Frjáls verslun - 01.06.1987, Blaðsíða 44

IFimmti hver spánskur verkamaður
hefur einhverjar tekjur sem ekki
eru taldar fram tii skatts og 460 þúsund
manns af þeim, sem skráðir voru
atvinnuiausir, hafa vinnu.
lögleyfa hluta af svarta markaði
landsins.
Sérhver sem hefur greitt viðgerð á
bílnum sínum með beinhörðum pen-
ingum eða gert kjarakaup á götu-
markaði hefur sennilega lagt sitt af
mörkum til neðanjarðarhagkerfisins.
Nýlegar upplýsingar gefa þó til
kynna að svarti markaðurinn sé
miklu víðfeðmari en einstakar
greiðslur til iðnaðarmanna sem
hvergi koma fram á skattframtölum.
Svarti markaðurinn innifelur heldur
ekki aðeins ólöglega innflytjendur
sem eru að reyna að koma í veg fyrir
að þeir náist með því að vinna gegn
greiðslu í beinhörðum peningum í
eldhúsum veitingastaða. Opinberir
starfsmenn eru einnig þátttakendur í
neðanjarðarhagkerfinu en sumir
þeirra stunda tvö störf, bókarar í
einkafyrirtækjum taka stundum að
sér launuð störf utan vinnutíma sem
hvergi koma fram, læknar og kenn-
arar taka að sér störf á kvöldin og
um helgar og þannig mætti lengi
telja. Það sem meira er, mörg efnileg
smáfyrirtæki eru að meira eða minna
leyti á kafi í neðanjarðarhagkerfinu.
Ýmsar aðstæður skjóta stoðum
undir evrópska neðanjarðarhagkerf-
ið. Skattundandráttur frá tekjuskatti
er sennilega þeirra veigamest en alls
ekki sú eina. Háir skattar og álagn-
ing virðisaukaskatts á vörur og þjón-
ustu hefur leitt til stóraukinna und-
anskota. En það er líka freisting fyrir
fyrirtæki að taka þátt í neðanjarðar-
hagkerfinu til þess að losna við ýms-
an fastakostnað, reglur verkalýðsfé-
laga og skrifræði stjórnvalda. Auð-
vitað eru margar af þessum reglum
settar til að vernda launamenn og
auka öryggið í þjóðfélaginu. Þessar
reglur - hversu göfugur sem tilgang-
ur þeirra er - geta komið mönnum í
koll og orðið til þess að atvinnustarf-
semin flyst yfir í neðanjarðarhag-
kerfið.
Ein meginskýring á vexti svarta
markaðarins í Suður-Evrópu er
óskilvirkni hjá opinberum stofnun-
um og ráðuneytum sem oft eru yfir-
mönnuð. Skattheimtan er ekki ein-
asta hroðvirknisleg heldur neyða
ýmsar reglur starfsmenn og atvinnu-
rekendur til þess að starfa utan lag-
anna. Virtur hagfræðingur í Aþenu
kvartar yfir því að grískir embættis-
menn haldi sig við bókstafinn fremur
en raunveruleikann þannig að
minnsta framkvæmd þarfnast fjall-
hárra stafla af eyðublöðum og
skriflegra heimilda. Hann segir að
reglur um leigu, gjaldeyrisverslun og
vinnulög séu brotnar í svo miklum
mæli að svarti markaðurinn sé orð-
inn 25-30% af opinberri landsfram-
leiðslu.
Vinnuafl í neöanjarðarhagkerfinu í París i því hverfi þar sem fataverslunin
fer aöallega fram. Efri myndin sýnir menn sem eru að bíða eftir því að
einhver vinna falli til en sú neðri sýnir verkamenn með fatarekka.
44