Frjáls verslun - 01.06.1973, Blaðsíða 69

Lög og réttur
Upplysingaskyldan gagnvart
skattyfirvöldum
Viðskiptaleyndin er hluti af persónufrelsinu og hið opinbera
má ekki ganga of langt í að skerða hana.
Ríkisskattstjóri ritaði Landsbanka Islands bréf og' krafðist
upplýsinga um viðskipti ákveðins aðila við bankann. Lands-
bankinn neitaði þessari málaleitan með skírskotun til þess,
að bankinn væri að lögum bundinn þagnarskyldu um allt
það, er snerti hagi viðskiptamanna hans og starfsmenn bank-
ans fengju vitneskju um í starfi sínu. En þessi mótbára kom
fyrir ekki. Málið fór fyrir dóm og samkv. heimild í skatta-
lögum komst dómarinn að gagnstæðri niðurstöðu. Þar segir
nefnilega, að stjórnendum banka og sparisjóða sé skylt að
láta skattayfirvöldum í té allar nauðsynlegar upplýsingar.
Jafnframt skuli ríkisskattstjóri hafa aðgang að bókum banka
og sparisjóða.
Þessi dómur gefur vissulega
tilefni til ihugunar. ÞaS er al-
mennt tali 5 og af flestum viður-
kennt sem grundvallarregla í
viðskiptalífinu, að þau gögn,
sem liggja til grundvallar svo
sem samningar, verzlunarbréf,
bókhaldsgögn og önnur slík
skjöl komi ekkiöðrumviðogséu
nánast þáttur í persónu- og at-
hafnafrelsi hvers og eins. Þarna
sé um persónuleg réttindi að
ræða, nánast mannréttindi, sem
svo fjálglegum orðum er farið
um í stjórnarskrá okkar.
Þessi skoðun hefur svo sann-
arlega mikið til síns máls. Við-
skiptaleyndin er einn af hyrn-
ingarsteinum viðskiptalífsins og
það í svo ríkum mæli, að naum-
ast þarf að fjölyrða. Eðlileg og
heilbrigð samkeppni byggist í
verulegum mæli á viðskipta-
leyndinni, auk þess hve hún er
ríkur þáttur í persónufrelsi
hvers og eins samkv. framan-
sögðu. Einhverjir kunna að
halda fram, að viðskiptaleyndin
sé einungis til þess fallin að
hylma yfir lögbrotum og öðru,
sem miður fer í viðskiptalífinu.
Því er til að svara, að viðskipta-
leyndin sem slík er sjaldnast
verulegur þáttur í lögbroti og
hvatir til eða afleiðingar brots-
ins er ekki unnt að rekja til
hennar. Þau lögbrot, sem eink-
um koma til greina í þessusam-
bandi, eru ýmiss konar auðgun-
arbrot, og refsiviðurlögum og
öðrum aðgerðum af hálfu þjóð-
félagsins í því skyni að koma
í veg fyrir þau, á að vera á
þann veg farið, að þau megni
að koma í veg fyrir slík afbrot.
Ekkert er þó einhlítt í þessu
efni og einhvers staðar verða
mörkin að vera. Það er ekki
hvað sízt á sviði skattamála, sem
hið opinbera telur sér heimilt
að grípa til sinna ráða og rjúfa
viðskiptaleyndina. Ástæðan er
fyrst og fremst sú, að hugsanleg
brot á þessu sviði varða hið op-
inbera sjálft svo mjög. í skatta-
máluni er það jafnan annar að-
ili máls og hagsmunagæzla þess
því ólíkt meiri en ella. Það er
því einmitt á vettvangi skatta-
mála, sem eindregnustu heim-
ildir hins opinbera til þess að
rjúfa viðskiptaleyndina, koma
fram. Skal nú stuttlega vikið
að þeim.
• Aðgangur að bókum
og bókhaldsgögnum
Samkv. lögum um tekju- og
eignaskatt hefur ríkisskattstjóri,
skattrannsóknastjóri og þeir
menn, sem þeir fela rannsókn-
arstörf, aðgang að bókum og
bókhaldsgögnum, þar með talin
verzlunarbréf og samningar,
framtalsskyldra aðila, svo og
allra stofnana, félaga og ann-
arra aðila, sem ekki eru fram-
talsskyldir, þar með taldir
bankar, sparisjóðir og aðrar
peningastofnanir. Enn fremur
aðgang að starfsstöðvum og
birgðageymslum þessara aðila
og svo heimild til þess að taka
skýrslur af hverjum þeim, sem
ætla má að geti gefið upplýs-
ingar, sem máli skipta.
Þá segir þar jafnframt, að all-
ir framtalsskyldir aðilar, em-
bættismenn og aðrir, sem ein-
hver störf hafa á hendi í al-
menningsþarfir, stjórnendur
banka og sparisjóða, hlutafélaga
og annarra félaga og stofnana,
séu skyldir að láta skattayfir-
völdum í té ókeypis og í því
formi, sem óskað er, allar nauð-
synlegai' upplýsingar og skýrsl-
ur, er þau beiðast og unnt sé að
láta þeim í té, svo sem skýrslur
um starfslaun, skuldabréf,
vaxtabréf, hlutabréf og arð, um
vaxtabréf í bönkum, sparisjóð-
um og annað því um líkt.
Ef einhver gegnir ekki þess-
ari skyldu sinni eða skorast und-
an að láta þessar upplýsingar,
skýrslur og gögn af hendi, á rík-
isskattstjóri að skera úr um
skilaskylduna og getur, ef þörf
krefur, lagt við dagsektir, unz
skyldunni er fullnægt.
Ef dagsektir reynast ekki ein-
hlítar í þessum tilgangi, getur
ríkisskattstjóri eða skattrann-
sóknastjóri vísað málinu til dónv
ara (sakadómara) til meðferðar.
Á dómarinn þá að taka slíkt mál
til rannsóknar án tafar að hætti
opinberra mála. Að þeirri rann-
sókn lokinni sendir dómari rann-
sóknargerðir sínar til ríkisskatt-
stjóra, sem hlutast til um frek-
ari meðferð málsins samkv. lög-
um.
í lögum um söluskatt er sams
konar ákvæði. Þar segir, að
skattstjórum og skattanefndum
sé heimilt að krefjast af þeim,
sem telja má gjaldskylda, allra
FV 6 1973
69