Frjáls verslun - 01.01.1978, Blaðsíða 13

að draga úr eða eyða sam-
keppni.
3) Yfirvöldum er ætlað að örva
samkeppni rpeð ýmsum ráð-
um.
4) Samruni fyrirtækja, sem
getur takmarkað samkeppni
er háður samþykki yfir-
valda, sem mega banna
samruna, sem skapar hinu
nýja fyrirtæki óæskilega
samkeppnisaðstöðu.
Þótt ætla mætti, að hægt
væri að koma þessum fjórum
atriðum fyrir í styttra máli, á
lengd frumvarpsins sínar skýr-
ingar. Sú hefð hefur skapast
í islenzkri lagasetningu, að lög
séu oft almennt orðuð, en séu
nánar útfærð í reglugerð, sem
ráðherra setur. Hér er farið öf-
ugt að. Allar skilgreiningar á
hugtökum, málsmeðferð og á-
byrgð og skyldum fyrirtækja
jafnt sem yfirvalda er að finna
í lögunum sjálfum. Frumvarpið
ætlar því Alþingi að ákveða
bæði stefnu og framkvæmd
þessara mála fyrirtækjum og
framkvæmdavaldi til eftir-
breytni.
SAMKEPPNISHÖMLUR
í fyrstu grein frumvarpsins
eru samningar og ákvarðanir
fyrirtækja í þeim tilgangi að
takmarka eða útiloka sam-
keppni bannaðir. Þær aðferðir,
sem fyrirtæki gætu notað til
að takmarka samkeppni eru
margvislegar. í þremur köflum
eru slíkar aðferðir tilgreindar
og bannaðar. Af slíkum sam-
keppnishömlum má nefna á-
kvörðun endursöluverðs á
næsta sölustigi, ýmsa misnotk-
un markaðsaðstöðu, þvinganir
alls konar, söluneitun, verðmis-
munun og sölu undir kostnað-
aðarverði til að knésetja keppi-
naut
Þótt undarlegt megi virðast
eru flestar aðgerðir fyrirtækja
til þess að hamla gegn sam-
keppni löglegar hérlendis. Sums
staðar erlendis hafa stjórnvöld
hins vegar 100 ára reynslu í
framkvæmd löggjafar til að
sporna við samkeppnishömlum
og örva samkeppni. Vegna mark-
aðsaðstæðna, mikillar eftir-
spurnar, lítils áhuga á verði
meðal kaupenda, og örrar verð-
bólgu, hefur verðsamkeppni
ekki verið mjög virk hérlendis,
nema í vissum greinum. Þó
hafa flestar þær tilraunir til
takmörkunar á samkeppni, sem
frumvarpið tiltekur, gert vart
við sig hérlendis.
VERÐMYNDUN
Öllum fyrirtækjum er ætlað
að ákveða verð á vörum sínum
og þjónustu án íhlutunar opin-
berra aðila eða afskipta ann-
arra fyrirtækja. Frá þessari
meginreglu eru þó gerðar tvær
mikilvægar undantekningar:
1) Framleiðsluráð landbúnað-
arins getur áfram ákveðið
heildsöluverð landbúnaðar-
vara og afurðaverð til
bænda, og
2) Verðlagsráð sjávarútvegsins
getur ákveðið fiskverð með
sama hætti og nú er.
Þrátt fyrir að frjáls verð-
myndun sé meginregla laganna
þurfa þau fyrirtæki sem búa
við óhjákvæmilega einokun á
markaði að fá samþykki fyrir
verðbreytingum. Þau fyrirtæki
sem ráða markaði sínum að
verulegu leyti þurfa hins veg-
ar að tilkynna yfirvöldum um
allar verðbreytingar. Líki yfir-
völdum ekki verðákvarðanir,
mega þau mótmæla verðbreyt-
ingum, sem þessi fyrirtæki
þurfa þá að endurskoða.
í frumvarpinu er viðskipta-
ráðherra einnig veitt heimild
til algerrar verðstöðvunar í einn
mánuð í senn, sem getur lengst
orðið í þrjá mánuði. Sé henni
beitt, má hvorki hækka verð á
vöru og þjónustu né laun eða
leigu fyrir afnot fasteigna og
lausafjár. Vegna þess hve slík
verðstöðvun er harkaleg aðgerð,
ef henni er beitt lengi á þenslu-
tímum, er sennilegt að þessu
ákvæði verði sjaldan beitt og
einungis tímabundið á meðan
raunhæfari aðgerðir eru undir-
búnar. Að slíkri verðstöðvun sé
beitt samfellt í mörg ár, er ó-
hugsandi, enda er hér um að
að ræða reglu, sem nær til allra
án miskunnar.
YFIRVÖLD
Fjórum aðilum er ætlað að
annast eftirlit og framkvæmd
laganna. Framkvæmd laganna
heyrir undir viðskiptaráðherra.
Hann skipar í Einokunarnefnd
og Markaðsstofnunin heyrir
undir hann. Markaðsstofnun er
ætlað að koma í stað skrifstofu
verðlagsstjóra og annast eftir-
lit og framkvæmd laganna.
Stofnuninni er ætlað að fylgj-
ast með samkeppnishömlum í
atvinnulífinu og grípa inn í
slíkar samkeppnistakmarkanir.
Henni er einnig ætlað að örva
samkeppni með beinum aðgerð-
um og fjalla um samruna fyrir-
tækja.
Einokunarnefnd er hins veg-
ar nefnd þriggja aðila, sem er
ætlað að ákvarða söluverð ein-
okunarfyrirtækja og fjalla um
umdeildar verðbreytingar
markaðsráðandi fyrirtækja. Að
þessu leyti kemur Einokunar-
nefnd í stað núverandi verð-
lagsnefndar, en starfssvið henn-
ar er mun þrengra og bundn-
ara og ákveðnar kröfur eru
gerðar til þekkingar aðila í
nefndinni.
Til þess að rannsaka og dæma
í málum vegna brota á lögunum
er ráðgert að stofnsetja sér-
stakan dómstól, Markaðsdóm-
stól, sem skal skipaður þremur
mönnum. Formann dómsins
skipar dómsmálaráðherra, en
meðdómendur velur formaður
dómsins úr hópi skipaðra sjó- og
verzlunardómsmanna í hverri
þinghá. Um meðferð mála og
dómsrannsókn eru settar á-
kveðnar reglur og er dómnum
ekki síður ætlað að veita yfir-
völdum aðhald í framkvæmd
laganna en fyrirtækjum.
GILDISTAKA
Lögunum er ætlað að taka
gildi 15. apríl 1978. Það virðist
skammur tími til undirbúnings,
en fyrirtækin ættu þó ekki að
eiga erfiðara með að aðlagast
frjálsri verðmyndun og virkari
samkeppni en þau áttu með að
aðlagast verðmyndunarhöftum
og takmarkaðri samkeppni fyrir
40 árum síðan.
FV 1 1978
13