Frjáls verslun - 01.12.1961, Blaðsíða 36

Fjölnir
Ég tel Fjölni langmerkasta tímarit 19. aldarinnar,
ef ekki merkasta tímarit íslendinga fyrr og síðar.
Fjölnir hóf göngu sína árið 1835 og kom út í 9 ár.
Útgefendurnir voru: Brynjólfur Pétursson, Jónas
Hallgrímsson, Konráð Gíslason og Tómas Sæ-
mundsson. Hann hefst á kvæði Jónasar: ísland —
ísJand farsælda frón. í formáJanum undirstrika út-
gefendurnir fjögur atriði, er þeir vilja öðrum frem-
ur leggja áherzlu á.
Fyrsta atriðið er nytsemin. „Allt sem í ritinu
sagt verður, stuðli til einhverra nota. Annað atriðið,
sem við aldrei ætlum að gleyma, er jegurðin. Hún
er sameinuð nytseminni, að svo miklu leyti, sem það
sem fagurt er ætíð er til nota, andlegra eða líkam-
legra, eða þá til eflingar nytseininni. Samt. er feg-
urðin henni, cftir eðli sínu enganvegin háð, heldur
svo ágæt, að allir menn eiga að girnast hana sjálfr-
ar hennar vegna. Eigi nokkurt rit að vera fagurt,
verður fyrst og fremst málið að vera svo hreint og
óblandað eins og orðið getur, bæði að orðum og
orðaskipun. Þriðja atriðið er sannleikurinn. Skyn-
semina þyrstir eftir sannleikanum vegna hans sjálfs,
hann er henni dýrmætari en svo, að hún í hvert
sinn spyrji sig sjálfa, til hverra nota hann sé, hann er
sálinni eins ómissandi og fæðan er líkamanum. Enn
er í fjórða lagi sá hlutur, án hvers allt hið framan-
talda væri manninum einskisvert, og þessi hlutur
á, í sérhverju mannlegu fyrirtæki, að sitja í fyrir-
rúmi fyrir öllu öðru, og sérílagi að liggja öllum rit-
höfundum þungt á hjarta. Skynsemin heimtar ekki
aðeins það, sem nytsamt er og fagurt og satt, held-
ur einnig það, sem got.t er og siðsamlegt. Allt sem
ollað getur siðspillingu verður þessvegna útibirgt úr
ritgerðum okkar. Þetta var nú sagt viðvíkjandi
höfuðefninu, en það er líka nauðsynlegt að ala önn
fyrir skemmtun og fróðleik, og þessvegna munum
við árlega ætla til þess nokkrar greinir."
Ritinu er skipt í tvo flokka: íslenzka flokkinn
og Útlenzka og almenna flokkinn.
Um áhrif Fjölnis á vakningu þjóðarinnar er
óþarft að ræða.
Sunnan-Pósturinn
Sama ár og Fjölnir hóf göngu sína, kom út fyrsta
mánaðarritið á íslenzku. Sunnan-Pósturinn. Útgef-
endur voru nokkrir meðlimir Bókmenntafélagsins.
Útsendur að tilhlutun Arna Helgasonar stiftspró-
fasts í Görðum. Ritstjóri var Th. Sveinbjörnssen.
Efni Sunnan-Póstsins er fjölbreytt, ekki óáþekkt
Klausturpóstinum. Hann kom út í þrjú ár.
Ný jélagsrit
Ný félagsrit, gefin út af nokkrum íslendingum,
komu fyrst út í 30 ár, frá 1841—’73. Fyrsta for-
stöðunefnd, eins og þeir kalla það, var þessi- Bjarni
Sivertsen, Jón Hjaltalín, Jón Sigurðsson, Oddgeir
Stephensen og Ólafur Pálsson.
Jón Sigurðsson var sá eini þeirra, sem var í nefnd-
inni öll árin, enda mun hiti og þungi dagsins liafa
hvílt á honum alla tíð. Hann segir í formálanum:
„Þegar vér hugleiðum efni vor íslendinga, þá er
því eins varið hjá oss og öðrum, að vér eigum
einkum tvennt að athuga: ásigkomulag vort og
ásigkomulag annara þjóða, og mcðan við lærura
ekki að meta hvort um sig uokkuruvegin réttilega,
þurfum við ekki að vænta, að oss auðnist framför
sú og velgengni, sem vér gætum annars náð. Til
að kenna oss þekkingu á hvorttveggja þessu, eru
góðar ritgjörðir eitthvað hið helzta meðal, sem oss
stendur til boða, og vonanda er að bezt muni hrífa
með tímanum, og er hvort atriði um sig nóg efni
í ritsafn, sem fram haldið væri smámsaman, enda
mundi það vart ofvaxið þeim, er nokkra fróðleiks-
fýsn hafa, og nokkuð láta sér annt um alþjóðleg
efni, að eiga tvö slík tímarit, og þyrfti enginn sem
ætti þau, að vera ókunnugur hinum lielztu málefn-
um landsins, ef ritin væri sæmilega af hendi leyst.
Hið fyrra atriði, um ásigkomulag sjálfra vor, væri
hægast að rita um fyrir þá, sem seztir eru að á ís-
landi, eða hafa alið þar mestan aldur sinn, og mætti
þar verða efni í gott og fróðlegt tímarit, ef vel tækist
til, er þetta nú því ómissanlegra, sem tíminn og
þarfir vorar leyfa oss enganvegin lengur að sitja
fyrir og fela öðrum hagi vora og velferð, hversu
fýsilegt sem sumum kynni að þykja það. En ekki
er minna efni, þegar kynna skal sér ásigkomulag
annara þjóða og benda til þess, sem eftirtektar-
verðast er fyrir oss í fari þeirra, eða reynsla þeirra
getur kennt oss.
Af því vér vonum að hið fyrra atriði verði í
góðum höndum, og oss auðnist að fá gott tímarit
um efni fósturjarðar vorrar í landinu sjálfu, höfum
vér ásett oss að taka fyrir oss hið seinna atriði,
og reyna hversu oss muni takast að vekja eftirtekt
samlanda vorra á því, sem hægra er að ná vitneskju
um hér en heima á íslandi, og merkilegt þykir og
fróðlegt eða nytsamt fyrir lslendinga.“
32
FRJALS VERZLUN