Frjáls verslun - 01.06.1987, Blaðsíða 43

rlent
Svarti markaðurinn
blómstrar í Evrópu
— óskráð, óskattlögð vinna gæti numið
um 12% af tekjum atvinnulífsins
Edward Heath fyrrverandi for-
sætisráðherra Bretlands hefur gam-
an að því að segja frá samtali sem
hann átti eitt sinn við ítalskan iðn-
rekanda. Heath vakti athygli hans á
því að ítalskt atvinnulíf væri í vanda
statt þar sem Efnahagsbandalagið
stefndi að sameiginlegum markaði.
Hvers vegna? spurði Italinn undr-
andi.
Vegna þess að allir vita, sagði
Heath, að ítölsk fyrirtæki halda þre-
falt bókhald; eitt fyrir ríkisstjórnina,
eitt fyrir hluthafana og eitt fyrir
framkvæmdastjórnina. Þegar ein lög
eru komin yfir öll fyrirtæki í Evrópu
þurfa ítölsk fyrirtæki að færa bók-
haldið eins og allir aðrir.
Ekkert vandamál, hrópaði Italinn
upp. Við munum aðeins færa fjórða
bókhaldið.
Þessi saga Heaths fær hvarvetna
góðar viðtökur en um alla Evrópu
eru menn grínlaust að hagræða bók-
haldinu. Þessi starfsemi hefur mörg
nöfn svo sem svartur markaður, grár
markaður, duldi markaðurinn, neð-
anjarðarhagkerfið og óopinbera hag-
kerfið.
Hvað sem menn kjósa að kalla
þetta fyrirbæri er ljóst að neðanjarð-
arhagkerfið, sem margir stjórnmála-
menn láta eins og sé ekki til, er miklu
stærra en áður var talið ef til vill allt
upp í 12% af þjóðartekjum í ríkjum
efnahagsbandalagsins að því er
tímaritið International Management
áætlar. Margir sérfræðingar telja nú
að þetta fyrirbæri sé farið að gera
stjórnvöldum í Evrópu erfitt við
stjórn „löglega“ hagkerfisins.
Áætlanir um stærð neðanjarðar-
hagkerfisins eru mjög mismunandi.
Af augljósum ástæðum eru engar
áreiðanlegar tölur til um stærð þess.
Menn greinir jafnvel á um hvað eigi
að teljast til neðanjarðarhagkerfis-
ins. Til að flækja málið enn frekar er
spilað á velferðarkerfið, skotið undan
skatti og unnið utan kerfisins á ýmsa
mismunandi vegu allt eftir því
hvernig skattalög, vinnulöggjöf og
fyrirtækjalöggjöf er í einstökum
löndum.
Það eina sem menn geta verið
vissir um er að svarti markaðurinn
er alls staðar. Fyrir suma er hann
vettvangur tækifæranna þar sem
menn geta fengið útrás fyrir athafna-
semi. Fyrir aðra er hann neyðarúr-
ræði; svo sem ólöglega innflytjendur,
atvinnulausa og aðra hópa þjóðfé-
lagsins sem verða að beita brögðum
til þess að öðlast fjárhagslegt öryggi
og sjálfsvirðingu.
Tilvist neðanjarðarhagkerfisins
kallar fram óþægilegar spurningar
um réttmæti og virkni skattalaga,
velferðarkerfis og vinnulöggjafar.
Það vekur einnig efasemdir um ná-
kvæmni opinberra skýrslna um
stærð efnahagslífsins og hvernig það
starfar.
„Fólk er fundvíst á störf og það
fljótt, hljóðlega og án þess að láta
vita af því. Svo mikið er víst“, sagði
Pehr Gyllenhammar stjórnarformað-
ur Volvo nýlega á ráðstefnu í Sví-
þjóð. „Ég held að vöxtur neðanjarð-
arhagkerfisins sé vísbending um að
eitthvað sé að í hefðbundna hagkerf-
inu. Ef hagkerfið er ekki sveigjanlegt
mun neðanjarðarhagkerfið halda
áfram að vaxa. Það þýðir að áhrif
formlegra valdhafa munu minnka."
Evrópskir leiðtogar eru loksins
farnir að taka við sér. Bettino Craxi
fyrrum forsætisráðherra á Ítalíu hitti
í mark þegar hann sagði að efna-
hagslíf ítala yrði stærra en Breta og
þar með það fimmta stærsta í
Evrópu utan Sovétríkjanna ef neðan-
jarðarhagkerfi ítala væri lagt við
opinberar tölur.
Stóraukin
undanbrögð
Á sama tíma hefur breska ríkis-
stjórnin gefið í skyn að veitt verði al-
menn sakaruppgjöf til að gefa þeim,
sem nú vinna í neðanjarðarhagkerf-
inu, kost á að koma upp á yfirborðið.
Fyrr á þessu ári herti franska ríkis-
stjórnin reglur gegn svarta vinnu-
markaðnum og róttækar aðgerðir
eru í gangi um allt land. Á Spáni olli
skýrsla stjómskipaðrar rannsóknar-
nefndar miklu fjaðrafoki á síðasta
ári. Niðurstöður hennar vom þær að
fimmti hver spánskur verkamaður
hafði einhverjar tekjur sem ekki voru
taldar fram til skatts og 460 þúsund
manns af þeim sem skráðir voru at-
vinnulausir höfðu vinnu. Og í Sovét-
ríkjunum vonast Gorbachev til þess
að geta örvað atvinnulífið með því að
43