Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1986, Blaðsíða 34

Mynd af ungri stúlku, systur listamannsins, Önnu Hammarshöi, máluð 1885.
Kona í hvítum stól, máluð 1900.
Vilhelm Hammarshöi
yrir nokkrum árum, nánar tiltekið 16. október
til 29. nóvember 1981, var haldin merkileg
yfírlitssýning í húsakynnum herrasetursins í
Ordrup í útjaðri Kaupmannahafnar.
Var hér um að ræða sýningu á 131 verki
Ung stúlka við sauma, 1887.
Meistari
grátónaskalans og einn
af stórmeisturum
norrænnar myndlistar
dó bitur og vonsvikinn
1916, en hefur síðar
fengið þá
viðurkenningu sem
hann verðskuldar
EFTIR BRAGA
ÁSGEIRSSON
danska málarans Vilhelms Hammershöi
(1864—1916) og vakti hún mjög mikla at-
hygli ásamt því, að hin veglega sýningarskrá
upp á nær 200 síður seldist upp. Eg vissi
af þessari sýningu og fann til sterkrar löng-
unar að bregða mér til Hafnar til þess
gagngert að skoða hana, en hafði því miður
ekki tök á því.
Tveimur árum seinna dvaldi ég svo í
Höfn við gerð grafík-mynda, og rakst ég
þá á sýningarskrána á heimiii Knúts Bruun
þar í borg og talaði svo mikið um þennan
listamann, að hann gaf mér sýningarskrána
að skilnaði.
Hugðist ég skrifa grein um listamanninn
í Lesbók, en af því hefur ekki orðið margra
hluta vegna fyrr en nú. Það má segja, að
Hammershöi hafi með þessari sýningu loks
fengið þá viðurkenningu í heimalandi sfnu,
sem svo iengi lét bíða eftir sér, en þeir voru
þó alltaf ófáir innlendir sem erlendir, sem
mátu þennan mann réttilega og var stærð
hans sem málara ljós.
Myndir listamannsins voru mér nokkur
ráðgáta, er ég kynntist þeim fyrst á Ríkis-
listasafninu í K.höfn árið 1950, og var svo
lengi framan af. En þær voru mjög áleitnar
og sérstæðar fyrir grámósku sína, fáa liti,
en þó tærleika og skýra myndræna hugsun.
Eiginlega vildi ég ekki viðurkenna slíka
list, sem byggðist svo mjög á hinum gráa,
litlausa hversdagsleika og meir en nóg þótti
mér af þessum litatónum í borginni sjálfri,
þungri og grámóskulegri í skammdeginu.
Eitt af því sem mögulegt er að þjálfa hjá
flestu fólki, er næmi augans gagnvart grá-
tónastiganum frá hvítu í svart, greina í
sífellu fleiri stig þar á milli og þar með
aukinn blæbrigðiríkdóm. Þetta er því miður
hvergi kennslugrein í almennum skólum
frekar en annað sem að auganu lítur og
raunar er of takmörkuð áhersla lögð á þetta
í mörgum listaskólum.
Ég rak mig eðlilega á þetta í fyrstu ytra,
en smám saman hef ég lært að meta feg-
urð grátónaskalans og síðan eru þessar
gráu stórborgir ekki litlausar lengur.
Það var í raun ekki fyrr en veturinn eft-
ir, er ég las neðanmálsgrein í Politiken eftir
tvo sænska stúdenta, er sögðu frá heimsókn
sinni til London og vísuðu þar til málverks
eftir Hammershöi, að ég fór að veita mynd-
um hans verulega athygli. Og þessum tveim
ungu mönnum á ég m.a. að þakka, að ég
fékk snemma tilfinningar fyrir myndheim
þessa málara, er vöktu upp skynjanir, sem
stöðugt hafa orðið ríkari, eftir því sem árin
hafa liðið. Ég held, að óhætt sé að fullyrða,
að æðsta stig skilnings á málverkum og
myndlist yfirleitt, svo og allri iist, sé að
skynja hana, og hér duga engin orð né út-
skýringar, heldur einungis eigið frumkvæði
og framtak.
Vel er mögulegt að útskýra boðskap
mynda og inntak, en menn standa eftir sem
áður á þröskuldinum, en inni fyrir er heim-
ur tilfinninganna, sem gæti markast af
fordyrinu og þar næst taka við víðáttur
skynjunarinnar.
Allt þetta er nauðsynlegur formáli, þegar
segja skal frá málaranum Vilhelm Hamm-
ershöi, því að myndheimur hans er svo
sérstæður, að vafalítið mun hann koma
mörgum spánskt fyrir sjónir í fyrstu, ekki
síður en þeim, er þetta ritar, forðum daga.
Mér er ekki heldur kunnugt um, að
Hammershöi hafi nokkurn tíma áður verið
kynntur sérstaklega í blaðagrein á íslandi
og margir íslenzkir myndlistarmenn þekkja
næsta' lítið til hans; Það er og tímabært að
kynna listamannin Islendingum að nýafstað-
inni Munch-sýningunni í Norræna húsinu,
því að af mörgum sérfróðum er Hammers-
höi nú talinn annar athyglisverðasti málari
Norðurlandanna um sína daga, eftir E.
Munch. Einkum vestan hafs, eftir að sýning-
in Scandinavian Today opnaði augu þar-
iendra fyrir norrænni myndlist, og þá
einkum Hammershöi. Spurðu, hvemig geti