Frjáls verslun - 01.12.1961, Blaðsíða 10

bænda sinna, þar eð þeir gáfu honum mjög frjálsar
hendur með alla tilhögun framkvæmdanna á ís-
landi. Heideman kom til ísafjarðar vorið 1788 og
átti í byrjun við ærið marga örðugleika að etja
ekki sízt sökum húsnæðisleysis. Hann hafði að vísu
meðferðis bréf frá rentukammerinu til Jóns Arn-
órssonar, sýslumanns í ísafjarðarsýslu, um að veita
honum alla nauðsynlega aðstoð, og brást sýslu-
maður vel við því. Auk þess hafði Heideman með-
ferðis bréf sölunefndar til Thiele, verzlunarstjóra
Altonamanna, þar sem mælzt var til þess, að hann
lánaði Heideman eftir beztu getu húsnæði fyrir
hann sjálfan og vörur hans, þar til hann hefði kom-
ið sér upp húsum.
Altonamenn höfðu þá fengið umráð yfir öllum
húsakynnum konungsverzlunarinnar á ísafirði og
virðast, svo sem fyrr var sagt, hafa gert sér von
um að sitja að mestu einir að verzluninni þar, að
minnsta kosti fyrst um sinn. Þótti nú Thiele illan
gest hafa borið að garði og aftók ekki aðeins með
öllu að liðsinna honum á nokkurn hátt, heldur gerði
hann honum og flest það til miska, er hann mátti.
Heideman hafði komið á einu skipi, sem nær ein-
göngu var hlaðið verzlunarvörum og hafði fyrir-
mæli um að afferma það hið skjótasta eftir komu
sína og senda það á fiskveiðar, til þess að það yrði
aðnjótandi fiskveiðiverðlauna þeirra, sem í boði
voru. Húsbændur hans í Björgvin höfðu nefnilega
gert fastlega ráð fyrir því, að hann fengi erfiðis-
munalaust húsaskjól til bráðabirgða hjá Altona-
mönnum og sendu því hvorki tilhöggvin hús né
annað teljandi byggingarefni með þessu skipi.
Jón sýslumaður, sem var búsettur á Reykjanesi,
gat eðlilega ekki liðsinnt Heideman með húsnæðí,
og Thiele lét sig ekki heldur við fortölur sýslu-
mannsins eða sóknarprestsins á Eyri. Varð niður-
staðan sú, að þeir prestur og sýslumaður leyfðu
Heideman að geyma í kirkjunni þær vörur, sem
hættast var við skemmdum, en annað varð hann
að hafa undir berum himni eða í torfkofa einum,
sem hann kom sér upp í skyndi til að geta byrjað
einhverja verzlun.
Byggingarfrcrmkvæmdir Björgviniarmanna
Raunar leið ekki á löngu áður en tvö skip komu
frá Björgvin með tilhöggvin hús og annað efni,
sem til þurfti, og var þá þegar liafizt handa að
koma upp íbúðarhúsi og vörugeymsluhúsi. Ætlazt
hafði verið til að smíði þessara húsa yrði að fullu
lokið sumarið 1788, en hér komu nýir erfiðleikar
til sögunnar, sem Janson og félagar hans höfðu
ekki gert ráð fyrir. Á ísafirði, sem var jú einn hinna
nýstofnuðu kaupstaða, bjuggust þeir við að geta
fengið menn til smíðavinnu og annarra starfa við
byggingarnar, en urðu þar fyrir ærnum vonbrigð-
um. Enginn lærður trésmiður var þá enn búsettur
þar og yfirleitt erfitt að fá menn til nokkurra
starfa. Neyddist því Heideman til að láta áhafnir
hinna tveggja skipa vinna að því um sumarið að
koma upp húsunum, í stað þess að senda skipin
á fiskveiðar eins og ráðgert hafði verið.
Vorið eftir komu enn hús og annað byggingar-
efni frá Björgvin og einnig árið 1790. Var bygging-
arframkvæmdunum þannig haldið áfram viðstöðu-
laust þessi ár, en þeim mun hafa verið lokið að
fullu með árinu 1791. Alls byggðu Björgvinjarmenn
átta hús á ísafirði, þar af fjögur timburhús. Voru
þrjú þeirra, nefnilega íbúðarhúsið, sölubúðin og
vörugeymsluhúsið, mjög vönduð bjálkahús, með
þaki úr tvöföldum borðum og veggirnir klæddir
borðum utan á bjálkana. En útlit þessara húsa og
stærð þeirra má ráða af meðfylgjandi myndum og
skýringunum með þeim. Fjórða timburhúsið vargert
úr trégrind með þaki úr tvöföldum borðum en gafl-
ar og hliðar með einfaldri timburklæðningu. Þetta
hús hafði 13X30 álna grunnflöt og var einnar hæð-
ar hátt. Stóð það alveg niðri við sjó, og segir í lýs-
ingu af því frá 1792, að það sé þannig útbúið að
draga megi inn í það sex stóra fiskibáta, þá sé þar
aðstaða til beykisstarfa og til lýsisbræðslu, og einn-
ig séu þar uppsettar tvær kvarnir til kornmölunar.
Hin húsin fjögur voru byggð á íslenzka vísu og
því með torfveggjum og þakin torfi, en í flestum
þeirra mun hafa verið súð og þau þiljuð að innan.
í þessum húsum voru meðal annars bústaðir fyrir
starfslið og svefnstaðir fyrir aðkomumenn. Þá var
þar sérstakt smiðjuhús, Jjví vegna hins algera skorts
íslenzkra iðnaðarmanna á staðnum, sáu þeir Janson
og félagar hans sér ekki annað fært en senda þang-
að iðnaðarmenn frá Noregi, og þótti bændum í
nágrenni ísafjarðar hið mesta hagræði í þessu.
Með því að tilgangur Björgvinjarmanna var engu
síður að reka útgerð en verzlun á íslandi, þóttust
þeir þurfa meira athafnasvæði en það, sem þeir
fengu til umráða á Skutulsfjarðareyri. í því skyni
fengu þeir leyfi hlutaðeigandi til að koma sér upp
bækistöð í Bolungarvík og reistu þar, árin 1789—
91, tvö vönduð timburhús til íbúðar, verzlunar og
fiskverkunar, auk nokkurra smærri fiskverkunar-
liúsa. Iíafði Iíeideman meira að segja hug á að
10
FRJÁLS VERZLUN