Frjáls verslun - 01.05.1973, Page 20

Hver eru
50 stærstu fyrirtækin
á íslandi?
— eftir dr. Guðmund Magnússon, prófessor
Yfirleitt er talað um smæð
íslenzkra fyrirtækja. En allt
er afstætt, og fæstir munu
hafa p.ert sér grein fyrir því,
að stærstu íslenzku fyrirtækin
eru tiltölulega stærri á íslenzk-
an mælikvarða en annars stað-
ar gerist. Auk þess ættá það
að vera talsvert fróðleiksefni
að sjá innbyrðis afstöðu stær-
stu fyrirtækja hér á landi,
hvernig þau skiptast eftir at-
vinnugreinum, hverndg þau
dreifast milli Reykjavíkur og
landsbyggðarinnar, hvernig
eignaraðild þeirra skiptist roilli
ríkis og einkaaðilja o.s.frv.
Stærðarröð fyrirtækja ræðst
nokkuð af því, hvað mæli-
kvarði er valinn á stærð.
Raða mætti eftir veltu, vinnu-
aflsnotkun, eignum, ágóða,
vergu eða hreinu vinnslu-
virði o.fl. Við eftirfarandi
flokkun verður stuðzt við
mannaflanotkun. Er þetta eink-
um vegna þess, að upplýsingar
um hana má fá úr skýrslum um
slysatryggðar vinnuvikur, en
erfitt er að raða fyrirtækjum
eftir veltu eða vinnsluvirði án
mikillar fyrirhafnar. Þar að
auki hefur vinnuaflsmæli-
kvarðinn þann kost, að síður
er hætta á tvítekningu, (sem
oft vill verða þegar fjárhæðir
eru bókaðar milli deilda í
fyrirtækjum).
Þá er til samanburðar getið
10 stærstu fyrirtækjanna eftir
veltu. Sem sjá má raskast
röðin allverulega við það.
Áður en lengra er haldið,
er rétt að skýra töfluna nánar.
Ástæða er til að gera fyrir-
vara um yfirsjónir af hálfu
höfundar, ef eitthvað hefur
skolazt til, þar úr miklum
fjölda gagna var að vinna.
Varðandi flokkunina sjálfa
varð að ráði að hafa ríkis-
fyrirtæki með, en sleppa
sjúkrahúsum, barna-, elli- og öx--
yrkjaheimilum, svo og bæjar-
skrifstofum.
Sérstaklega ber að takafram,
að öll starfsemi fyrirtækjarma
á að vera meðtalin. t. d. bæði
fiskvinnsla og útgerð. ef því er
að skipta, eða þjónusta, verzlun
og verklegar framkvæmdir.
En hvað segir þessi stærð-
arröð okkur?
1) 50 stærstu fyrirtækin not-
uðu árið 1971 um 30%
mannaflans í landinu. Hlut-
daild 10 stærstu fyrirtækj-
anna í vinnuaflsnotkun var
um 7%.
Ef tekin er bæði þjón-
usta Pósts og síma og verlc-
legar framkvæmdir á hans
vegum, verður það fyrir-
tæki með um 2% mann-
aflanotkunar, en Lofleiðir
og Eimskipafélag íslands
með um 1% hvort um sig
innanlands. Eimskip færi
reyndar upp fyrir Loftleið-
ir ef starfsmönnum Loft-
leiða ei’lendis er sleppt.
Sömuleiðst færist Flugfél-
agið niður um eitt sæti, ef
starfsmönnum þess erlendis
yrði sleppt. Með Air Ba-
hamas og hlutdeild í
Cargolux yrði hlutur Loft-
leiða enn meiri og færi
að nálgast vinnuaflsnotkun
Pósts og síma. Á Norður-
löndum eru það aðeins örfá
sænsk stórfyrirtæki, sem
geta sýnt fram á svipaða
hlutdeild í vinnumarkaðn-
um og Póstur og sími,
Loftleiðir og Eimskip hér-
lendis.
2) Ekki er hlaupið að því að
skipta fyrirtækjunum eftir
starfsemi, þar sem mörg
þeirra hafa margt á sinni
Röð effir veltu árið 1971
Bankastofnanir eru ekki taldar með og reikn-
að er með veltutölum án söluskatts.1)
1. Samband íslenzkra samvinnufélaga.
2. Loftleiðir h. f.
3. Kaupfélag Eyfirðinga
4. Olíufélagið h. f.
Aths.: 1) Með því að reikna ekki með sölu-
skatti jást sambœrilegri tölur, þar sem ekki var
t. d. söluskattur á símgjöldum árið 1971 og far-
gjöld til útlanda eru ekki söluskattsskyld. Veltu-
tölurnar eru ekki sambœrilegar beint við vinnu-
aflstölurnar, vegna þess að fjárhœðir til undir-
5. íslenzka álfélagið h. f.
6. Eimskipafélag íslands h. f.
7. Póstur og sími.2)
8. Olíufélag íslands h. f.
9. Vegagerð ríkisins.
10. Skeljungur h. f.
verktaka lcoma þar inn, en vinnuaflsnotkunin er
talin á vegum undirverktakans. Eins og um
vinnuaflsnotkunina er átt við alla starfsemi á
vegum viðkomandi fyrirtœkja að öðru leyti.
2) Velta á gíróreikningum o. þ. h. ekki með-
talin.
12
FV 5 1973