Frjáls verslun - 01.06.1985, Blaðsíða 56

HAGKRÓNIKA
Dollarinn er á tals-
verðu undanhaldi
Því hefur verið spáð um langt
skeið, að Bandaríkjadollarinn
hljóti að lækka í verði. Stórfellt
verðfall hefur ekki orðið ennþá,
en ýmis merki eru nú um, að
komiö sé að straumhvörfum
hvað varðar gengi dollarans.
Lengi hefur veriö vitað, aö doll-
arinn er alltof hátt skráður á er-
lendum gjaldeyrismörkuðum.
Þetta hefur aöallega komiö fram
í storfelldum halla á utanríkis-
viðskiptum Bandaríkjamanna og
vaxandi erlendum skuldum, en
geta verður þess, að Banda-
ríkjamenn hafa ekki veriö meö
erlendar skuldir síöan í byrjun
þessararaldar.
Á seinustu 5 árum eða síðan
árið 1980 hefur meðalgengi
dollarans gagnvart öðrum mynt-
um hækkað um 60%. Reyndar
náði gengi dollarans hámarki sl.
febrúar, en þá var US$ = 3.47
DM. Til samanburðar er gengi
dollars þann 18. júlí 1 US$ =
2.88 DM.
Á árunum 1982 og 1983 voru
sérfræðingar í gjaldeyrismálum
stöðugt að spá því, að þá og
þegar tæki dollarinn að falla. Við
þessa spádóma, sem ekki rætt-
ust, missti margur sérfræðingur-
inn fræðimannsheiður sinn.
Reynt hefur verið að sýna,
hvað valdið hefur hágengi doll-
arans. Nefndar hafa verið marg-
ar ástæður eins og háir vextir í
Bandaríkjunum og miklir
greiðslustraumar þangað m.a.
vegna hærri vaxta og meiri
hagnaðarvonar. Jafnframt þykir
Ijóst að gengisvæntingar og
spákaupmennska hafa í vaxandi
mæli ráðið háu gengi dollarans
á síðustu misserum. Það er
einmitt á grundvelli slíkra geng-
isvæntinga, sem menn telja að
dollarinn taki verulega að
lækka. í þessu sambandi hefur
verið nefnt, að það skiptir veru-
legu máli, að gengisfall dollar-
ans verði ekki of hratt eða of
snöggt. Gerður hefur verið
greinarmunur á „soft landing"
og „crash landing", en það
myndi hafa í för með sér slæm
hliðaráhrif á efnahagslíf um-
heimsins.
Hættan er sú, að eftir því, sem
lengra líður þar til dollarinn tek-
ur að lækka að einhverju ráði, þá
verði hrap hans sneggra og
meira, þegar að því kemur.
Eins og áður segir, er veruleg-
ur halli á utanríkisviðskiptum
Bandaríkjamanna. Hallinn varö
um 102 milljarðar dollara í fyrra
og er áætlaöur um 120 milljarð-
ar dollara í ár. Til samanburðar
skal þess getið að meðalhallinn
á árunum 1974 og 1983 var
aöeins tæpir 2 milljarðar doll-
ara. Samtímis vaxandi við-
skiptahalla í Bandaríkjunum er
utanríkisverslun Japana áætluð
jákvæð um 39 milljarða dollara
og hjá Þjóðverjum amk. um 12
milljarða dollara í ár. Samhliða
þessum halla fara erlendar
skuldir Bandaríkjanna vaxandi.
Á seinustu mánuðum hefur hægt
verulega á hagvextinum i
Bandaríkjunum. Á árinu 1984
jókst þjóðarframleiðslan að
raunverulegu verðmæti um
6.8%. Um mitt ár 1985 er hag-
vöxtur þar í landi hins vegar fall-
inn niður í um 3%. Ein aðal-
ástæðan fyrir minnkandi hag-
vexti er sú, að innfluttar vörur
hafa rutt amerískri framleiðslu
úr vegi auk þess sem útflutn-
ingsstarfsemin í Bandaríkjunum
hefur stórlega dregist saman
vegna slæmrar samkeppnis-
stöðu á heimsmarkaðnum.
Allir þessi þættir leggjast á
eitt og gera það líklegt, að gengi
dollarans lækki frá því, sem það
er nú um miöjan júlímánuð, þeg-
ar þetta er ritað. Gengi dollarans
hefur reyndar lækkað allnokkuö
seinustu vikurnar eða um 5.5%
gagnvart þýska markinu og um
8.5% gagnvart enska pundinu.
En breytingar á gjaldeyrismörk-
uðum eru óútreiknanlegar og
ófyrirséðar. Það eru því margir
sérfræöingar í alþjóðaefna-
hagsmálum, sem vilja vera
varkárir og spá því, að dollarinn
muni rétta sig aftur af og benda
á í því sambandi, að vextir í
Bandaríkjunum muni hækka og
það muni siðan valda hækkun á
dollaranum. Fjárlagahallinn þar
er geysimikill og fer síst lækk-
andi. Bandaríska ríkið verður að
svara þessari fjárvöntun með
stórfelldum lántökum heima fyr-
ir með þeim afleiðingum að
vextir hljóta að hækka.
56