Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1986, Blaðsíða 18

Haddurinn
Áslaugar
Um hinstu kveðju Áslaugar Sigurðardóttur
Fáfnisbana til Ragnars konungs loðbrókar
Ragnars saga loðbrókar er ein hinna ágætustu
meðal svonefndra fornaldarsagna Norður-
landa. Hefur hún nýlega komið út ásamt
Yölsunga sögu í handhægri kiljuútgáfu sem
Örnólfur Thorsson sá um, og er í þessari grein
hvarvetna til þeirrar útgáfu vitnað.
Kunnust mun vera frásögn sögunnar af
því hvemig Ragnar kynntist síðari konu
sinni, kotungsstúlkunni Kráku, er síðar
reyndist vera engin önnur en Áslaug, dóttir
Sigurðar Fáfnisbana og valkytjunnar Bryn-
hildar Buðladóttur. Hann fysti að sjá hana
vegna þess ssem honum var sagt af fegurð
hennar, og freistaði um leið ráðkænsku
hennar með því að hún kæmi „hvorki. . .
klædd né óklædd, hvorki mett né ómett, og
fari hún þó eigi ein saman og skal henni
þó engi maður fylgja." Þetta skilyrði upp-
fyllti hún greiðlega, hið fyrsta með því að
taka silungsnet „og mun eg það vefja að
mér, en þar yfír utan læt eg falla hár mitt
og mun eg þá hvergi ber“. En „hár hennar
var svo mikið að tók jörð um hana“, eins
og þar stendur, og „var fögur tilsýndar er
hár hennar var bjart og sem á gull eitt sæi“.
Hár Áslaugar er með öðrum orðum eitt
aðalatriðið í lýsingu hennar og gegnir miklu
hlutverki við fyrstu kynni þeirra Ragnars.
Henni var annars flest vel gefið, svo sem
hún átti kyn til, og var auk annars prýði-
legt skáld. Enda segir Ömólfur Thorsson
um hinar 40 vísur Ragnars sögu: „Athygli-
svert er að Áslaug kveður fjórðung
vfsnanna, og öll er fjölskyldan piýðilega
eftir Helga
Skúla Kjartansson
skáldmælt." Þau Ragnar hófu líka, þegar á
sínum fyrsta fundi, að ljóða hvort á annað.
Gefum sérstaklega gaum 4. vísu sögunnar,
þar sem Ragnar býður „Kráku" að þiggja
silfurbúinn serk er átt hafði fyrri kona hans.
Áslaug varð síðan drottning Ragnars og
sambúð þeirra löng og atburðarík. Henni
lauk méð herför Ragnars til Englands, aug-
ljósri feigðarför sem Áslaug gat með engu
móti fengið hann ofan af. „Og er hann var
búinn, leiddi hún hann til skips. Og áður
þau skiljast, kveðst hún mundu launa honum
serk þann er hann hafði gefið henni. Hann
spyr með hveijum hætti það væri. En hún
kvað vísu.“
Og það er skilnaðarvísa Áslaugar sem
er efni þessarar greinar að skoða og skýra;
hún leynir á sér.
Áslaug er að gefa bónda sínum vopnserk,
töfrum búinn, sem engin vopn bíta, eins og
segir í síðari hluta vísunnar:
Mun eigi ben blæða
né bíta þig eggjar
í heilagri hjúpu,
var hún þeim goðum signuð.
Flíkin er heilög og goðum signuð; athug-
um það síðar. En fyrri hluti vísunnar er
torskildari:
Þér ann eg serk hinn síða
og saumaðan hvergi,
við heilan hug ofnan
úr hársíma gránu.
Hún ann honum „serkinn". Nú myndum
við segja „serksins", og það hefði líka verið
eðlilegt fommál. En málnotkun þessu lík
er til í fornum textum (kannski oftar norsk-
um en íslenskum ef marka má prentaðar
orðabækur) svo að ekki er ástæða til að
„leiðrétta" vísuna hennar vegna. Og „ofnan"
er auðvitað bara afbrigðileg beyging fyrir
„ofmn".
S\ / ./,>/

'll/f \f
m m!i
iiiií
Mynd: Bragi Asgeirsson.
Serkurinn er „saumaður hvergi", alveg
eins og kirtill Krists var samkvæmt Jóhann-
esarguðspjalli „ekki saumaður, heldur frá
ofanverðu og niður úr pijónaður" og því
ekki hægt að skipta honum án þess að eyði-
leggja hann. Er þetta skilið sem tákn um
það að kristin trú og kirkja sé ein og óskipti-
leg. Hér hygg ég að höfundur vísunnar sé
að leggja Áslaugu á tungu hugmynd guð-
spjallsins: hin samskeytalausa flík sé tákn
fyrir þann heila hug sem Áslaug segist bera
til Ragnars. (Hún ann honum serksins „við
heilan hug“.)
Þá er það eftir sem óljósast er: úr hveiju
serkurinn er ofínn. „Úr hársíma gránu“,
segir í vísunni. „Síma“ (beygist eins og
„auga") merkir þráð. „Úr gránu síma“ þýð-
ir úr gráum þræði. En af hveiju „hársíma",
hárþræði? Hér er tvennt til. Kannski var
þráðurinn hárfínn, grannur eins og hár.
Reyndar hef ég séð þá skýringu að þetta
sé silkiþráður. Hinn möguleikinn er sá, að
efni þráðarins, símans, sé ekki ull, ekki lín,
heldur hár. Nú á tímum
þekkjum við kanínuhár,
úlfaldahár og ég veit
ekki hvað fleira. En
fommenn hafa varla
notað „hár“ til vefnaðar
nema tvenns konar:
hrosshár og manns-
hár.
i 'j . í vísunni er ég sann-
,/ , _ færður um að átt sé við
’’ mannshár. Það er
grátt, af roskinni per-
sónu; auðvitað Ás-
laugu sjálfri.
Þar með fær ástar-
saga þeirra Ragnars
hnitmiðaða umgjörð.
Við fyrstu kynni þeirra
hafði hann boðið henni
serk að gjöf, með vísu.
Við hinstu samfundi
gerir hún hið sama. Og
hárið, haddurinn mikli
og fagri sem svo miklu
máli skipti við fyrsta
fund; nú er honum fóm-
að sem skilnaðargjöf,
hann er ofínn í bryn-
skyrtu herkonungsins
feiga.
Nú skilst líka af
hveiju skyrtan er „hei-
lög hjúpa“, vopnheld af
því að hún var „þeim
goðum signuð".
Hinn kristni höfund-
ur vísunnar vissi sjálf-
sagt ekki, að Sigurður
Fáfnisbani og hans fólk
hafa, að því leyti sem
fótur er fyrir tilvist
þeirra, verið kristin
líka. En hitt mátti hann
í vita, að heiðnir menn
höfðu ausið börn sín
vatni, rétt eins og gert
er við kristna skím. Hár
Áslaugar var helgað
með vatninu. Og það
hefur verið helgun
meira en í meðallagi,
svo nálægt sem foreldr-
ar hennar stóðu goðun-
um sjálfum; móðir
hennar valkyija, ná-
komin Óðni — uns hann
reiddist henni og rak
úr þjónustu sinni — og
fróð um þá kunnáttu sem frá Óðni sjálfum
var runnin; rúnalistina.
Vísumar í Ragnarssögu munu yfírleitt
ekki vera fomar, heldur hafa menn smátt
og smátt ort þær inn í söguna, jafnframt
því sem hún tók öðrum breytinum. Á vissu
stigi hafa sögumenn, eftir því sem Bjami
Guðnason hefur fært rök að, aukið mjög
hlut Áslaugar og gert úr henni eina aðalper-
sónu sögunnar. Um leið hafa vísur hennar
verið búnar til, þar á meðal sú sem hér
hefur verið gerð að umræðuefni. Og hag-
lega er hann spunninn söguþráðurinn: frá
Kráku hinni gullinhödduðu á fyrsta fundi
við víkingakonunginn, til drottningarinnar
gömlu sem svo óspör er á lokkana gráu ef
konungi mætti að gagni verða. En bak við
feril Áslaugar allan bjarmar fyrir göfugum
uppmna hennar í heimi hetja og hálfguða.
Hárið er tákn þess að drottning er meira
en mannleg: „Var hún þeim goðum signuð."
Höfundurinn er sagnfrædingur i Reykjavik.
Drykkjurútar og vitleysingar
EFTIRKNUT
ÖDEGÁRD
Drykkjurútar, sem heita fallegum nöfnum
eins og Konráð eða Adolf, þeir héldu sig
í útjaðri Molde. Stundum barst söngur þeirra
með vindinum til okkar: Gömul dægurlög
eða ömurlegir bænahúsasöngvarar um kross
og blæðandi síðusár. í útjaðrinum voru líka
vitleysingarnir á reiki, t.d. Lundli sem einu sinni
hafði verið í miðskólanum: Á nóttinni hjó hann
og sagaði stór tré, hljóðið barst inn í svefn
okkar bamanna, blandaðist draumum
að fljúga yfír húsþök eða draga væna físka
upp úr tjöm sem varð myrkari pg myrkari eftir því sem
hún varð dýpri.
Dag einn var krossinn hans tilbúinn. Lundli gekk
hægum skrefum í hvítu lökunum
sínum eftir Stórgötunni
með stóra krossinn á bakinu.
Á eftir honum drykkjurútamir, Konráð, Adolf
og hinir, og þá hópur bama: Eg hélt
fast um kastaníuna af kirlqugarðstrénu í vasanum.
Lundli hrópaði í björtum tenór og mjóróma
Þú skalt taka
kross þinn og fylgja mér segir Drottinn! Orð hans
fuku sem eldur mót Konráði og Adolf, úttútnaðar
drykkjumannsvarir þeirra svöruðu: Fylg mér,
segir Drottinn!
Og hallelúja! Og hellelúja! Hvítar hendur þeirra
hreyfðust eins og vængir í Iofti.
Kvalahersingin fór fram hjá Hótel Alexandríu.
í vínstofunni gaf að líta rauð andljt sóparanna
og gamla fráskilda í vindauganu: í ölvímu veltist
Jens sópari í köflóttum sölumannsbúningi og með
hálsbindi niður tröppumar
á hótelinu og slóst í för með göngunni. Gamli Hansen
blikksmiður, fráskilinn í þijátíu ár, með hjartað fullt
af fyrirlitningu sinna eigina bama, kom
hægum skrefum á eftir í þröngu
brúðkaupsfötunum sínum,
sem voru allt of kryppluð, og slapandi maga.
Gekk í humátt
á eftir vitleysingnum Lundli sem söng Fylg mér
Fylg mér segir Drottinn því heilbrigðir
þurfa ekki læknis við heldur þeim sem sjúkir eru
allir eru getnir í synd komið þér sem hafið
syndgað og neðan frá
bryggjunni kom kerlingartetrið Karen skinhoruð, hún
sem var seld fyrir fötu af öli og þekkti
buxnahnappana í bænum og rennilásana
betur en fjörugar
saumakonumar: Hún kom út úr
skúmum og bryggjusaleminu
flaksandi inn í gönguna.
Vitleysingurinn Lundli var að því kominn að hníga
undir stóra krossinum sem hann hafði tálgað til
og rekið saman á löngum dimmum nóttum, neglt
fast með ryðguðum nöglum sem þýskir skildu
eftir. Langt að
bárust djúpar drunur og elding fór um himininn: Nú
leið gangan inn á torgið og bólgin skýin