Frjáls verslun - 01.12.1961, Blaðsíða 18

hvað verður þá um næstu tuttugu árin? Sé það
rétt, að verðbólguþróun undanfarinna ára hafi átt
sér jafndjúpar rætur og ég hér hefi haldið fram,
leiðir það af líkum, að sú þróun taki ekki enda nema
sá þjóðfélagslegi jarðvcgur breytist, sem liún er
sprottin upp úr. Trú mín á því, að næstu tuttugu
ár verði ekki verðbólguár, er einmitt byggð á þeirri
skoðun, að þessar þjóðfélagslegu breytingar hafi
þegar skeð að nokkru, og þeirra muni gæta æ meir
á næstu árum. Þessar breytingar eru í stuttu máli
fólgnar í því, að nýtt jafnvægi skapist eftir bylt-
ingar undanfarinna áratuga, að hinar ungu þjóðir
læri að stjórna sér sjálfar og hinar nýju stéttir læri
að fara með það vald, sem lýðræðið hefur fært
þeim. í þessu felst, að menn læri að keppa að fram-
vindu, félagslegu öryggi og réttlátri skiptingu þjóð-
artekna á þann hátt, sem líklegastur er til að ná
árangri. í slíkri einbeitingu að markmiðum á verð-
bólgan ekki heima. Iíún er afleiðing stjórnleysis
og agaleysis og leiðir til þess, að þróun efnahags-
lífsins geigar æ meira frá þeim markmiðum, sem
þjóðfélagið keppir að.
Þessi skoðun kann að koma ýinsum spánskt fyrir
sjónir, ekki sízt hér á landi, þar sem margir hafa
trúað því, að verðbólgan örvaði framvindu, forðaði
frá atvinnuleysi og jafnaði tekjur. Það má líka
færa rök að því, að verðbólgan geri einmitt þctta
í upphafi. Þessi áhrif eru þó aðeins stundarfyrir-
brigði, sem byggjast á því, að verðbólgan er ekki
orðin alger, að hún hefur enn ekki náð að móta
hugsunarhátt manna og viðbrögð nema að litlu
leyti. Um Ieið og verðbólgan hefur náð að gegn-
.sýra þjóðfélagið, kemur berlega í ljós, að hún er
farartálmi á framfarabrautinni, farartálmi, sem heil-
brigt þjóðfélag hlýtur að ryðja úr vegi. Þannig
stuðlar verðbólgan sjálf að sínum eigin endalokum.
Hver er skýringin á því, að verðbólgan er slíkur
farartálmi? í meginatriðum er hún sú, að verð-
bólgan skapar þjóðfélagsástand, þar scm hagsmun-
ir hvers einstaks knýja hann til að breyta á þann
veg, sem er andstæður hagsmunum þjóðarhcildar-
innar. Til þess að skilja betur það, sem hér er átt
við, skulum við athuga nánar hátterni manna sem
atvinnurekenda, sem launþega og sem neytenda,
þegar verðbólga er ekki ríkjandi og þegar hún er
ríkjandi.
Starf atvinnurekandans er fyrst og fremst skipu-
lagsstarf. Hann viðar að sér vinnuafli og fjármagni
og einbeitir því að framleiðslu vöru, dreifingu henn-
ar og sölu. Því betur sem atvinnurckandanum tekst
skipulagsstarfið, því næmara skyn, sem hann ber
á hagkvæmar nýjungar, þeim mun meiri verðmæti
skapar það vinnuafl og það fjármagn, sem að fram-
leiðslunni starfa. Góður árangur skapar atvinnu-
rekandanum ágóða, og því meiri ágóða, sem betur
hefur til tekizt. En sá ágóði hleðst ekki upp á
kistubotninum, né heldur er hann nema að litlu
leyti notaður til fánýts óhófs. Hann dreifist von
bráðar um þjóðfélagið allt. Samkeppni um vinnu-
afl og samningamáttur verkalýðsfélaga leiða til
þess að hluti ágóðans fellur vinnuaflinu í skaut í
mynd hækkaðra launa. Aðrir atvinnurekendur taka
upp þær nýjungar og umbætur, sem brautryðjand-
inn reið á vaðið með. Vöruverð lækkar og vöru-
gæði aukast. Þannig fá neytendur sinn hluta af
ágóðanum. Mikill hluti þess ágóða, sem atvinnu-
rekandinn sjálfur heldur eftir, hverfur aftur til fram-
leiðslunnar og verður þar upphaf nýrrar aukningar
framleiðslu og framleiðni. Þannig nýtur þjóðfélagið
allt á margvíslegan hátt þess árangurs, sem at-
vinnurekandinn nær í starfi sínu.
Á verðbólgutímum er þessu öðru vísi farið. Verð-
bólgan skapar atvinnurekandanum ný tækifæri til
gróða, sem eiga ekkert skylt við þann árangur, sem
hann nær í skipulagsstarfi sínu. Með því að afla
sér lánsfjár og nota það til þess að komast yfir fast-
eignir og vörubirgðir, getur atvinnurekandinn hag-
nýtt sér verðbólguna sem gróðalind. Því meiri sem
verðbólgan er, og umfram allt því lengur, sem hún
stcndur, þeim mun öruggari verður þessi gróðalind.
Því meir sem atvinnurekand.inn einbeitir sér að liag-
nýtingu hennar, þeim mun minna máli skiptir hann
hagkvæmni í rekstri fyrirtækisins og fjárfestingu.
Svo getur farið, að honum finnist í raun og veru
ekkert skipta máli nema komast yfir lánsfé með ein-
hverju móti og koma því fyrir í einhverjum eignum,
hvort sem þær eru nauðsynlegar fyrir atvinnurekst-
ur hans eða ekki. Um þetta cru til mörg og Ijós dæmi
frá verðbólgunni hér á landi, enda þótt hinu megi
heldur ekki gleyma, að jafnvel eftir tuttugu ára
vcrðbólgu eru til mörg atvinnufyrirtæki á íslandi,
sem ennþá einbeita sér að því að ná hagkvæmni í
rekstri, vanda val fjárfestingarframkvæmda og forð-
ast skuldasöfnun.
Launþegar hljóta að sjálfsögðu að keppa að því
að bera sem mest úr býtum fyrir störf sín og beita
samtökum sínum í þessu efni. Þegar ekki er verð-
bólga, er það hverjum manni ljóst, að launþegar
bera þá mest úr býtum, þegar framleiðslan gengur
vel og framleiðni eykst. Einstakir launþegar og
18
FRJÁLS VERZLUN