Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1985, Síða 19

Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1985, Síða 19
Ég heyri álengdar hofadyninn Sambýli manns og hests í strjálbýlu, fjöllóttu landi með straumharðar, óbrúaðar jökulár, verður vart betur lýst en í kvæðinu „Fákar“ eftir Einar Benediktsson. Það er að vonum, að hesturinn kemur víða fyrir í íslenzkum bókmenntum, svo samtvinnað sem líf manna var þarfasta þjóninum. Hestavísan er sérgrein í vísnagerð og á viðkvæmum stundum hafa menn sungið „Ég hef selt hann yngra Rauð“ o.s.frv. Skáldin ortu stundum um einstaka frægðarhesta svo sem Grímur um Sörla, en stundum eru ljóðin almenns eðlis svo sem hjá Einari Benediktssyni í kvæði hans, Fákar. EFTIR SIGURLAUGU BJÖRNSDÓTTUR Maður og hestur, þeir eru eitt fyrir utan hinn skammsýna, markaða baug. Það finnst, hvernig æðum alls fjörs er veitt úr farvegi einum, frá sömu taug. Frá landnámstíð og þar til tæknivæð- ingin gekk í garð, var hesturinn ómissandi þjónn íslendinga frá vöggu til grafar. Barnið var reitt á hesti til kirkju þar sem það var vatni ausið og gefið nafn, og hann flutti gamalmennið til moldar að loknum ævidegi. Einar Benediktsson heldur áfram: Þeir eru báðir með eilífum sálum, þó andann þeir lofi á tveimur málum — og saman þeir teyga í loftsins laug lífdrykk af morgunsins gullroðnu skálum. {Illíonskviðu eftir gríska skáldið Hómer er sagt frá því, að hestarnir fengu mál. Hinir fornu Egyptar smurðu konunga sína, svo að þeir yrðu ekki að dufti eins og aðrir dauðlegir menn. En í gröfum hinna fornu egypsku konunga hafa fundist smurðir kettir, er voru hafðir sem heilög dýr í musterunum. Af því má ráða, að austræn trúarbrögð hafi veitt dýrum hlutdeild í eilífðinni. Mikið hefur verið skrifað og ort um hestinn og hina göfugu lund hans. „Sikill" eftir norska skáldið Nordahl Grieg er hríf- andi lýsing á graðhesti, sem lifir villtur og frjáls úti í náttúrunni, fagurskapaður, stæltur og logandi af lifsfjöri og kynorku. Þarna er Sikill. Sikill, hinn mikli, úr mannheimum sloppinn — meðal þeirra allra hann ber yfir hópinn, — fnæsandi, titrandi stytta stáls! Höfðinu rykkir hann — fljúgandi faxiö freyðir um makkann — í dökkbrúnum augum leiftra við sólunni logar báls. Stóðhestsins bíða þau örlög að vera fangaður, beislaður og vanaður. Hann er taminn til hins ýtrasta, lærir að laga sig eftir taumhaldi reiðmannsins og lúta vilja hans. Um gæðinginn segir Einar Bene- diktsson: Sá drekkur hvern gleðinnar dropa í grunn, sem dansar í fákspori yfir grund. í mannsbarminn streymir sem aðfalls unn af afli hestsins og göfugu lund. Maðurinn einn er ei nema hálfur, með öðrum er hann meiri en hann sjálfur. — Og knapinn á hestbaki er kóngur um stund, kórónulaus á hann ríki og álfur. „Hvarf séra Odds frá Miklabæ" eftir Einar Benediktsson lýsir válegri vetrar- ferð á skaflajárnuðum hesti. Hleypir skeiði hörðu halur yfir ísa glymja járn við jörðu, jakar í spori rísa. Hátt slær nösum hvæstum hestur í veðri geystu, gjósta hjalla hæstum hvín í faxi reistu. Hinir norrænu guðir virðast ekki hafa komist af án hestsins fremur en mennirn- ir. Hestur Óðins hét Sleipnir. Hann hafði átta fætur og fór bæði loft og lög. „Sumar- morgunn í Ásbyrgi" eftir Einar Bene- diktsson er byggt á goðsögu um Óðin og hest hans. Sögn er, að eitt sinn um úthöf reið Óðinn og stefndi inn fjörðinn. Reiðskjótinn, Sleipnir, á röðulleið renndi til stökks yfir hólmann á skeið, spyrnti í hóf, svo að sprakk við jörðin, — sporaði byrgið í svörðihn. „Við Valagilsá" eftir Hannes Hafstein lýsir þori og þrótti æskumanns að bjóða náttúruöflunum byrginn. Straumur freyðir og stekkur hátt, steinar í botni skarka, sogar strengur og suðar kátt. En — samt held ég láti nú slarka. Ég ætla að sjá, hvað setur, hvort sjóðandi straumiðufall eða brjóstþrekinn klár hefur betur. Margt er líkt í fari manns og hests. Hin frægu orð „Römm er sú taug sem rekka dregur föðurtúna til“ eiga ekki síður við um hestinn en manninn. Hefur Þorgils gjallandi lýst átthagatryggð hestsins í sögunni „Heimþrá". „Skúlaskeið“ eftir Grím Thomsen er kvæði um viljaþrek hestsins. Hann forðaði Skúla undan fári þungu, fjöri sjálfs sín hlífði klárinn niður — og svo með blóðga leggi, brostin lungu á bökkum Hvítár féll hann dauður niður. Meðan ár voru óbrúaðar, voru þær mik- ill farartálmi og oft hættulegar yfirferðar, einkum i leysingum á vorin. „Sveinn Páls- son og Kópur“ lýsir ferð læknis sem hættir lífi sínu yfir á með jakaburði til þess að bjarga konu í barnsnauð. Af eðli göfgu fákur fann, að fæti mátti ei skeika, læknir skyldu verkið vann, verkið mannkærleika. Úr barns og móður bætti hann þraut, blessun upp því skar hann, önnur laun hann engin hlaut ánægður þó var hann. Þó að liggi lífið á, láta þeir núna bíða í jökulhlaupi Jökulsá og jakaburði ríða. „Stjörnufákur" eftir Jóhannes úr Kötl- um er saga íslensks hests, sem seldur er úr landi. Vornótt eina, er heiðblær hristi himindögg af bjarkarkvisti, og á fölva fjallatinda færðist bjarmi af morgunsól langt í dalsins friði frammi fæddist hann — í grænum hvammi. Þar við upptök austurlinda átti hann sitt fyrsta ból. Og í logni ljósrar nætur lítill hestur brölti á fætur, — enn eitt lífsins undur skeði inn við hjarta þessa lands. Hróðugt gnegg þá heyrðist gjalla hátt á milli blárra fjalla. Hóf þar flug hin frjálsa gleði. fífilbleikrar móður hans. En fáksins, sem fæddist í „grænum hvammi í logni ljósrar nætur", biðu þau örlög að vera „siga látinn nið’r í gröf“ í ókunnu landi, þar sem hann varð námu- hestur. Glumdi í haka, gall við hamar, — geisla sá hann aldrei framar. Niðri í undnum iðrum jarðar upp frá því var líf hans treint. Vonlaust dýr, með drep í hjarta dró hann kolavagninn svarta gegnum fjallsins geilar harðar, geigs þar kenndi snemma og seint. „Ullarlestin" eftir Martin Larsen lýsir klyfjahestinum á eftirminnilegan hátt. Martin Larsen var danskur sendikennari, sem var hér um sex ára skeið. Hann var í kaupavinnu á sumrin til þess að kynnast íslenskri bændamenningu. Martin Larsen var mikill íslandsvinur. Hann þýddi bæk- ur íslenskra höfunda á dönsku. Honum farast svo orð: „Ég stend á brekku og horfi út yfir eyr- arnar, þar sem Jökulsá í Lóni rennur í mörgum kvíslum. Á eyrunum sjást hestar mjakast í langri lest undir þungum, marr- andi ullarklyfjum. Hún sýnist svo lítil, lestin á eyrunum umkringdum háum fjöll- , um. Svona hafa hestarnir borið varning langa vegi og vonda um allt landið um aldaraðir, þegar engin brú var á landinu. Þessari sýn gleymi ég aldrei. Atburðir úr sögu íslands koma sjaldan við verald- arsöguna, en í henni eru atburðir, sem hrífa mannshjartað, fæstir skráðir. Leið orðin á heimsfréttunum og öllum stórviðburðum veraldarsögu fortíðar og nútíðar fann sál mín frið í hrynjandi ull- arlestarinnar á eyrunum við Jökulsá í Lóni.“ Hesturinn tengist einnig æsku og ástum. Davíð Stefánsson lýsir því á þessa leið: Þú komst í hlaðið á hvítum hesti. Þú komst með vor í augum þér. Ég söng og fagnaði góðum gesti og gaf þér hjartaö í brjósti mér. Ég heyri álengdar hófadyninn. Ég horfi langt á eftir þér . og bjart er alltaf um besta vininn, og blítt er nafn hans á vörum mér. í ljóðinu „Svefnrof" segir Tómas Guð- mundsson: Hófatak á heiði heyrt í gegnum svefn — þannig líða dagarnir þeim, sem unna. Og hófadynurinn bergmálar í bók- menntum íslendinga. - ■ vj-vs ^ i-. tlft- LESBOK MORGUNBLAÐSINS 24. DESEMBER 1985 19

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.