Lesbók Morgunblaðsins - 20.12.1993, Síða 8

Greinarhöfundurinn gengur af skipsfjöl
í Dubrownik.
sem börðust þótti hentugt að hafa griðastað
eða vé þar sem njósnarar þeirra og sendi-
menn aðrir gátu nasað og þefað og reynt
að plata hver annan í svallveizlum og hafði
svo hver nokkuð að iðja.
Ragusamenn voni miklir framfaramenn
og mannúðar, og gátu keypt sig út úr hverri
kreppu og lempað dýróða sjóræningja til að
reyna fyrii- sér í næsta plássi og þiggja
kannski góðan beina. Áiið 1416 voru þeir
þjóða fyrstir til að afnema verzlun með þræla
og hætta að halda þræla sjálfir sem þó hafði
verið þeim einsog Feneyingum, patrónum
þeirra, hin drýgsta tekjulind forðum. Því
braski tengist líka nafnið á strandbakka í
Feneyjum, þar sem við lögðum upp í förina:
Riva dei Schiavoni, Þrælabakki. Og sá þó
varla borð á auði þeirra við þau þjóðþrif.
Ragusamenn voru þegar á 15. öld búnir að
koma sér upp apóteki, læknum, spítala,
vöggustofu og elliheimili, sem var ekki orðin
tízka annars staðar. Yfirvöld fóru mjúklega
að þegnum sínum, beittu þá fortölum og
handleiðslu fremur en harðýðgi. A mótum
14. og 15. aldar vildu yfirvöld fá þegnum
sínum hús hlaðin úr steini í stað timburs,
þá urðu margir tregir til og tómlátir. Þá
bannaði Öldungaráðið þeim sem kúrðu í
timburhúsunum að eiga í fórum sínum meira
en tvö löggilt mál af víni í senn sem svaraði
til eins lítra. En hinir sem bjuggu i steini
máttu hafa svo mikið vín sem sýndist.
Æðstur var rektor sem mátti ekki fara
úr kastalanum eða rektorshöllinni sem reist
var á 12. öld og endurreist eftir skemmdir
á 15. öld. Hann var kosinn mánaðarlega og
mátti þann tíma ekki víkja úr höllinni og
bar að hugsa dag og nótt eftir kjörorðinu
Obliti privatorum publica curata, gleymið
einkamálum en gætið almannaheillar. Þann-
ig hélt þessi borg sérstökum stíl og menn-
ingu í skjóli Feneyinga, og hlaut snemma
viðumefnið Perla Adríahafsins. Hún hrundi
í jarðskjálfta 1662 að verulega leyti og reis
þá með samstæðum svip sem vakti aðdáun
ferðalanga og pílagríma, naut sérstakrar
helgi sem einstæð menningarmiðja fram á
villimennsku síðustu ára.
Þeir komust undir Austurríkismenn þegar
Feneyjar féllu undir þá og á fyrsta tug 19.
aldar hraut borgin til Napóleóns Bónaparte,
og komst þá undir vemd Frakka, varð lén
Marmont hershöfðingja Napóleons sem virti
borgina og réttindi hennar, kaus sér bara
landræmu til þess að hann hefði seiling-
arskækil til þess að berja á Rússum og Svart-
fellingum. En þegar Napóleón þraut stríðs-
gæfu féll borgin enn undir Austurríkismenn
og svo hélzt næstu hundrað árin fram til
loka fyrri heimsstyrjaldar þegar nýtt ríki
var búið til og kallað Júgóslavía, og var þá
þetta sérstæða lýðveldi löngu gagnmótað
rómversk-kaþólskum og latneskum áhrifum,
sneri baki við Balkansveggnum, slavneskum
og tyrkneskum áhrifum. Og stendur nú á
mjóni ræmu eða króatískum sprota sem
teygist meðfram landamæmm Bosníu-
Herzegóvínu og rekur sára gómana í Svart-
fjallaland. Og það er örstutt frá Dubrownik
yfir til Bosníu á svæðið þar sem brjálað
þrístríð geisar með skyndibandalögum á vixl
eftir stríðslukkunni milli Serba, Króata og
múslima gegn konum og börnum og öðru
vopnlausu fólki. í því landi miðju er borgin
Sarajevo þar sem allar þessar þjóðir bjuggu
í sátt og frjóvguðu hver annarrar menningu
sem reis hátt, nú horfir allur heimurinn upp
á þá borg myrta.
... Hell is empty. And all the devils are
here, lætur Shakespeare loftandann Ai'iel
Hin forna og fagra menningarborg á strönd Adríahafsins, Dubrownik, séð úr lofti.
Á SLÓÐUM
BRÆÐRAVÍGA
Hvað vissum við? í umsátrinu um Dubrownik
lágu verðlaunaskyttur í hæðunum fyrir ofan
borgina og skutu á allt kvikt sem bærðist í
borginni. Þeir ku hafa fengið sérstaklega
greitt fyrir að vinna slík meindýr sem blaða-
„Mér fannst ég vera
skyldugur til að fara, taka
þátt í umdeildri tilraun
Pen-sambandsins að halda
þing á vígstöðvum í
Króatíu í því skyni að
reyna að bera sáttarorð
milli bræðra sem berjast. “
Eftir THOR
VILHJÁLMSSON
menn og ljósmyndara, sem í öðrum styrjöld-
um eru auðkenndir af merkjum sem eiga
að auka þeim lífsvon, þótt sjaldnast verði
fulltryggð í hríð orra.
En hér fór öfugt, að þeir voru öllum öðr-
um óhelgari, og flestum fýsilegri bráð leyni-
skyttunum vegna bónusgreiðslu fyrir að
drepa þá, svo heimurinn frétti síður af voða-
verkunum, mannvonzku, fólsku við almúga.
Af vanhelgun lífsins.
Hvað vissum við nema þeir væru að laum-
ast um þessar hæðir að komast í færi til að
drepa skáld fyrir bónusábót?
Aðalgata borgarinnar lá sérstaklega vel
við til slíkra dáða úr launsátri: Plaka.
Þessi undra fagra gata þéttskipuð minjum
sem eru höfuðprýði þessarar borgar, perl-
unnar á strönd Adríahafsins, hún liggur
bein um borgina þvera og bindur saman
minningu hins grískrómverska menningar-
seturs Ragusa, griðlands á skálmöldum og
umhleypinga þegar staðarmenn keyptu af
sér ránsmenn með auðsæld sinni og góðum
samböndum um aldir þegar öðrum var hætt,
og ríki risu og hnigu, við þann unaðsreit sem
við nefnum hinu slavneska nafni sínu
Dubrownik.
Vegna fegurðar sinnar og menningar-
minja þótti borgin friðhelg. En á þeirri varg-
öld sem er okkar er öngu eirt. Ekkert heil-
agt, hvorki lifandi fólká né lifandi menningu.
Herflokkar sveinia með alvæpni lúta eng-
um aga, drepa böm sem öldunga af hlakk-
andi fólsku, vopnlausa friðflytjendur og sjálf-
boðaliða úr framandi löndum sem flytja
sveltandi og dauðvona líkn og mat, þeir
nauðga skipulega konum þegar aginn nær
aftur til þeirra og blóðæði þverr, kalt og
þjóðræknislega.
Plaka er bein gata. Öðrum megin var
Ragusa, sem var í árdaga hluti af Illyríu en
hún var byggð Venetum sem víða teygðu
sig (og rákust jafnvel allt þangað sem nú
er Bretagne og búa frændur okkar Bretónar
skyldir okkur gegnum keltneska skáldablóð-
ið) en frá um það bil sjöundu öld fyrir Krists
burð Var Ragusa nýlenda frá gríska borgrík-
inu Epidárus. Þegar slaknaði á rómverskum
yfirráðum sem fylgdu heimsveldi þeirra tóku
Slavar að manna sig upp og runnu úr fjalldöl-
um og af hásléttum og lögðu meðal annars
undir sig Dubrownik, flæmdu þá sem fyrir
sátu út á eyjuna hið næsta sem síkið eitt
aðskildi og stofnuðu Ragusa þar; runnu síð-
ar í aldanna rás saman í farsæla þjóðablöndu.
Á miðöldum var Plaka síki til varnar gegn
árásum af meginlandinu þar sem oft var
ókyrrð og væringar og herhlaup sund-
urleitra vígamanna. Þá var Ragusa merki-
legt borgríki með menningarsniði og tempr-
uðu sjálfstæði. Þeir voru öllum lagnari að
koma sér í mjúkinn hjá þeim öflum sem
hófust á Miðjarðarhafi til veldis, og haga
seglum eftir vindi. Um sinn var helzt að
varast Feneyingana þegar þeir höfðu borið
hærri hlut yfir keppinauta sína Genúamenn,
og gátu farið að einbeita sér gegn keppinaut-
um sínum í austri svo sem Býzans og síðar
hundtyrkjanum sem er hefðbundið á Islandi
að nefna svo af sögulegri rangsýni. Feney-
ingar voru öðrum séðari og tókst að snúa
heilli krossferð árið 1204 frá Landinu helga
til Miklagarðs sem hentaði þeirra verzlunar-
hagsmunum bezt og fóru með krist-
menn/krossmenn þangað og tóku Býzans
(hina grískkristnu Konstantinópel) sem þá
var mest menningarborg í kristni í staðinn
fyrir hina helgu gröf og Betlehem og allt
hvað heitið hefur. Þeir Ragusamenn voru
ekki fyrst og fremst að velta fyrir sér guð-
fræði þegar þeir kusu sér skjól í stríði Fe-
neyinga við Býzansmenn, þeir hölluðu sér
að Feneyingum og komust undir þeirra yfir-
stjórn árið eftir krossferðina en fengu mjög
slakan tauminn. Þeir voru líka snjallir að
prútta og kaupa af sér öll ógnandi öfl í stað
þess að stríða, og nutu þess enda að þeim