Frjáls verslun - 01.06.1987, Blaðsíða 45

Innflytjendur vinna 12 tíma á dag í fataverslun. Launin eru greidd í seðlum
og vinna þeirra kemur hvergi fram í opinberum skýrslum.
Sérfræðingar norðan Alpafjalla
hafa í áraraðir litið á svarta markað-
inn sem þjóðaríþrótt Miðjarðarhafs-
landanna en litið fram hjá þeirri stað-
reynd að hann er einnig til staðar hjá
þeim. Fyrst nú á síðustu árum eru
þeir farnir að viðurkenna þá stað-
reynd. „Neðanjarðarhagkerfið er það
svið atvinnulífsins þar sem vöxtur-
inn er mestur", segir Gabriele
Klinge, lögfræðingur hjá Sambandi
löggiltra iðngreina í Þýskalandi.
Vaxandi atvinnuleysi í Evrópu
hefur augljóslega ýtt undir neðan-
jarðarhagkerfið. Milljónir skráðra
atvinnulausra vinna hluta úr degi
eða þau verk sem til falla en halda
samt áfram að þiggja atvinnuleysis-
bætur. Tengslin milli atvinnuleysis
og neðanjarðarhagkerfisins eru hins
vegar flókin. Margir sérfræðingar
benda á að þeir sem verða atvinnu-
lausir vegna vanhæfni, t.d. vegna
skorts á menntun eða þjálfun, eiga
einnig örðugt með að fá vinnu í neð-
anjarðarhagkerfinu. Þeir sem eru
virkastir í neðanjarðarhagkerfi
nokkurra Evrópuríkja eru iðnaðar-
menn og smáatvinnurekendur.
Ónauðsynleg harka
í skýrslu sem Hringborð iðnrek-
enda, nefnd nokkurra helstu for-
svarsmanna atvinnulífsins í Vestur-
Evrópu, sendi frá sér 1986, „Making
Europe Work“ standa þessi varnað-
arorð: „Ef einstaklingar og fyrirtæki
geta ekki fengið verk unnin með
formlegum starfssamningum munu
þeir finna aðrar leiðir til þess að ráða
vinnuafl eða kaupa þjónustu. „Það er
augljóst að stjórnvöld geta ekki horft
fram hjá því að neðanjarðarhagkerf-
ið veikir þjóðfélagið siðferðislega og
grefur undan því hlutverki ríkisins
að safna skatttekjum og ráðstafa
þeim. Það er jafnljóst að stjórnvöld,
atvinnurekendur og verkalýðsfélög
geta ekki litið fram hjá þeim skila-
boðum neðanjarðarhagkerfisins að
störf eru til ef sköpun atvinnutæki-
færa er ekki hindruð með óþarfa
hörku.
Það eru til fjölda dæma um það að
neðanjarðarhagkerfið kemur alls
staðar við sögu í daglegu lífi fólks. Á
límmiða með sænskum höggdeyfi
stendur: „Svíar eru litríkt fólk —
they think blue, vote red, live green
and work black“ — og er það ekki til
bóta að þýða þennan orðaleik á ís-
lensku. I Bonn svaraði garðyrkju-
maður sem beðinn var um reikning:
Ef þú þarft á honum að halda er það
allt í lagi. Það verða 1500 mörk auk
14% virðisaukaskatts. Ef þú þarft
ekki reikning láttu mig þá aðeins
hafa 1400 mörk í seðlum. í Grikk-
landi vildi sjúklingur greiða lækni
með ávísun. Læknirinn var tregur til
að taka við ávísuninni eða gefa kvitt-
un og þegar hann opnaði skúffuna
hjá sér var hún troðfull af peninga-
seðlum. Mýmörg önnur dæmi má
nefna úr daglega lífinu.
Margir opinberir embættismenn
sem sjá um skýrslugerð skopast að
því þegar því er haldið fram að neð-
anjarðarhagkerfið gæti farið fram úr
3 - 5% af þjóðartekjum. Þeir segja að
ríkisumsvif séu svo snar þáttur í
efnahagslífi flestra Evrópuríkja, sér-
staklega í þungaiðnaði, að ólíklegt sé
að þeir sem þar vinna taki þátt í neð-
anjarðarhagkerfinu. En opinberir
embættismenn hafa sjálfir hags-
muna að gæta að verja nákvæmni
þjóðhagsreikninga.
Áætlanir af handahófi
Á síðustu tíu árum hafa hagfræð-
ingar verið að reyna að meta stærð
svarta markaðarins af meiri ná-
kvæmni en áður var. Hins vegar eru
engar einhlítar aðferðir til sem geta
gefið fullnægjandi niðurstöðu. Enda
þarf engan að undra þótt áætlanir
45