Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1961, Qupperneq 18

598
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
óvenjulega gáfaða frænda sinn og læri
svein úr þeirri prísund, sem hann var
í, því hann var ekki kominn hærra
en vera óbreyttur hermaður.
Um það hefir verið skrifað oftlega,
að Brynjólfur biskup Sveinsson leysti
Hallgrím Pétursson úr prísund þejrri,
sem hann var í hjá kolasalanúm í
Kaupmannahöfn, og setti hann tii náms
og kostaði hann í Frúarskóla. Án þessa
sannkallaða kærleiksverks Brynjólfs
hefðu Passíusálmamir sennilega aldrei
orðið til. Er þetta ábyggilega það lang-
mesta velgjörðarverk, sem Brynjólfur
biskup hefir gjört þjóð sinni. Hitt
finnst mér að of lengi hafi verið látið
liggja í þagnargildi, hversu prófastur-
inn í Selárdal séra Páll Björnsson hefir
lagt ómetanlegan skerf Kristindómin-
um í landinu til eflingar, með þvi
fjárhagslega að stuðla að menntun
þeirra feðganna séra Þorkels Amgríms
sonar og Jóns biskups Vídalíns sonar
hans. Án aðstoðar séra Páls hefði Vída-
línspostillan sennilega ekki orðið til,
sem skáldjöfurinn Einar Benediktsson
kveður um. „Á hillunni er bók, hún
boðar trú, sem blessar og reisir þjóðir."
Og um Jón biskup Vídalín segir skáld-
ið: „Hans meistaraorð á þann eld og
það vald, sem eilíft var í gildi“. Hér
hafa því velgjörðir prófasts til þes'sara
fremur fátæku en stórgáfuðu frænda
sinna orðið þjóðinni til ómetanlegrar
blessunar í trúarlegum efnum.
Séra Páll prófastur var búsýslumað-
ur mikill og útsjónarsamur fjárafla-
maður. Búnaðist honum ágætlega í
Selárdal.Lagði hann sérstaklega stund
á sjávarútveginn. Fann hann upp betra
bátalag, en áður hafði þekkst.
Þegar séra Páll hafði verið fimm
ár prestur í Selárdal eða árið 1650»)
lét hann smíða litla dekkskútu eftir
hollenzku lagi, sama lagi og Hollend-
ingar höfðu á skipum þeim, sem þeir
fiskuðu á hér við land. Var hann sjálf
ur skipstjóri á skútu þessari framund-
ir 20 ár, eða þar til að veikindavand-
ræði konu hans steðjuðu að heimili
hans. Séra Páll var vel að sér í siglinga
fræði, og reiknaði út fyrstur manna
hnattstöðu Bjargtanga. Er sagt að
hann hafi oft aflað ágætlega á skútu
þessa, þó að aðrir fiskuðu litið. Skútu
þessari Iagði hann á hinum svokallaða
Krókspolli. Er það svæði fyrir framan
•) Ártal þetta hefir aldrei verið
prentað fyr um þennan viðburð.)
lendinguna á bænum Króki, sem var
eitt af hjáleigubýlum staðarins (Selár-
dals), þar sem Árni Friðriksson fiski-
fræðingur er fæddur 1898. Er svæði
þetta (Krókspollurinn) að miklu leyti
varið fyrir brimsjóum af um 400 metra
löngum grjóttanga, sem gengur fram
í fjörðinn. Tangi þessi er kallaður
Krókshöfuð. Hefur reynslan sýnt, að
dekkuðum skipum er fært að liggja á
pollinum, þótt brim og stórviðri sé, en
ekki opnum trillum. Að vetrinum stóð
skútan í hinu svonefnda „Skútuhrófi".
Skútuhrófið var á melunum upp af
tanga, sem kallaður er Klettur eða
Klettstangi. Teinæringshróf þar sem
teinæringurinn stóð. Þar sem að öllum
fornum sögnum og sagnfræðingum ber
saman um það, að séra Páll prófastur í
Selárdal hafi verið fyrsti íslendingur-
inn, sem lét byggja haffæra dekkskútu,
sem hann notaði til fiskiveiða útá hafi,
er hann var sjálfur skipstjóri fyrir,
verður hann með réttu að teljast sann-
nefndur faðir þilskipaútgerðarinnar á
fslandi, og skútan hans fyrsti vísir henn
ar, þar sem hún var fyrsta þilskipið,
sem gert var út af íslenzkum manni
hér á landi. En jafnframt er þá Selár-
dalur elzti þilskipaútgerðarstaður þess.
Selárdalur er því réttnefndur fæðing-
arstaður þilskipaútgerðarinnar á fs-
landi. Árið 1950 hefir hún því átt 300
ára afmæli. —
Eins og áður er getið var séra Páll
prófastur stórríkur maður. Skipti hann
milli 5 barna sinna árið 1688, 4 hundr-
uðum hundraða í jörðum og lausafé,
og 1703 eða 3 árum fyrir dauða sinn,
átti hann 3 hundruð hundraða i fast-
eignum. Er hann talinn að hafa verið
einhver auðugasti prestur á landi hér á
þeim tímum.
Séra Páll var giftur Helgu Halldórs-
dóttur lögmanns Ólafssonar frá Möðru
völlum í Hörgárdal. Hún var systir
Margrétar konu Bynjólfs biskups
Sveinssonar. Vegna veikinda Helgu
konu sinnar varð séra Páll fyrir því
óláni að hafa afskipti og fléttast inn í
hin viðurstyggilegu galdrabrennumál,
sem því miður bera nokkum skugga á
minningu hans. Svo mikið' kvað að
galdraundrum þes9um að prófastur
varð að flýja staðinn með konu sinni
og nokkru af heimilisfólkinu, í kot
eitt skammt frá staðnum Byggði hann
Helgu konu sinni hús til að sitja í við
foss einn í Selárdalsá (Selá) sem Skar
foss heitir. Sézt tóttarbrot af húsi þessu
enn þá. Fannst Helgu helzt fróun í að
sitja við fossniðinn, því að þá leið
henni betur. Að endingu batnaði frú
Helgu að mestu leyti veikindin, eftir
að andríkur vestfirzkur prestur hafði
einn helgan dag tekið hana til bæna.
En þann 9ama dag skeði það í Selár-
dalskirkju um messutímann hjá séra
Páli, að einn nábúi prófasts hné dauð-
ur niður úr sæti sínu í kirkjunni. Var
því þá trúað af sumum, að bað hefði
verið þessi maður, sem hefði valdið
veikindum frúarinnar. Eftir dauða séra
páls 1706, varð sonur hans Halldór
Pálsson prestur i Selárdal frá 1706—•
1734, eða 28 ár. Hann var drykkjumað-
ur, er átti í deilum við Jón biskup
Vídalin frænda sinn. En Oddur lögmað
Sigurðsson hinn mesti óvinur biskups,
studdi Halldór og espaði á móti
biskupi, Þá missti Halldór prófasts-
embættið, en prestembættinu hélt hann.
Eftir séra Halldór varð Guðmundur
Vemharðsson prestur í Selárdal frá
1734—1738. Hann hafði verið nokkur
ár áður kapelán í Tálknafirði og bjó að
Suðureyri. Kona hans Margrét Arn-
grímsd. var náskyld Arngrími lærða.
Faðir séra Guðmundar var séra Vern-
harður Erlendsson, sem var kapelán
hjá séra Páli og bjó að Bakka í Tálkna
firði, hraustmenni og átti í útistöðum
við Sellátrabræður, sem voru hraust-
menni, einkum Sigurður sterki, sem
var nábúi prests og bjó líka á Bakka
i Tálknafirði. Eftir séra Guðmund
varð sonur hans séra Þorlákur Guð-
mundsson prestur i Selárdal frá 1738
til 1749. Kona hans var Guðrún Tóm-
asdóttir frá Krossadal. Tómas faðir
hennar var einn Sellátrabræðra. Séra
Þorlákur var faðir Jóns Þorlákssonar
skálds og prests á Bægisá. Séfa Þor-
lákur var dæmdur frá embætti vegna
áfengisnau'tnar, við embættisverk, er
hann tók embættisbróður sinn séra Jón
Teitsson prófast i Otrardal til altaris.
Síðan þetta skeði, hefir Bakkus ekki
orðið Selárdalsprestum að fótakefli,
því allir Selárdalsprestar síðan hafa
verið mestu hófsemdarmenn. Um föð-
ur sinn Þorlák orti Jón Bægisárskáld
þessa vísu:
Minn var faðir Monsiör. / Með það
varð hann séra. / Síðan varð hann
seigniör. / Seinast tómur Þorlákur. —
Næstur á eftir Þorláki varð prestur
I Selárdal Eggert Ormsson sem kallað-
ur var hinn ríki frá 1749—1785. Kona
hans var Þorbjörg Bjamadóttir, dóttir