Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1986, Blaðsíða 41

morgunsárið einn haustmorgun 1881 gerast þau
tíðindi í þurrabúð á Hóli í Garðahverfi, að þar held-
ur 16 ára piltur úr hlaði með skjóðu á bakinu og
voru þar í skólabækur vafðar í léreftsdulu.
Við vitum ekki, hvernig þessi piltur var búinn á
EFTIR ÁSGEIR
JAKOBSSON
f Hafnarfirði hefur
aldrei verið neinn
kóngur, en þar voru
um tíma tveir jarlar
og segir hér frá einum
þeirra.
göngu sinni, kannski hafði hann fengið lán-
aðan jakkann, sem hann fermdist í, því að
hann þurfti að vera fínn. Það getur hafa
verið enn mikið eftir í þeim jakka, þótt ell-
efu drengir í Garðahverfi væru búnir að
fermast í honum. Við vitum yfirleitt lítið
um þennan pilt í upphafí ferðar, nema um
skólabækumar í skjóðunni, og leiðin sem
hann gekk að heiman frá sér í skólann var
tveggja tíma gönguleið, en það vitum við
af því að Hóll var í túnjaðrinum á prestsetr-
inu Görðum og Flensborg útundir Hvaleyr-
arholti í Hafnarfirði og drengurinn var á
leið í Flensborgarskólann.
Síðar vitum við nóg um þennan pilt til
að segja af honum langa sögu og höfum í
huga að setja saman um hann væna bók,
þegar tíminn leyfir. Þama var nefnilega á
ferð annað jarlsefni þeirra Hafnfirðinganna,
þegar bær þeirra var að myndast, og er af
þessum jörlum tveim mikil saga. Hér er
annars þeirrra minnzt í Lesbók af því að nú
í haust eru 100 ár síðan hann keypti sexær-
ing og fór að róa honum frá Hlíð í Garða-
hverfi. Með þeim sexæringi var lagður
gninnurinn að jarldómi mannsins.
Ekki sýnist það rismikið fyrirtæki á öld
skuttogara að gera út sexæring, en það em
nú ekki nema hundrað ár síðan sú var tíðin
á íslandi, að það þótti nokkuð í ráðizt að
gera út sexæring. Svo afstæðar em margar
dáðir okkar mannanna, að þetta var mannin-
um, sem keypti sexæringinn, meira fyrir-
tæki en kaupa á sínum tíma stærsta togara
okkar íslendinga.
Þeirri þjóð, sem fyrir nokkmm áratugum
mundi margra alda sögu sína eins og hún
hefði öll skeð á gærdeginum, týnist nú svo
sagan í umróti tímans, að nú spyr sig marg-
ur: „Hver var Einar Þorgilsson?" — Þó er
ekki nema mannsaldurinn síðan Einar Þor-
gilsson var ríkasti maður í Hafnarfirði, gerði
út tvo togara, var stór fiskkaupmaður og
rak mikla verzlun, var í öllum ráðum og
nefndum vaxandi bæjar og þess þriðja
stærsta í landinu, lagði að honum gmnninn
má segja ásamt hinum jarlinum, og var þing-
maður Gullbringu- og Kjósarsýslu, — og þá
mætti hann þó ekki sízt geymast í sögunni
fyrir að gera út fyrsta togara okkar íslend-
inga. Svona rennur sagan frá okkur, þegar
mikið er að gerast, að við gleymum jafnvel
því sem stendur á næstu blaðsíðu á undan
þeirri, sem við emm sjálfir að skrifa.
Hér verður Einars Þorgilssonar minnzt í
tilefni af áðumefndu hundrað ára afmæli
útgerðar hans, sem enn er rekin. Það undr-
ar eflaust engan, sem veit að mikil er sagan,
að í blaðagrein verður hún staksteinótt og
langt milli sumra merkjasteinanna.
Einar Þorgilsson fæddist 25. ágúst 1865
í Ásmúla í Holtum, Rangárþingi. Foreldrar
hans vom Helga Ásmundsdóttir og Þorgils
Gunnarsson, bæði af góðum og gildum sunn-
lenzkum bændaættum.
Sjöundi áratugur 19du aldar var einn
andstyggilegasti hallærisáratugur aldarinn-
ar af mörgum slæmum. Foreldrar Einars
lentu, nýbyijuð búskap, í versta harðindaári
þessa áratugar, 1866, og fylgdu því önnur
tvö hörð ár og með þeim fjárkláði, upp-
vaknaður rétt einu sinni.
Þau Helga og Þorgils misstu bústofn sinn
úr kláða og harðindum og flosnuðu upp af
jörð sinni, Hárlaugsstöðum, 1868. Þeim var
það fangaráð, eins og fleimm uppflosnuðum
á þessum tíma, að flytjast að sjónum, ef
fjölskyldan gæti heldur bjargast þar frá
svelti. Þau fluttu í þurrabúð í Garðahverfí
á Álftanesi. Helga var ekkja, þegar hún tók
saman við Þorgils, og átti þá tvö böm, dreng
og telpu, — og fylgdi henni drengurinn,
Ásmundur 11 ára, vestur og tveir drengir,
sem þau Þorgils höfðu átt saman, Þorgils,
fæddur 1863, og Einar.
Þurrabúð var það kallað, þegar fólk hafði
engar grasnytjar og þá ekki heldur neina
mjólkumyt. Þegar þurrabúðarfólk fékk
húsaskjól á heimili útvegsbóndans, en bjó
að öðm leyti að sínu þá hét það hús-
mennska í þurrabúð en hitt tómthús-
mennska, ef þurrabúðarfólkið bjó sér í kofa
útvegsbóndans. Það var ýmist um fjölskyldu
Þorgilsar Gunnarssonar, að hún bjó í hús-
mennsku eða tómthúsmennsku næstu
þrettán árin og þar sem Einar var ekki
nema rúmt tveggja ára, þegar fjölskyldan
flutti vestur í Garðahverfí, þá átti hann öll
sín æskuár í þurrabúðarlífí þessa tíma.
Þurrabúðarlífí er bezt lýst í Ferðabók
Eggets og Bjama, og þótt hún sé allmiklu
fyrr í tímanum en hér gerist sagan, þá var
engin breyting á orðin sem hét. Enn var allt
í aldagömlu fari, en tekið að styttast í það,
að tími Eggerts og Bjama væri liðinn fyrir
þurrabúðarfólki. Það beið þó enn áratuginn.
Með verzlunarfrelsinu 1855 fór að vísu fisk-
verð fljótlega hækkandi, en þess fór ekki
að sjást stað í Garðahverfí og Hafnarfírði
og ekki heldur í Reykjavík fyrr en kom fram
á áttunda tug aldarinnar. Þangað til rém
menn úr þessum stöðum langmest á smá-
fleytum, 2ja manna fömm, og húsakynni
þurrabúðarfólks hin sömu og hafði verið um
aldir. Seltimingar og Vatnsleysustrandar-
menn tóku fyrr við sér í útgerð stærri báta,
sexæringa og áttæringa, en menn í áður-
nefndum stöðum.
Svo segir í Ferðabók Eggerts og Bjama
um þurrabúðarlíf: „ ... yfirleitt lifa þurra-
búðarmenn slíku eymdarlífi, að þeir sem til
Aflinn úr Garðari eftir 8 daga túr í apríl 1935. Skipaljóri var Sigurjón Einarsson. í stæðunni voru 280 tonn af flöttum og
söltuðum fiski uppúr togaranum, en það svarar til 670 tonna uppúr sjó.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 24. DESEMBER 1986 41