Frjáls verslun - 01.04.1974, Blaðsíða 29

Creinar og uiðlbl
Peningaaustur
Eftir dr. Guðmund Maynússon, prófessor
Þegar þessi grein er skrif-
uð, eru eldhúsumræður ný-
afstaðnar. Þar hafa ríkis-
stjórnin og stjórnarandstaðan
reynt að skýra, hvað úrskeiðis
hefur farið í stjórn efnahags-
mála og af -hverju, enda þótt
þessir aðiljar hafi ekki orðið
á eitt sáttir í þeim efnum.
Bkki skal hér gerð tilraun
til að keppa við stjórnmála-
mennina í greiningu viðfangs-
efnisins, heldur einungis fjall-
að um nokkrar stærðir pen-
inga- og lánamála á undan-
förnum árum.
AUKNING ÚR HÓFI FRAM
Svo virðist sem allar pen-
ingamálastærðir hafi stór-
hækkað frá 1970, og það
miklu meira en unnt er að
skýra með verðhækkunum á
erlendum markaði, sem er
einn þáttur í aukningu pen-
ingamagns, eða vegna hækk-
andi launakostnaðar og rekstr-
arkostnaðar fyrirtækja, sem
kallar á meira rekstrarfé „til
að fjármagna verðbólguna“.
Föst erlend lán námu 22.030
millj. kr. árið 1973, en 11.095
millj. kr. árið 1970. Aukningin
er 100%
Stutt vörukaupalán námu
3.350 millj. kr. 1973, en 1.270
millj. kr. árið 1970. Aukningin
nemur 95%.
Framlög án endurgjalds er-
lendis frá námu árið 1973 um
1.450 millj. kr., nettó, en þar
er nær eingöngu um gjafafé
vegna Vestmannaeyja að ræða.
Þetta hefur eigi að síður í för
með sér samsvarandi aukn-
ingu peningamagns í byrjun
og nýtt erlent lán.
Lausafjárstaða innlánsstofn-
ana var neikvæð um 1.019
millj. kr. í des. 1973, en var
neikvæð um 27 millj. kr. í
árslok 1970. í árslok 1973
skulduðu innlánsstofnanir
Seðlabankanum 650 millj. kr.
en áttu inni í Seðlabanka 257
millj. kr. í árslok 1970. Breyt-
ingin nemur mörgum hundr-
uðum prósenta. Á sama tíma
jukust útlán innlánsstofnana
afar mikið, eða um 19,5% árið
1972, og 45% árið 1973.
Ríkissjóður skuldaði Seðla-
bankanum 364 millj. kr. í árs-
lok 1973, en átti inni 431 millj.
kr% 1970.
Útlán fjárfestingarlánasjóða
endurspegla að nokkru erlend-
ar lántökur, en útlán þeirra
hafa rokið upp úr öllu valdi.
Útlán fjárfestingarlánasjóða
námu 5.849 millj. kr. árið
1973, en 2.070 millj. kr. 1970,
sem þýðir 183% aukningu.
Viðlagasjóður skuldaði Seðla-
bankanum 780 millj. kr. í árs-
lok 1973, en þetta hafði í för
með sér samsvarandi peninga-
sköpun og yfirdráttur hjá rík-
issjóði.
Utlán og skuldabréfakaup
lífeyrissjóða námu 2.310 millj.
kr. árið 1973, að því er ætla
má, en námu 657 millj. kr.
árið 1970. Aukningin er 250%.
Vísitala framfærslukostnaðar
jókst um 14,5% 1972 og 24%
1973. Fiskverð hækkaði að
meðaltali um u. þ. b. 115%
1970—1973.
Af þessu má nokkuð ljóst
vera, að peningaaustur hefur
verið miklu meiri en samræm-
ist aukningu annarra stærða.
Þetta hefur því orðið til að
ýta undir verðbólguna um-
fram önnur tilefni.
HÁAR SKULDIR EN
LÁNSTRAUST
Fáar þióðir skulda meira er-
lendis en íslendingar. Oft er
erlend greiðslubyrði reiknuð
sem hlutfall afborgana og
vaxta af útflutningstekjum
ársins. Árið 1970 nam hlut-
fallstalan 11,2%, en 9,7% ár-
ið 1973.
Þrátt fyrir þetta virðast ís-
lendingar hafa lánstraust á al-
þjóðamarkaði, enda hafa þeir
alltaf staðið í skilum.
HVAÐ ER UNNT AÐ GERA?
Brýna nauðsyn ber til að
fara rækilega ofan í saumana
á þeim einstökum liðum, sem
áður eru nefndir.
Mér skilst, að þegar sé búið
að semja um nokkra milljarða
í erlendum lántökum á þessu
ári til viðbótar því, sem áður
er komið inn. Þegar í stað
verður að skrúfa fyrir frekari
fjármögnun af þessu tagi,
nema vera skyldi til að standa
undir afborgunum til skamms
tíma, ef veita á viðnám gegn
verðbólgunni.
Hemja verður útlán fjárfest-
ingai'lánasjóða og lífeyrissjóða
á þenslutímum. Til lengri tíma
þarf að breyta hinum sjálf-
virku reglum fjárfestingar-
lánasjóðanna og gera þarf
heildarendurskoðun á láns-
kjörum.
Fjármál ríkisins eru kapítuli
út af fyrir sig. Hætt er við,
að fjárveitingarnefnd gengi á-
kaflega illa að skera niður út-
gjöld. Þingmenn þurfa að
hugsa um endurkjör. Senni-
lega væri heppilegast, að þing-
flokkarnir skipuðu utanþings-
nefnd til að gera tillögur um
niðurskurð.
Ákaflega óheppilegt er, að
starfsemi Viðlagasjóðs sé fjár-
mögnuð með yfirdrætti í Seðla-
bankanum. Gera verður ráð-
stafanir til að koma fjár-
mögnun á starfsemi hans í
betra horf.
Nauðsynlegt er að stemma
stigu við útlánaaukningu
bankakerfisins, með frjálsu
samkomulagi.
AUKIN VELTUHRAÐI
Þegar verðbólguhjólið fer að
snúast Ihraðar, má auk beinn-
ar aukningar peningamagns,
reikna með því að veltuhraði
peninganna aukist. Fólk leit-
ast við að koma fénu í lóg,
áður en verðgildi þess rýrnar
enn frekar. Þetta er einmitt
það sem hefur jafnframt átt
sér stað. Afleiðingin er að
FV 4 1974
29