Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1986, Blaðsíða 11

Stórmenni kveður
fyrir tímann
„A milli stórferðalaga
dvaldi hann í Reykjavík,
drakk brennivín og stóð
á kúplingunni og varljúf-
ur við listamenn. Hann
lánaði jafnvel Steini
Steinarrpeninga, sem var
þó hætturað verasoltinn
ogldæðlaus við aðyrkja
í AJþýðubJaðið. “
í Reykjavík myndi eyðileggjast. Hann bytjaði því að selja.
Að vísu var verð orðið gott á húsum fljótlega í byijun
stríðsins, en það átti eftir að hækka síðar. I raun hafa
fasteignir alltaf verið að hækka frá árinu 1940 og standa
nú í miklum blóma hvað verð snertir: Sigvarður lagði
peninga sína á banka þar sem þeir urðu lítils virði. Hann
gekk í þjónustu hins opinbera og beið þess að verðbólgan
minnkaði svo aftur yrði hægt að kaupa fasteignir á sæmi-
legu verði. Því var ekki að heilsa. Fasteignir héldu áfram
að hækka.
Fyrir utan að ferðast innanlands og utan stóð Sigvarð-
ur Jónasson í margvíslegu grufli. Hann hafði iðkað jóga
í hópi spekinga á þriðja tug aldarinnar, þar sem gerðar
voru æfingar sem miðuðu að því að ná valdi yfír líkaman-
um. Sigvarður komst á það stig að geta andað með
annarri nösinni. Svo fréttu spekingar að Sigvarður væri
hættur að anda með nösinni og búinn að yfirgefa jóga
og farinn að borða kjöt. Þá voru þeir staddir í Ficher-
sundi klukkan tólf tíu. Þetta er vitað af því þeir skráðu
allar hreyfíngar sínar nákvæmlega og gengu öma sinna
tvisvar á dag samkvæmt skeiðklukku. Þótt Sigvarður
hætti að anda með nösinni var hann ekki með öllu laus
við launhelgar. Og hann hafði gaman af að láta spá fyr-
ir sér. Raunar hafði hann selt stórhýsi sitt við höfnina
vegna spádóms. Og þegar hann var laus við fæði sem
fylgdi jógaiðkunum var honum ekkert að vanbúnaði að
njóta lífsins. Hann byijaði að drekka brennivín og fór
þá ótæpilega og hafði uppi hávaða á skemmtistöðum. A
jógatímanum hafði hann eignast meistara sem hélt tryggð
við hann. Þessi dulvinur hét Ramavarpindi og var hinn
ágætasti meistari. Samband þeirra var einkum gott á
stríðsárunum og fyrir þau, en þá veitti Ramavarpindi
Sigvarði lækningamátt á góðum stundum og hvíslaði að
honum að auki ýmisum leyndadómum mannlífsins, þótt
hann léti þess ógetið að Þjóðveijar myndu aldrei gera
loftárás á Reykjavík.
Sigvarður Jónasson notaði sérstakan stól til funda við
Ramavarpindi. Kom þá rödd í eyra hans sem malaði við
hann á ensku og sagði honum fyrir um óorðna hluti.
Væru gestir staddir hjá Sigvarði var indverski meistarinn
vís til að gefa sjúkdómslýsingar á þeim eða segja til um
hugrenningar þeirra. En Sigvarður fór varlega með þessa
vitneskju. I mesta lagi spurði hann eftir að hafa hlustað
á Ramavarpindi við þögn viðstaddra hvort tiltekinn mað-
ur ætti bágt með að kasta af sér vatni. Þetta kom sér illa
ef margir voru viðstaddir, einkum ef konur voru nálæg-
ar. En Sigvarður hélt gjaman áfram og skýrði frá því
að meistari sinn indverskur teldi að nefndur maður þyrfti
á aðgerð á blöðruhálskirtli að halda hið snarasta. Þessar
samkomur hjá Sigvarði þóttu merkilegar. Menn spurðust
almæltra tíðinda í borginni með eftirfarandi hætti:
Varstu hjá Sigvarði?
Já.
Var hann í stólnum?
í stórviðskiptum eftir stríð þurfti Sigvarður oft að fara
til Ameríku eða Englands. Hann ferðaðist fyrst með her-
flugvélum til Ameríku og var hvergi smeykur, enda lét
Ramavarpindi ávallt vita að ferðin yrði hættulaus. Seinna
þegar íslendingar tóku sjálfir flugið í sínar hendur ferðað-
ist hann með íslenskum vélum, en aldrei öðruvísi en
ráðgast við Ramavarpindi áður. í þessum ferðum var
hann oftast í erindum hins opinbera eða í sérstökum
verkefnum fyrir einstaka ráðherra. Þótt hann hefði haft
afskipti af stjómmálum áyngri árum hagaði hann tali
sínu svo þegar frá leið að hann gat verið i öllum flokk-
um. Þess vegna skipti ekki máli hvaða ríkisstjórn sat að
völdum. Sigvarður ferðaðist fyrir þær allar. Hann þótti
góður í viðskiptaferðum eða til lántöku. Hann var stórvit-
ur í samningum.
ættum sem hafði stúdíó neðarlega á Lexington Avenue.
Sú varð niðurstaðan af spádómi hennar að hann myndi
fara í langt ferðalag yfir úthaf mjög bráðlega. Þar sem
Sigvarður vissi að hann yrði að fara yfir haf til að kom-
ast til íslands sá hann af hyggjuviti sínu að spákonan
gat ekki átt við þá ferð. Hún hlaut að eiga við ferð yfír
haf frá íslandi þegar hann væri komin heim. Heimkomn-
um gaf Ramavarpindi grænt ljós á flugferð til Englands.
Sigvarður lét hið fyrsta verða af þessari ferð og bjó í
London í hálfan mánuð án nokkurra erinda. Honum leidd-
ist aðgerðaleysið þegar líða tók á dvölina, og varð því
eitt sinn gengið inn til þekktrar spákonu þar í borginni.
Hún spáði honum langri ferð yfír úthaf. Það gat ekki
þýtt annað en ferð til Ameríku. Næstu árin var Sigvarð-
ur á stöðugu ferðalagi milli þessarar spákvenna. Stundum
átti hann önnur erindi til heimsborganna tveggja, New
York og London, stundum ekki.
Á milli stórferðalaga dvaldi hann í Reykjavík, drakk
brennivín og stóð á kúplingunni og var ljúfur við lista-
menn. Hann lánaði jafnvel Steini Steinarr peninga, sem
þó var hættur að vera soltinn og klæðalaus við að yrkja
í Alþýðublaðið. Mér lánaði hann fimmtán hundruð krónur
sem voru töluverðir fjármunir fyrir fátækan pilt. Mér
tókst að greiða honum þá aftur. Hann hafði alls ekki
búist við því. Um þær mundir var hann aftur byijaður
að eignast hús. Að þessu sinni byggði hann þau. Hann
keyrði Volvo sendibílinn um borgina og leit eftir lóðum
og bauð mönnum eins og mér í bflferðir. Eg skildi ekkert
í lóðum og vissi ekki af hveiju ein lóð var betri en önn-
ur. Þá rakti hann ýms fræði eins og þau að ekki mætti
vera djúpt ofan á fast, homlóðir væru verðmeiri en aðrar
og stutt þyrfti að vera í verslanir. Þar var í þessum öku-
ferðum sem ég tók eftir því að hann stóð alltaf á kúpling-
unni. Eitt sinn fór ég með honum í banka. Þá gaf hann
út ávísun upp á átján þúsund krónur á hlaupareikning
sinn. Ég varð alveg dolfallinn yfír svo miklum peningum.
Þá sagði hann mér að hann ætti hundrað og áttatíu
þúsund inni á hlaupareikningi og yfírdráttarheimild upp
á hundrað þúsund. Skömmu síðar byggði hann stórt fjöl-
býlishús.
Þegar hann drakk brennivín talaði hann ekki við vini
sína og ekki við meistarann Ramavarpindi heldur. Hann
talaði ekki einu sinni við þá þegar hann var timbraður.
Það var eins og hann vildi ekki blanda demón sínum í
vinskaparmálin. Hann átti aðra vini í þessum tilfellum
og hvarf af vettvangi. Þá stóð Volvo sendibflinn óhreyfð-
ur heima við hús hans dögum saman. Kannski fréttist
af honum inni á Hótel Borg við að éta túlípana eða herma
eftir hestum án þess honum yrði þokað úr seti hvorki
með illu eða góðu, uns einhveijum datt í hug að leggja
beisli um háls honum og teyma hann hneggjandi út.
Yfírleitt þurfti hann á spákonu að halda eftir svona risp-
ur. Næstu vikumar var hann annað hvort í London eða
New York. Það kom fyrir að hann byði sérstökum trúnað-
arvinum í ferðalag um landið. Þá vom teknir fyrir
sérstakir landshlutar. Þar sem voru einstigi og komið
hafði verið fyrir trékrossum á ystu nöfum til vemdar
ferðamönnum kraup Sigvarður samviskusamlega og baðst
fyrir. Heimsborgarinn með spákonur í tveimur heimsálf-
um og indverskan meistara trúi samkvæmt þjóðsögum
að óvætt byggi í hverri gjá og undir einstigum í bröttum
sjávarhömmm.
Við höfðum verið að aka um bæinn í Volvo sendibílnum
og það var komið kvöld. í þetta sinn hafði ekki verið
hugað að lóðum af því Sigvarður var byijaður á stór-
hýsinu. Hann hafði verið rólegur og þögull og gefíð kaffi
á Hressingarskálanum og heilsað upp á Ólaf Friðriksson
sem sat innan um kjaftfora stráka og drakk te. Þeir
höfðu verið baráttufélagar í Alþýðuflokknum þegar Sig-
varður var í stjórnmálum, en þeim lynti ekki saman. Ut
yfirtók þegar Sigvarður lenti í jógahópnum. Það taldi
Ólafur ekki hæfa verðandi brautryðjanda í verkalýðs-
hreyfingunni. Þegar við vomm komnir út af Skálanum
og sestir inn í Volvo sendibílinn sagði Sigvarður:
Hann hefur alltaf verið sérkennilegur.
Ekki var það nú meira.
í þetta sinn bauð hann mér heim til sín. Ég vildi gjam-
an koma þar til að sjá höfuðstöðvar annars heims. Eg
hafði heyrt að Ramavarpindi væri orðinn óánægður í
vistinni, einkum vegna þess að hann fann stundum vott
af vínlykt, þótt öllum timburmönnum væri löngu lokið.
Það var ekki sérlega ríkmannlegt inni hjá honum en
húsgögn vom þung og efnismikil. Þessi heimsókn byijaði
á því að Sigvarður sagðist þurfa að fara á salernið.
Hann var lengi þar inni. Ég hélt jafnvel að eitthvað hefði
komið fyrir hann. Þegar hann birtist aftur var hann á
skyrtunni. Sigvarður var stór maður og mikilúðlegur í
andliti. Að líkindum var slíkur maður tekinn alvarlega í
útlöndum. Um þessar mundir gengu stórar sögur af því
hvað Eggert Stefánsson var tekinn alvarlega í Róm,
París og New York, þar sem menn litu á hann eins og
evrópskan greifa eða barón. Þeir vom líkir á hæð og
áttu stóra og þykka frakka sem gerðu þá enn höfðinglegri.
Sigvarður settist í djúpan stól við dymar út á gang-
inn. Hann bað mig að verða ekki hissa þótt mér fyndist
hann hegða sér undarlega. Ég lofaði að verða ekki hissa
en leit þó í kringum mig eftir undankomuleiðum. Sigvarð-
ur fór að laga sig til í stólnum. Hann gaf þá skýringu
að hann væri búinn að fá sér nýjan meistara og hann
væri töluvert öðmvísi en indverski meistarinn. Þetta
væri kínverskur meistari frá tímum Konfúsíusar; hefði
jafnvel þekkt spekinginn skildist mér. En sá galli væri á
þessum meistara að hann kæmist ekki í samband nema
Sigvarður krypi í stólnum og leggði ennið við gólf. Þá
vissi ég að hægindið við dymar var meistarastóllinn. Við
sátum þegjandi um stund.
Hann er að koma, sagði Sigurður.
Þessi stóri maður fór að búa sig undir móttökuna.
Hann kraup uppi í stólnum með nokkmm erfíðismunum
og stundi af áreynslu. Því næst rétti hann hendumar
fram og lét höfuðið síga uns ennið nam við gólf. Þannig
hvfldi hann nokkra stund horfinn á vit viðmælanda síns.
Þegar meistarinn hafði lokið erindum sínum reisti Sig-
varður höfuð sitt hægt frá gólfí og settist upp. Hann sat
um stund í stólnum með lokuð augu. Ég hafði ekki bært
á mér meðan þessu fór fram. Nú varð mér á að hreyfa
mig lítilsháttar. Við það opnaði Sigvarður augun og leit
til mín.
Hann segir að þú eigir að athuga hægra eyrað, sagði
Sigvarður.
Segir hver?
Nýi meistarinn, Kaja Long. Hefurðu fundið til í hægra
eyra?
Nei, ég.er góður í eyrunum. Ég hef verið það frá því
ég var krakki. Þá var ég að vísu kirtlaveikur og það
mun hafa farið í eyrun.
Sigvarður stóð upp og gekk út að glugga.
Þú skalt fylgjast með eyranu, sagði hann.
Eftir þessi stuttu kynni mín af Kaja Long fækkaði
fundum okkar. Sigvarður seldi Volvo-sendibílinn og fór
að standa á kúplingunni í öðmm bílum. Nokkm áður en
ég frétti andlát hans sá ég hann á reiki á Hreyfilsplaninu
við Kalkofnsveg. Hann var bláklæddur og vel til fara
eins og venjulega. Samt leyndi sér ekki að hann var ölvað-
ur. Það sást á göngulagi hans. Hreyfingarnar vom
frekjulegri en venjulega. Hann steig til jarðar eins og
hann væri að sparka í hana, kannski vegna þess að hann
virtist reiður. Hann hafði verið að þrefa við bílstjórana.
Eftir því sem búast mátti við hefur það farið fram með
lítilli kurteisi af hans hálfu. Skömmu seinna rakst á ég
bláa Opelinn þar sem verið var að ýta honum inn á verk-
stæðið. Það mátti kallast sérkennilegt að eftir að hann
kynntist Kaja Long gekk hann nær einvörðungu í bláu.
Föt hans vom blá og skyrtur hans vom bláar. Jafnvel
Opelinn var dökkblár. Áðeins skór hans vom svartir. Ég
vissi auðvitað ekki hvort þetta vom áhrif frá Kaja Long.
En það var ljóst að frá árinu 1949 var lagt upp úr því í
Kína að fólk gengi í bláu.
Sigvarður veiktist seint á árinu 1975. Sjúkdómur hans
byijaði með því að hann átti sífellt erfiðara með að
kyngja. Þegar hann leitaði læknis og að afloknum rann-
sóknum var honum sagt að hann gengi með illkynja
sjúkdóm. Þá rak Sigvarður upp einn af sínum tröllahlátr-
um og sagðist ekki vera feigur. Vinum sínum sagði hann
hins vegar að hann væri með krabbamein í hálsi. En
hann myndi ekki deyja úr því. Kaja Long, meistari, hefði
sagt sér að hann ætti eftir að lifa fram á árið 1984. Það
hefði aldrei bmgðist sem fyrir sér hefði verið spáð. Eftir
að hafa verið til meðferðar hér heima og inni á spítölum
öðm hveiju var Sigvarður sendur til Kaupmannahafnar
í geislameðferð snemma árs 1977. Hún gekk vel og búist
var við nokkmm bata. Einn af góðvinum hans var í
Kaupmannahöfn um þessar mundir. Hann heimsótti Sig-
varð á hveijum degi í sjúkrahús. Þeir höfðu á orði að
verða samferða heim til íálands.
Kaja Long hafði ekki látið í sér heyra í nokkum tíma.
Það olli Sigvarði engum teljandi kvíða. Hann var þó að
vona að þegar honum væri batnað yrði honum ekki send-
ur þriðji meistarinn, sem gerði kannski enn afkáralegri
kröfur en Kaja Long til að ná sambandi. Tómt mál var
að tala um að hann næði sambandi við Kaja Long undir
núverandi kringumstæðum. I sjúkrahúsinu gat hann
hvergi kropið uppi í stól og lagt enni að gólfi öðmvísi
en það kostaði nýjar rannsóknir. Hann gat því ekki leitað
frétta af bata sínum.
Svo hríðversnaði honum eina nóttina. Hann lá í hálf-
gerðu móki og átti bágt með mál þegar vinur hans kom
í heimsókn. Það undraði vin hans hvað Sigvarður tók
þessum afturkipp illa. Hann var örvinglaður á svip og
var alltaf að reyna að gera honum skiljanlegt að hann
yrði að bíða um stund uns þeir gætu orðið samferða til
Islands. Meðan vinur hans sat inni versnaði Sigvarði stöð-
ugt og brátt varð Ijóst að hann var á fömm. Það síðasta
sem Sigvarður sagði á banastundinni laut að yfirvofandi
andláti hans. Hann hafði verið í vináttu við spákonur í
tveimur heimsmálfum og átti bæði indverskan og
kínverskan meistara. Samkvæmt spádómum og fyrirsögn
þessara kvenna og meistaranna úr austri átti hann að
vera sprelllifandi og heilsugóður á þessari stundu. Nú
var hann að dauða kominn. Hann gerði vini sínum skiljan-
legt að hann ætti að lúta niður að sér. Þegar hann hafði
lagt eyrað alveg að vömm Sigvarðs hvíslaði hann: Ég
átti ekki að fara svona snemma.
Borgamesi í september 1986.
Sagan er úr nýrri smásagnabók Indriða sem út er komin á vegum
Almenna bókafélagsins.
Skömmu eftir að Sigvarður byijaði að ferðast til New
York komst hann í kynni við spákonu af armenskum
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 24. DESEMBER 1986