Frjáls verslun - 01.12.1967, Síða 25

FRJÁLS VERZLUN
17
íslendingar gengu út í á viðskipta-
sviðinu í útflutningsverzluninni,
þegar þeir af krafti einbeittu sér
að þessum málum eftir endur-
heimt sjálfstæðisins 1944.
Áður höfðu þeir að sjálfsögðu
flutt út sjávarafurðir eins og ís-
fisk, saltfisk, skreið, lýsi og mjö'
o. fl., en það var við aðstæður gjör-
ólíkar þeim, sem tóku við eftir
seinni heimsstyrjöldina og við til-
komu nýrra neyzluvenja á helztu
mörkuðum.
Þessi atriði og fleiri hafa átt rík-
an þátt í að móta skipan íslenzkrar
útflutningsverzlunar. Skal það
nokkuð rakið eftir þýðingarmestu
vöruflokkunum.
Saltfiskur.
Fram til ársins 1932 eða þess
árs, er heimskreppan náði til ís-
lands og lék landsmenn hvað grá-
ast, hafði sala á saltfiski verið í
höndum einkaútflytjenda, sem all-
ir seldu inn á sömu markaði og
keppti því hver við annan um hylli
kaupenda. Voru það einkum kaup-
endur á Spáni, Ítalíu og í Portúgal.
Vegna þessa fyrirkomulags og tak-
mörkunar markaðanna leiddi þetta
útflutningsfyrirkomulag oft til
undirboða og þar með lægra verðs
landsmönnum til tjóns.
Á kreppuárunum keyrði um
þverbak og þótti sá seljandi hólp-
inn, sem fyrst og auðveldast gat
losnað við afurðirnar. Við þetta
féll markaðsverðið niður úr öllu
valdi og við blasti hrun sjávarút-
vegs og saltfiskframleiðslu. Voru
þá í samstarfi helztu saltfisfram-
leiðenda og ríkisvaldsins stofnuð
með lögum ein sölusamtök: Sölu-
samband íslenzkra fiskframleið-
enda, er annast skyldi sölu salt-
fisks. Með þessu var komið í veg
fyrir að íslenzkur saltfiskur væri
undirboðinn á erlendum mörkuð-
um framleiðendum og þjóðinni til
tjóns. Vil ég undirstrika, að tak-
mörkun markaðanna sjálfra, bæði
hvað snertir það magn, sem þeir
hugsanlega geta tekið á móti án
þess að til verðfalls komi, sem og
skipulag markaðanna, þ. e. hvort
um er að ræða fáa en stóra kaup-
endur eða eigi, ræður oft úrsiit-
um um, hvort nauðsynlegt er að
hafa ein eða tvö útflutningssamtök
eða fjölda útflytjenda. í sölu salt-
fisks var og er það nauðsynlegt að
hafa sölusamtök sem og í sölu
frystra sjávarafurða og saltsíldar,
og gildir þetta einnig um flesta
aðra vöruflokka í útflutningi okk-
ar íslendinga, þótt sú skipan hafi
ekki komizt á nema að takmörk-
uðu leyti.
Frystar sjávarafurðir.
1 freðfiskinum mynduðust svo
til þegar í upphafi tvö megin út-
flutningssamtök, S. H. og Sjávar-
afurðadeild SÍS. Samhliða þeim
hafa á vissum tímum starfað sjálf-
stæðir útflytjendur, en það hefur
gefið mjög slæma raun, enda hafa
þeir framleiðendur, sem tíma-
bundið hafa látið einkaútflytjend-
ur annast sölu fyrir sig, allir snú-
ið aftur til samtakanna, þannig að
þáttur einkaútflytjandans í sölu
frystra sjávarafurða hefur aldrei
verið mikill.
Meginástæða þess er, að í freð-
fiskinum er samkeppnin á mörg-
um mörkuðum mjög takmörkuð
meðal kaupenda vegna þess, að á
flestum þeirra eru fá en stór fyr-
irtæki mestu ráðandi, eða kaup-
andinn er aðeins einn, eins og t.
d. á sér stað í Austur-Evrópu, og
ríður á, að seljandinn, þ. e. a. s. í
þessu tilfelli íslenzkir framleið-
endur, standi sameinaðir, er þeir
bjóða fram vöruna, ella verða
þeir að sæta lökustu kjörum, sem
leiðir af undirboðatilhneigingu
fjölda seljenda.
Sterkasta aðstaða framleiðanda
á háþróuðum neytendamörkuðum
er fólgin í því að geta fylgt vör-
unni eftir til neytandans og
tryggt sér þannig hugsanlegan
ávinning á öllum stigum fram-
leiðslu og sölu, jafnframt því, sem
hann tryggir vöru sinni örugg
tengsl við neytandann. — Þetta
hafa SH og SÍS reynt að gera í
Bandaríkjunum með eigin verk-
smiðjum, sem framleiða tilbúna
fiskrétti, er seldir eru um gjörvöll
Bandaríkin undir eigin vörumerkj-
um. Hefur það gefið góða raun,
og er þetta orðinn stærsti og ör-
uggasti markaður íslendinga fyr-
ir unnar sjávarafurðir.
En markaðsuppbygging sem
þessi kostar hundrað milljóna
króna og skilar árangri og af-
rakstri yfir langt tímabil og væri
óhugsanlegt að framkvæma þetía
nema í skjóli sölusamtaka, þar sem
fjármagn væri tryggt, jafnframt
því, sem framleiðslumöguleikar
hraðfrystihúsanna væru sam-
ræmdir við þarfir markaðanna.
Eðli eftirspurnar og markaðsað-
stæður krefjast þess, að samstillt
átak sé í framleiðslu og sölu
frystra sjávarafurða, ef árangur á
að nást og góð nýting á að verða á
þeim fisktegundum, er á land ber-
ast.
Fisk- og síldarmjöl.
í útflutningi fisk- og síldarmjöis
er starfandi nokkur fjöldi útflytj-
enda og hið sama má segja um lýs-
ið. Þeir flytja flestir út á svip-
uðu verði og kaupendur eru mjög
fáir, en samkeppni frá öðrum
framleiðslulöndum mikil. Flest
bendir til að æskilegt væri að í
þessum afurðategundum væru
annað hvort starfandi fáir útflytj-
endur eða samtök, er tryggðu bet-
ur að ekki ætti sér stað glundroöi
í framboði.
Skreið.
Skömmu eftir styrjaldarlok
stofnuðu skreiðarframleiðendur
með sér samtök, Samlag skreiðar-
framleiðenda, og fóru þessi sam-
tök um all-langt skeið með söiu
verulegs hluta skreiðarframleiðsl-
unnar. Illu heilli molnaði veruleg-
ur hluti þátttakenda síðar úr þess-
um samtökum, þannig að á und-
anförnum árum hefur útflutning-
urinn verið í höndum fjölmargra
aðila.
Hefur þetta fyrirkomulag án efa
valdið miklum glundroða á skreið-
armarkaðinum, eins og mörg dæmi
sanna, öllum til skaða, og væri
nauðsynlegt og vonandi, að þessir
aðilar skipuðu sér sem fyrst í þétla
fylkingu um útflutninginn.
Saltsíld.
Vegna þröngra markaðsað-
stæðna hefur saltsíldin verið í
höndum eins útflytjanda, Síldarút-
vegsnefndar. Eftirspurn eftir sait-
síld fer yfirleitt dvínandi. Er mjög
erfitt um vik að selja hana, en a
því leikur ekki nokkur vafi, að
íslendingar hafa verið með goð
markaðsverð fyrir sína útfluttu
saltsíld. Bendir það til að þetta
fyrirkomulag, að hafa einn út-
flytjanda, hafi verið til góðs. Hins
vegar munu nú vera uppi ráða-
gerðir hjá saltsíldarframleiðend-
um um að efna til sjálfstæðra sölu-
samtaka, ekki ósvipuðum Sölu-
miðstöð hraðfrystihúsanna. Það
eru frjáls samtök þeirra.