Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1986, Síða 12

SKÁLHOLTSKIRKJA
LAGÐIMÉR
MESTAN
VANDA
ÁHENDUR
Gísli Sigurðsson ræðir við
Hörð Bjarnason arkitekt og
fyrrum húsameistara ríkis-
ins um uppruna hans og
rætur,uppvöxt við Laufás-
veginn og nám úti í Þýzkal-
andi þegar Hitler var að
brjótast til valda, um emb-
ætti húsameistara ríkisins og
hús sem hann hefur teiknað,
þar á meðal kirkjurnar þrjár,
sem voru eftirlætis verkefni
hans
Hörður Bjarnason á heimili sínu við Laufásveginn. Skápurinn á myndinni er
völundarsmíði föður hans. Tii vinstri er portret GUnnlaugs Blöndals af Kötlu
konu Harðar.
Við byrjuðum samtal okkar á því að líta á
málverkin heima hjá þeim hjónum Herði og
Kötlu. Þar kennir margra grasa og myndirnar
eru Herði hjartfólgnar, því hann er listunn-
andi og fagurkeri eins og nærri má geta. Við
Hörður Bjarnason er fæddur i Reykjavík
1910, sonur hjónanna Sesseiju Ingibjargar
Guðmundsdóttur og Bjarna Jónssonar frá
Galtafelli. Hörður tók stúdentspróf frá MA
1931 og sigldi sama ár utan til náms í arki-
tektúr í Darmstadt i Þýzkalandi og síðar i
Dresden, þar sem hann lauk fullnaðarprófi
1937. Heim kominn sama ár stofnaði hann
teiknistofu ásamt Sigurði Guðmundssyni og
Eiríki Einarssyni arkitektum. í embætti
skipulagsstjóra ríkisins var hann frá
1944-54, en þá skipaður húsameistari rikis-
ins og þvi starfi gegndi hann til ársloka
1978.
Emhættisferill Harðar er fjölskrúðugur.
Hann var á sinum tima formaður bygging-
arnefndar Þjóðleikhússins, varaformaður
þjóðleikhússráðs i 29 ár, framkvæmdastjóri
Þingvallanef ndar i 30 ár, formaður arki-
tektafélagsins um tveggja ára skeið, i
safnsijórn Listasafns Einars Jónssonar frá
1976 og á embættisferli sinum átti hann
sæti i byggingarnefndum margra opinberra
bygginga. 1 embætti húsameistara rikisins
teiknaði hann sjálfur fjölmörg hús, en lengst
munu halda nafni hans á lofti þijár kirkj-
ur: Langholtskirkja, Kópavogskirkja og
siðast en ekki sizt Skálholtskirkja.
Hörður er kvæntur Kötlu Pálsdóttur, sem
ættuð er úr Reykjavík. Foreldrar hennar
voru Páll Steingrimssson ritstjóri og Guðr-
ún Indriðadóttir leikkona, dóttir Indriða
Einarssonar skálds. Þeim Herði og Kötlu
hefur orðið tveggja barna auðið.
staðnæmdumst lengst við Ásgrímsmynd af
landslagi, sem er okkur báðum kært: Séð
frá Laxárbrúnni uppeftir Hrunamanna-
hreppi. En nútímninn hefur ekki verið
genginn í garð; bæimir kúra vallgrónir,
hver í sínu túni: Miðfellshverfíð, Núpstún
og Galtafell. Þar eru rætur viðmælanda
míns og Bjama föður hans, sem varð ekki
bóndi á föðurleyfð sinni fremur en Einar
myndhöggvari, bróðir hans. Það er á al-
mennu vitorði hvað Galtafell var honum
kært; sama var um Bjama, sem nefndi hús
sitt við Laufásveginn eftir bænum, og sama
er um Hörð. Hann ólst upp í þessu húsi,
sem ber svip af kastala og bjó þar lengi.
Nú hefur hann flutt sig yfir götuna í nýtt
hús, sem hann teiknaði sjálfur og ber vitni
um skólann þar sem hann lærði og þá stefnu
í húsagerð, sem Hörður hefur tileinkað sér.
Sú hugmynd að leggja stund á arkitektúr
vaknaði á menntaskólaárunum á Akureyri,
sagði Hörður. Hann teiknaði mikið í skóla
og það hvarflaði að honum að fara í mynd-
listamám. Húsagerðarlistin varð samt
ofaná, þótt staðan væri rétt eins og nú: Of
margir starfandi langskólagengnir arkitekt-
ar eða við nám. Starfandi voru fimm: Guð-
jón Samúelsson, Sigurður Guðmundsson,
Þórir Baldvinsson, Guðmundur Guðjónsson
og Einar Erlendsson. Og við nám voru: Ein-
ar Sveinsson, Gunnlaugur Halldórsson,
Bárður ísleifsson, Eiríkur Einarsson, og
Ágúst Pálsson. Ekki að undra þótt einhver
hristi höfuðið og spyrði: Hvað höfum við
að gera með alla þessa arkitekta?
Hörður Bjamason lét það ekki á sig fá;
þennan veruleika hafa ungir menn á íslandi
æði oft þurft að horfast í augu við. Tímam-
ir voru ekki sérlega bjartir; kreppan mikla
að hellast yfír. Það varð samt úr, að Hörð-
ur tók stefnuna á Þýzkaland. En hversvegna
Þýzkaland?
☆
„Það fór orð af þýzkum skólum, bæði í
verkfræði og arkitektúr", sagði Hörður.
„Bauhaushreyfingin, sem hafði byijað með
endurbættri gerð nytjahluta, tók fljótlega
til húsagerðar einnig og um þetta leyti,
árið 1931, var hún mjög sterk og beindi
athygli heimsins að Þýzkalandi. Þessi stefna
sem markar upphaf módemismans, kom á
eftir jugendstílnum, sem svo er nefndur og
var mjög skrautfenginn eða dekoratífur.
Bauhausstíllinn var alger andstæða: Ein-
faldleiki og skýrt mörkuð form ásamt
áherzlu á það hagkvæma. Samt er þessi
stfll mjög „monúmental" þegar rétt er að
farið.
Þetta var í upphafi þýzkur stíll og hug-
myndafræðilegur faðir hans er venjulega
talinn vera Walter Grophius, sem mikinn
þátt átti í að hleypa hreyfíngunni af stokk-
unum í Dessau 1919. En um það leyti sem
ég kom utan var farið að hitna í hinum
pólitísku kolum og framúrstefnumenn áttu
mjög óvissa framtíð. Meðal þeirra, sem flýðu
land af pólitískum ástæðum var Grophius;
fyrst til Englands og síðar til Banda-
ríkjanna, þar sem hann varð prófessor við
Harvard.
Það var algerlega andi Bauhaus og Grop-
hiusar, sem sveif yfír vötnum í Darmstadt,
þar sem ég hóf nám f arkitektúr. Samt var
mikil áherzla lögð á foma byggingarlist, til
dæmis musteri Grikkja og Rómveija, vegna
þess að þar eru öll hlutfoll svo hnitmiðuð
og fullkomin. Annars má segja, að áherzlan
hafi verið mun meira á það praktíska en
það listræna. Mergurinn málsins var sá sam-
kvæmt þessari stefnu, að hús ætti að byggja
innan frá og að útlitið ætti að ráðast af
innri gerðinni. Arkitektar jugendstflsins fóru
öfugt að; byijuðu á útlitinu og lögðu mesta
áherzlu á það, stundum á kostnað þess
innra. Það er lfka merkilegt, að ekki voru
nema 12 ár liðin frá því Grophius stofnaði
Bauhaus í Dessau og þar til ég kom í skól-
ann í Darmstadt. Samt var þessi stefna
orðin alls ráðandi við þýzka skóla og ég
minnist þess ekki að hún mætti andstöðu".
☆
Um líkt leyti og við Hörður ræddum sam-
an var verið að sýna í sjónvarpinu framúr-
skarandi vel gerða þýzka þætti um
gyðingafjölskylduna Obermann á þeim ör-
12