Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1986, Blaðsíða 7

AUSTAN U M HEIÐI
- EFTIR SERA HEIMI STEINSSON
Hlutverk kirkjunnar
Olufa Finsen - stýrði söng við útför Jóns
Sigurðssonar.
diktssonar, einsöngslag með undirleik fyrir
píanó, hins vegar fímm rímnalög í útsetn-
ingu séra Bjama Þorsteinssonar og eni lögin
tekin úr hinu mikla safni hans, „ísiensk
þjóðlög" (Kaupmh. 1906—9). Þó að útsetn-
ingar séra Bjama séu með hefðbundnum
hætti er ekki laust við að þessi lög stingi í
stúf við annað efni bókarinnar. Nokkur
önnur lög, erlend að uppruna, sem ætluð
em til söngs, em öll prentuð með íslenskum
textum. Þrjá þeirra hefur Aðalsteinn Sig-
mundsson kennari og rithöfundur þýtt eða
stælt, en hann var skólastjóri bamaskólans
á Eyrarbakka 1919—29.
Ýmsar fleiri konur em kunnar af lögum
sem þær hafa samið. Ein þeirra er Guðrún
Böðvarsdóttir, Bjamasonar prófasts á
Rafnseyri. Hún var fædd 1902 en dó úr
berklum langt fyrir aldur fram, 1936. Eftir
hana er meðal annars fallegt lag, sem oft
er sungið, við sálm Davíðs Stefánssonar frá
Fagraskógi „Ég kveiki á kertum mínum".
Systumar Elfsabet Einarsdóttir og María
Markan hafa báðar samið lög, þótt þær séu
miklu kunnarí sem söngkonur, svo sem áður
var vikið að. Ingunn Bjamadóttir er kunn
af mörgum lögum sem dr. Hallgrímur
Helgason hefur raddsett og fært í búning
fyrir hana. María Brynjólfsdóttir hefur gef-
ið út á nótum flölda laga og hafa sum
þeirra orðið nokkuð kunn. Selma Kaldalóns
hefur einnig samið mörg áheyrileg og prýði-
lega sönghæf lög. Þá hefur Ingibjörg
Þorbergs samið mikínn Qölda laga og hafa
sum þeirra náð eyrum alþjóðar. Og sjálfsagt
mætti og ætti að nefna hér til miklu fleiri
konur.
En fýrsta íslenska konan sem með réttu
ber tónskáldsnafn er Jómnn Viðar. Hún fór
ung í Tónlistarskólann í Reykjavík og lauk
þar burtfararprófí í píanóleik 1936. Hún var
síðan um tveggja ára skeið við nám í Tón-
listarháskólanum í Berlín, þar sem móðir
hennar hafði áður verið, og á árunum
1943—45 nam hún hjá Vittorio Giannini við
Juilliard-skólann i New York. Enn síðar,
1959—60, fór hún námsferð til Vínar. Jór-
unn hefur starfað mikið sem píanóleikari
og kennari og eftir hana liggur mikill fjöldi
tónverka, þar á meðal konsert fyrir píanó
og hljómsveit sem hún frumflutti sjálf með
Sinfóníuhljómsveit íslands fyrir fáum árum,
ballettamir „Eldurinn" og „Ólafur liljurós",
ennfremur kammertónlist og fjöldi söng-
laga. Stíll Jórunnar er sérkennilegur,
frísklegur og oft mjög blæbrigðaríkur.
Karólína Eiríksdóttir heyrir til yngri kyn-
slóð tónskálda og bera verk hennar svipmót
þess. Að loknu námi hér við Tónlistarskól-
ann stundaði hún framhaldsnám í Banda-
ríkjunum og náði sér í tvær meistaragráður
við Michigan-háskóla. Eftir hana liggja
nokkur hljómsveitarverk og talsvert af
kammertónlist. Af henni má mikils vænta
í framtíðinni.
Yngsti og nýjasti félagsmaður Tónskálda-
félags íslands er einnig kona, Mist Þorkels-
dóttir, tónskálds Sigurbjömssonar. Hún
hefur einnig stundað nám bæði hér heima
og vestan hafs, og eftir hana liggja þegar
ýmsar athyglisverðar tónsmíðar.
Þannig em konur að sækja á hér eins og
á flestum öðmm sviðum og sýna í öllu að
. þær era engir eftirbátar karlanna. Það höfðu
þær reyndar sýnt fyrr á tónlistarsviðinu, —
með starfí sínu á áratugunum kringum alda-
mótin síðustu. Líklega stæði tónlistarlíf á
íslandi ekki með þeim blóma sem nú er
raun á ef það starf væri óunnið.
Umræða um hlutverk
kirkjunnar er jafnan á
dagskrá. Af og til verða
þau skoðanaskipti há-
værari en endranær.
Svo hefur meðal annars
farið undangengnar
vikur. Tilefnið er margþætt, en rætumar
liggja að hluta í fundarsölum Kirkjuþings.
Eg vil ekki leggja orð í belg um þau efni
sér á parti, sem Kirkjuþingi 1986 varð skraf-
diýgst um. Þar hafa aðrir tekið upp þræði,
og reyndar mun kirkjuþingsmönnum sjálf-
um hentast og skyldast að reifa þau mál
til sóknar og vamar. Rétt er hins vegar að
beina athyglinni víðar og gjöra tilraun til
að orðfæra hlutverk kirkjunnar almennt.
Þegar hitnar í kolunum, er ævinlega hollt
að minnast þess, að víðar er Guð en í Görð-
um. Sé öllu til skila haldið, má það ljóst
vera, að vaxtastefna, flughafnir og ástand
mála í Mið-Ameríku eru ekki meginvið-
fangsefni kirkjunnar á jörðu.
Reyndar era viðbrögð vegna ályktana
Kirkjuþings 1986 að sumu leyti harðari orð-
in en efíii standa til. Það er álitamál, hvort
Kirkjuþing er marktækur fulltrúi kirkjunn-
ar, þegar þingið sendir út athugagreinar
um sundurleitustu efni. Kjör til Kirkjuþings
miðast ekki við slíka athafnasemi. Yfírleitt
hefur hlutur þessa þings ekki verið skýrt
afmarkaður, hvorki að lögum né í reynd.
Menn hljóta að meta vægi Kirkjuþings í
samræmi við þessar staðreyndir. Þar fyrir
er ástæðulaust að ráðast á þingið, þótt það
bréfí eitthvað um óskyld mál. Kirkjuþing
hefur málfrelsi. En niðurstöður þess verða
oft og einatt að teljast álitsgjörðir lítils
starfshóps innan kirkjunnar og annað ekki.
Samkvæmt aldagamalli hefð er Presta-
stefna miklu nær því að vera rödd kirlqunnar
en nokkur samkoma önnur. Þar kveður bisk-
up alla presta sína saman. Við það tækifæri
sitja því á rökstólum öldungar safnaðanna
af öllu landi. Rétt er að gefa gaum að álykt-
unum Prestastefnu, ef menn vilja hlera
heildarviðhorf íslenzku kirkjunnar, að svo
miklu leyti sem því viðhorfi er til að dreifa
í einstökum efnum.
Hið síðast greinda er ekki byggt á neinum
klerkaveldisþönkum. Yfirleitt eiga hugtökin
„prestar og leikmenn" tæpast heima á ís-
landi. Prestar era ekki einangraður hópur.
Þeir eru þvert á móti virkir aðilar að hvers-
dagslegu amstri fólks. Slíkt er ekki sagt
prestum til lofs eða lasts. Þetta er aðeins
staðreynd, og svo hefur sennilega lengi ver-
ið hér á landi. Presturinn er þjónn safnaðar-
ins heima fyrir og fulltrúi hans út á við.
Raunar er starf prestsins í því fólgið að
vera virkasti leikmaðurinn í söfnuðinum.
HliðHiminsins
„Hér er vissulega Guðs hús, og hér er
hlið himinsins," segir á vísum stað í fyrstu
Mósebók. Þegar rætt er uip hlutverk kirkj-
unnar skyldi það haft hugfast, að kirkjunni
er ekkert mannlegt vandkvæði eða gleðiefni
framandi. Hún getur þurft að hlutast til um
hvað sem er. Eigi að síður era tiltekin svið
kirkjunnar henni nær en önnur. Þeirra
fremst er helgihaldið sjálft, tilbeiðslan, guðs-
dýrkunin og þar með sú boðun, er leiðir
menn til trúar og tilbeiðslu. Fyrsta skylda
kirkjunnar er að messa.
Þetta er e.t.v. of sjálfsagt til þess að
vert sé að hafa orð á því. En það verður
aldrei nógsamlega áréttað: Guðsþjónustan,
heilög messa, er það atferli þar sem himinn
og jörð taka höndum saman. í tilbeiðslunni
býðst söfnuðinum tveggja heima sýn. Hið
komandi ríki guðs er í nánd, þar sem orð
Drottins er flutt, bænimar bomar fram og
sakramentunum réttilega þjónað.
Fyrirmæli frelsarans era í þessu efni ótví-
ræð: „Gjörið þetta,“ segir hann um altaris-
sakramentið. „Farið því og kristnið allar
þjóðir," segir hann um boðunina — og bæt-
ir við: „Skírið þá.“
Almenn rök fyrir guðsdýrkunaratferli
kirkjunnar era og ærin: Maðurinn þarfnast
fótfestu í óumbreytanlegum, æðri veraleika.
Án slíkrar fótfestu er hann eins og reyr af
vindi skekinn. Kirkjan miðlar þessari fót-
festu í tilbeiðslu og boðun. Enginn sinnir
því hlutverki með skilvirkum hætti — nema
kirkjan. Hún ber þannig ábyrgð á sambandi
mannsins við hinztu rök allrar veru.
Þetta birtist þráfaldlega — í gleði og i
sorg. Jólahátíðin, sem nú fer í hönd, er lýs-
andi dæmi um þá brú, sem kirkjan byggir
milli hins sýnilega og hins ósýnilega, hins
ruglkennda og hverfula skjmheims og hins
ævarandi veruleika eilífs Guðs.
SÁLGÆZLAOG
Hjálparstarf
Annað meginverkefni kirlqunnar er sál-
gæzla. Kirkjan býður hvetjum kristnum
einstaklingi og hverri fjölskyldu sérlega
þjónustu. Kirkjan leggur hlustir við vand-
kvæðum manna og leitast við að leysa þau,
að svo miklu leyti sem slíks verður auðið í
þessum heimi. Kirkjan fagnar með sama
fólki, þegar hátíðir renna á æviveginum.
Hér er stórum hluta hreyft. Þetta við-
fangsefni er ótæmandi. Það er einnig að
meira eða minna leyti ósýnilegt öðrum en
þeim, sem þjónustuna þiggja. En þegar tal-
að er um félagslegar skyldur kirkjunnar,
verður einmitt þessi þáttur efstur á baugi.
Hér við bætist viðleitnin til að veita virka
hjálp í nauðum: „Því að hungraður var ég,
og þér gáfuð mér að eta; þyrstur var ég,
og þér gáfuð mér að drekka; gestur var ég,
og þér hýstuð mig; nakinn, og þér klædduð
mig; sjúkur var ég, og þér vitjuðuð mín; í
fangelsi var ég, og þér komuð til mín.“ —
Slík eru orð Jesú Krists um verkefni læri-
Samkvæmt
aldagamalli hefð er
Prestastefna miklu
nær því að vera rödd
kirkjunnar en nokkur
samkoma önnur. Þar
kveður biskup alla
presta sína saman. Við
það tækifæri sitja því
á rökstólum öldungar
safnaðanna af öllu
landi. Rétt er að gefa
gaum að ályktunum
Prestastefnu, ef menn
viljahlera
heildarviðhorf
íslenzku kirkjunnar,
að svo miklu leyti sem
því viðhorfi er til að
dreifa í einstökum
efnum.
sveinanna, hinna „réttlátu", eins og hann
nefnir þá.
Einnig þetta starf er ólinnandi — meðan
heimur stendur. Kirkjan megnar ekki frem-
ur en aðrir að skapa fuilkomið mannlíf í
föllnum heimi. „Ávallt hafíð þér fátæka hjá
yður,“ segir Jesús. — En á öllum öldum
skerst kirkjan í leikinn, þegar að mönnum
sverfur raunveruleg neyð. Þar með er ekki
ságt, að hún sé öðrum hæfari til að létta
slíkum vanda af hijáðum einstaklingum eða
hópum. En í þessu tilliti er kirkjan skyldum
bundin og fær ekki undan þeim vikizt.
Alla þessa athafnasemi skoðar kirkjan í
Ijósi tilbeiðslunnar, iðranarinnar, miskunnar
bænarinnar. Það er okkur engin afsökun,
að við lifum í föllnum heimi. Sjálf erum við
syndug, ónýtir þjónar, sífellt hvött til átaka,
sem aldrei bera tilskilinn árangur, en unnin
eru í trúnni á nýjan himin og nýja jörð, þar
sem réttlæti býr og hið illa er endanlega
undir lok liðið.
Menningararfleifðin
í nær tvö þúsund ára sögu sinni hefur
kirkjan haft ríkulegri áhrif á þróun menn-
ingar um Vesturlönd en nokkur stofnun
önnur. í þessu efni ber kirkjan því ábyrgð
á varðveizlu og endumýjun mikillar arfleifð-
ar.
Menning kirlqunnar endurspeglar á
marga lund þá eilífð, sem kirkjan sifellt
hefur til viðmiðunar. Kirkjuleg menning er
því samkvæmt eðli sínu varanleg, sístæð.
Kirkjunni er ætlað að hlynna að þessum
varanlegu verðmætum á allan hátt.
Þetta hlutverk gjörir kirkjuna óhjákvæmi-
lega ihaldssama í beztu merkingu þess orðs.
Kirkjan kastar engu á glæ fyrir þær sakir
einar, að það sé gamalt orðið. Þvert á móti
leggur hún rækt við foman arf. En þegar
kirkjan eys af þeim sjóði, kemur í ljós, að
hann ávaxtast á hverri öld og verður upp-
haf nýrra tíðinda í gömlum garði.
Einnig þessar staðreyndir hafa almennt
gildi: Maðurinn þarfnast varanlegra verð-
mæta. Þessi þörf er einkar ljós á yfírstand-
andi öld tízkufyrirbæra og hraðra umskipta.
Af sjálfu leiðir, að kirkjan er í sókn um
þessar mundir — einkum þegar hún forðast
að hlaupa eftir mýraljósum óvæntra uppá-
tækja.
íslenzk saga og menningararfleifð er að
langmestu leyti tengd kirkjunni, beint eða
óbeint. Til mikils er að vinna fyrir kirkjuna
að gæta þess fjár eftir föngum. Til mikils
er og að vinna fyrir þjóðina, að kirkja henn-
ar ræki það hlutverk svikalaust.
JÓLAKVEÐJA
Enginn skyldi ætla, að hlutverki kirkjunn-
ar hafí að öllu leyti verið til skila haldið í
þessu máli. Það stóð aldrei til, enda ógjör-
legt í svo fáum orðum.
En drepið hefur verið á þijú meginefni,
sem allir munu geta orðið sammála um, að
kirkjan hljóti að sinna um aðra hluti fram.
Á jólum er hollt að hugleiða slíkt. Enda
gefst gott tækifæri til að virða fyrir sér,
hvemig umrædd þjónusta kirkjunnar birtist
í margvíslegum myndum „á hæstri hátíð
nú“.
Gleðileg jól.
Höfundurinn er prestur og þjóð-
garðsvörður á Þingvöllum.
Frá guðsþjónustu í Reykholtskirkju
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 24. DESEMBER 1986 7