Lesbók Morgunblaðsins - 17.12.1991, Page 4

Kristur á leið til Emmaus. Tréskurðarmynd eftir þýzka listamanninn Karl Smidt-Rottluff.
HUGLEIÐING UM KRIST
OG MENNINGUNA
í Kristi þrá menn
kunnáttu í listinni að lifa,
kunnáttu í listinni að
deyja þegar þar að
kemur, kunnáttu í
listinni að lifa með
honum, öðrum og
sjálfum sér þannig að
gefandi sé og með hófi á
því sem hófs þarf. Til að
öðlast þá kunnáttu, þarf
frelsi í Kristi sem má
ekki aðeins vera hugsýn
heldur raunverulegt frelsi
sem menn finna fyrir
þegar þeir öðlast það.
Eftir ÞÓRIJÖKUL
ÞORSTEINSSON
„Meðan hann var í Jerúsalem á páska-
hátíðinni fóru margir að trúa á nafn
hans því þeir sáu þau tákn sem hann
gjörði. En Jesús gaf þeim ekki trúnað
sinn því hann þekkti alla. Hann þurfti
þess ekki að neinn bæri öðrum manni
vitni; hann vissi sjálfur hvað i manni
býr.”
Með nokkrum sanni má segja að í hvert skipti
sem maður opnar munninn til að tala, lokar
honum til að þegja eða hefur í frammi eitt-
hvert atferli sem berst til vitundar annarra,
taki hann til brúks skerf af menningu sinni
og leggi henni nýtt til. Menningin er lifandi
og breytist, tekur mið af þeim mönnum sem
hana skapa vitandi vits eða ekki. Hver at-
höfn, hvert orð er að einhverju marki nýr
menningarskerfur þó í litlu sé. Hér gildir
einu hvert siðgæðismat er lagt á orð og
gerðir; manndráp, morð, hórdómur og hvað-
eina eru fylgifískar þeirrar menningar sem
þau eiga sér stað í eða rekja má til henn-
ar. Menning er ekki ólík manni; í henni eiga
sér stað ýmis átök eins og í manni, í menn-
ingu er sumt uppbyggilegt og annað eyði-
leggjandi, þannig er það líka með mann.
Margir líta á menningu sem hjálpræðismeð-
al, — hjálpræðisveg einstaklinga í samfé-
lagi, hún er sögð binda samfélagið saman
með meginstraumum sínum og þeir einstakl-
ingar sem hún mótar meira og minna, verða
í stórum dráttum sammála um þarfir, nauð-
synjar og hugðarefni. Menning er ávöxtur
þessa og hún lýsir fólkinu sem hana skapar
enda er hún á marga vegu lík manni eins
og að framan var sagt. Menningin leitast
við að afneita hlutum og fyrirbærum sem
hugnast ekki hugsýnum hennar, það gerir
maður líka. Hún vill helst aðeins sýna betri
hliðamar þegar fletir hennar eru til um-
ræðu. Er þessu ekki líkt farið með mann?
í munni margra er „menning” jákvætt
hugtak og er þá jafnan talið vísa til alls
hins besta sem mannsandinn hafí lagt til
uppbyggingar og ræktunar fólks í samfélag-
inu. Þeir sem þannig nota hugtakið menn-
ingu tala gjarnan um ómenningu eða gervi-
menningu þegar grárri hliðar samfélagsins
sýna sig eða mistök verða á sviði menningar-
legrar viðleitni. Eftír mínu viti er menning
allt sem menn gera eða láta ógert í tilteknu
eða ótilteknu samfélagi, Sé til gervimenning
eða ómenning, eru vísast einnig til gervi-
menn og ómenn. Með því að nota hugtakið
„menningu” aðeins í jákvæðri merkingu, eru
þeir sem það gera ef til vill fyrst og fremst
að reyna að staðsetja sjálfa sig innan þess
sem í menningunni er viðtekið en einhveija
aðra fyrir utan. Menning vísar því hvorki
til jákvæðs eða neikvæðs veruleika eftir því
sem ég best fæ séð nema hvort tveggja
væri, því hún er mannlegur ávöxtur, fálm
eftir hjálpræði og öryggi í allri tvöfeldn-
inni. Menn reyna með menningunni að finna
hjálpinni farveg: menningin er þeirra hjálp-
ræðisbrölt og þar leitast þeir við að frelsa
maga frá hungri, huga frá tómleika, hendur
frá iðjuleysi og svo framvegis.
Blekking Menningarinnar
Menningin byggist ávallt að meira eða
minna leyti á hugsýnum um einhvers konar
fullkomnun (ideals), hugmyndum um fyrir-
myndarástand. Þessar hugsýnir geta verið
af hvaða tagi sem er, en sennilega eru þær
ávallt tengdar ýmsum siðgæðisviðhorfum
og gera það að verkum, að mannlífíð er
sagt eiga að vera með einum hætti fremur
en öðrum. Náist ekki að viðhalda Jiættinum
eina er talað um mistök, ólán, ógæfu eða
eitthvað þaðan af verra, eftir ástæðum.
Hugsýn menningarinnar er eins og „filter”
á linsu ljósmyndarans sem dregur úr misfell-