Frjáls verslun - 01.12.1961, Blaðsíða 33

Magnús Kjaran:
Islenzk tímarit
til síðustu aldamóta
Engar bókmenntir eru jafngóð spegilmynd af
J)jóðinni í lok 18. aldar og alla 1!). öldina eins og
tímaritin. Og engar bókmenntir hafa haft jafn-
mikil áhrif á J)jóðina á þessum tíma og þau. Það
er Jjví æði lærdómsríkt að kynna sér þau gaum-
gæfilega. Sjá hvernig beztu menn á hverjum tíma
standa að J)eim. Sjá hin ólíku áliugamál þeirra.
Sjá hvað hverjum finnst mest aðkallandi. Og sjá,
að öll J)au merkustu eiga upptök sín meðal íslend-
inga í Kaupmannahöfn. En það er ofur skiljanlegt.
í fjarlægðinni, og í samanburði við annað, sjá þeir
betur, hvar skórinn kreppir.
í Kaupmannahöfn eru menntamennirnir saman-
komnir á einum stað, ungir og áhugafullir, og þar
hafa þeir tækifæri til að bera saman bækur sínar,
skiptast á skoðunum og ræða áhugamál sín, og
hafa betri aðstöðu til að hrinda þeim í framkvæmd
en í strjálbýlinu hér heima og samgönguleysinu.
En tímaritin eru ekki aðeins spegilmynd af J)jóð-
inni. Það eru þau, sem vekja hana fyrst og fremst
af hinum langa dvala sinnuleysis og kúgunar, bæði
í verklegum og andlegum efnum. Við eigum J)ví
tímaritunum mikið upp að unna, og þótt tímarnir
séu nú æði mikið breyttir, hafa þau enn sitt vcrk
að vinna á liinum ýmsu sviðum J)jóðfélagsins, enda
er nú vart sú stétt til, að hún hafi ekki málgagn
— sitt tímarit.
Islandske Maaneds Tidender
Það má telja táknrænt fyrir 18. öldina, að fyrsta
tímaritið, sem gefið er út á íslandi, skuli vera á
dönsku: Islandske Maaneds Tidender, er Magnús
Ketilsson gaf út í þrjú ár og prentað cr í Iírappsey
1773—76.
En þótt Reykjavík væri hálf-danskur bær J)á,
er það líklega ekki fullnægjandi skýring. Þetta eru
fréttir frá íslandi, sem sennilcga eru ætlaðar Dön-
um og íslendingum í Danmörku. Hefur upplagið
sjálfsagt verið mjög lítið, enda veit ég aðeins um
eitt eintak til í einkaeign hér á landi og sárafá í
öllum heiminum.
Iiit þess íslenslca La;rdóms-Lista Félags
Hinn 30. ágúst 1779 er haldinn í Kaupmannahöfn
undirbúningsfundur að félagsstofnun, sem á stofn-
fundi 16. desember sama ár, er lögin voru sam-
þykkt, lilaut nafnið: Hið Islenska Eærdóms-Lista
Félag. Aðalhvatamaður að stofnun J>ess var Olafur
Ólafsson frá Frostastöðum í Skagafirði, síðar pró-
fessor og stórj)ingsmaður á Kóngsbergi í Noregi.
Hann fékk í lið með sér Jón Eiríksson, konferenz-
ráð, og var hann fyrsti forseti félagsins, en Ólafur
gjaldkeri þess. Af öðrum J)ekktum íslendingum,
cr að félagsstofnuninni stóðu, má nefna: Bjarna
Johnsen, rcktor Latínuskólans, Skúla Magnússon,
landfógeta, séra Björn Halldórsson í Sauðlauksdal
og Hálfdán Einarsson, rektor á Hólum.
Lög félagsins, sem eru prentuð á skrifpappír á
íslenzku og dönsku, eru mikill lagabálkur í 9 kapí-
tulum og 83 greinum, byrja svo:
1. ka'pítuli
1. gr.
Um tilgang félagsins og skyldur yfir höfuð.
Það cr upphaf laga vorra, að það Lærdóms-Lista
Félag, sem stiftað var og hafið af íslenskum stúd-
entum í Kaupmannahöfn, ár eftir Guðs burð 1779,
þann 30. ágúst mánaðar, standi og haldist um ald-
ur og æfi hér við háskólann, hvar flestir eru vorir
landsmenn að bóknámi.
2. gr.
Sökum þess að félag þetta er stiftað til lærdóms-
auka og góðra mennta framfara á föðurlandi voru
íslandi, þá skal J>að, sem þess stiftara sáttmáli
greinir, samhuga stund á leggja að viðhjálpa sér-
FRJALS VERZLUN
29