísafjörður, Akureyri, Eskifjörður og Vestmanna-
eyjar. Var ætlunin, að þessir kaupstaðir yrðu mið-
stöðvar verzlunarinnar í landinu, hver á sinu svæði,
og til þess að stuðla að uppgangi ])eirra, var þeim,
sem settust þar að, heitið skattfrelsi í tuttugu ár,
nokkurri aðstoð til að koma sér upp nauðsynlegum
húsakynnum o. fl. Þótti þá auðvitað mestu skipta,
að verzlunarmenn, iðnaðarmenn og aðrir slíkir sett-
ust þar að, og var þegnum annarra ríkja einnig
gefinn kostur á því með vægum kjörum, enda
yrði litið á þá sem þegna konungs eftir að þeir
hefðu fengið sér hið tilskylda borgarabréf í kaup-
staðnum og svarið konungi hollustueið.
Kaupmenn í Altona og Björgvin byrja verzlun á
ísafirði
Svo sem fyrr var getið, vakti auglýsingin um
breytta verzlunarháttu á íslandi allmikla athygli
meðal hinna norsku og þýzku þegna konungs.
Kaupmenn í Þrándheimi, Björgvin og Kristjáns-
sandi sendu nokkur skip til Islands til verzlunar
og fiskveiða þegar vorið 1787, og nokkrir kaupmenn
í Altona, sem keypt höfðu í félagi eitt af skipum
8
FKJÁLS VERZLTJN