Morgunblaðið - 10.04.2001, Blaðsíða 36

UMRÆÐAN
36 ÞRIÐJUDAGUR 10. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ÞINGMENN Sunn-
lendinga hafa um all-
langt skeið talið það
brýnt hagsmunamál
kjördæmisins að raf-
lýsa þjóðveginn úr
Reykjavík austur í
Hveragerði. Það
myndi auka öryggi
vegfarenda á þessum
hættulega fjallvegi í
skammdegismyrkri og
hríðarbyljum. Eggert
Haukdal alþingismað-
ur átti hugmyndina og
bar hana fyrst fram
fyrir 15 árum. Síðan
hafa þingmenn haldið
málinu vakandi, eink-
um fyrir kosningar, og hrepps-
nefndarmenn í héraði tekið undir
þetta. Bæjarfulltrúi í Árborg segir
suma hálfsturlast af myrkfælni við
að aka yfir heiðina í myrkri og
sjálfur sé hann mjög myrkfælinn.
Árni Johnsen ritaði bæjarstjórn
Árborgar bréf „fyrir hönd þing-
manna Suðurlands“ dags. 14. marz
og hvetur bæjarstjórnina til dáða.
Hann segir lýsingu vegarins aust-
ur um Hellisheiði og Þrengsli
„ekki inni á vegaáætlun, sem gildir
til 2010. Vegafé Suðurlandskjör-
dæmis er mjög bundið samkvæmt
vegaáætlun næstu árin, en þó kann
að vera möguleiki til þess að flýta
verkinu með sameiginlegu átaki
hagsmunaaðila“.
Hugmynd Árna er sú, að fjórir
aðilar, Hveragerðisbær, sveitar-
félögin Ölfus og Árborg og Orku-
veita Reykjavíkur kosti lýsingu
vegarins frá sýslumörkum fyrir
vestan LitluKaffistofuna austur
um Hellisheiði og Þrengsli. Til
greiðslu stofnkostnaðar í ljósa-
staurum, raflínum og spennistöðv-
um verði tekið 206 milljóna króna
verðtryggt lán með 6% vöxtum til
15 ára. Vaxtagreiðslur hvers sveit-
arfélags af láninu yrðu 3,2 millj-
ónir króna á ári. En afborganir
yrðu teknar af vegafé kjördæm-
isins næstu 15 ár. Síðan segir Árni
í bréfinu:
„Við sjáum engin færi á að flýta
þessu verkefni á næstu árum nema
með sértækum aðgerðum á þennan
hátt, en erum þó að tala um að
binda í verkefnið um þriðjung af
vegafé Suðurlands til almennrar
vegagerðar á ári í 15 ár.“ En
rekstrarkostnaður allur í viðhaldi
og orkukaupum yrði tekinn af
vegafé Sunnlendinga um ókomin
ár.
En hver er reynslan af slíkri raf-
lýsingu á þjóðvegum? Kemur hún í
veg fyrir slys? Reykjanesbraut var
raflýst með ljósastaurum frá Hafn-
arfirði til Keflavíkur árið 1996.
Samkvæmt slysaskráningu
Vegagerðarinnar, sem byggist á
upplýsingum úr lögregluskýrslum,
kemur eftirfarandi í ljós:
Umferðarslys
á Reykjanesbraut
Samtals árin 93-95 97-99
Bifreiðaslys 123 132
Munatjón eingöngu 80 77
Lítil meiðsli 37 37
Mikil meiðsli 6 18
Banaslys 0 0
Það er mjög athyglisvert, að
fæst voru slysin 1995
– fyrir lýsingu – að-
eins 27 og ekkert með
miklum meiðslum. En
mikil meiðsli á fólki
urðu þrisvar sinnum
meiri eftir að lýsing
var tekin upp. Enn at-
hyglisverðara er, að
lýsing vegarins varð
beinlínis orsök sumra
þessara slysa. Hún
getur gefið falskt
öryggi, svo að ekið er
hraðar. Ljósastaurar í
vegkanti geta í mikilli
hálku nánast klippt í
sundur bifreið, sem
skautar stjórnlaus
eftir veginum.
Vegagerðin upplýsir, að af þeim
132 slysum, sem urðu á Reykja-
nesbraut 1997-99 hafi 19 slys bein-
línis orðið vegna þess, að ekið var
á ljósastaura. Í 9 þeirra urðu að-
eins skemmdir á bifreiðum, í 8
þeirra urðu lítil meiðsli á fólki en 2
með miklum meiðslum á fólki.
Þá er ótalin sú gríðarlega sjón-
mengun, sem slík ljósastauragirð-
ing á fjöllum uppi ylli á mjög stóru
svæði. Stjörnuhiminninn er líka
hluti af útsýninu, ekkert síður en
fjallahringurinn. Óspillt náttúra
dregur erlenda ferðamenn til
landsins og margir koma beinlínis
til þess að sjá stjörnurnar og norð-
urljósin.
Fátækur sveitaprestur í Aust-
urríki var á ferð um svona fjallveg
á aðfangadagskvöld jóla árið 1818
og jörð alhvít af snjó. Hann varð
bergnuminn af fegurðinni og
kyrrðinni og glitrandi stjörnum
himinsins og orti um nóttina fræg-
asta jólasálm kristninnar, Heims
um ból, innblásinn óð til almætt-
isins. Undir götuljósum hefði hann
aldrei verið ortur.
En er þörf á þessari raflýsingu
með ærnum kostnaði?
Öllum, sem um Hellisheiði aka,
ætti að vera ljóst, að vegurinn er
prýðilega auðkenndur í myrkri. Í
báðum vegköntum eru grannar
vegstikur, sem varða veginn vel
með skærum glitmerkjum, sem
sjást langt að. Sigurður Helgason
hjá Umferðarráði telur þær ein-
hverja snjöllustu uppfinningu í
umferð á fjallvegum. Bóndi í Ölf-
usi, Jón Hjartarson á Læk, fann
þær upp og fékk mikið lof fyrir.
Voru þær fyrst settar upp á Hellis-
heiði 1992 og reynslan var svo góð,
að nú eru þær á flestum fjallvegum
landsins. Þær kosta aðeins um
1.000 krónur og þurfa sáralítið við-
hald. Árið 1994 fékk Jón sérstaka
viðurkenningu frá Slysavarnafélagi
Íslands fyrir þetta framlag hans til
slysavarna á vegum landsins.
Í mínu ungdæmi voru þeir, sem
fóru illa með fé, kallaðir ráðleys-
ingjar. Hinar fornu dyggðir um
sparnað og ráðdeild voru þá enn í
heiðri hafðar. Síðan hefur þjóðin
vaðið í peningum og framkvæmt
villt og galið og oft af lítilli fyr-
irhyggju. Undanfarin ár hefur þó
markvisst verið unnið að því að
koma böndum á ríkisfjármálin, en
sum sveitarfélög eru enn á fjár-
málafylliríi. Hvaða hreppsnefndar-
maður vill verða ber að því að vera
á móti „framförum“ – kannski rétt
fyrir prófkjör eða kosningar?
Ég treysti því, að samgönguráð-
herra og fjármálaráðherra, sem
báðir njóta mikils trausts þjóðar-
innar fyrir heiðarleika, hagsýni og
festu, komi í veg fyrir þetta ráð-
leysi og heimili umræddum sveit-
arfélögum ekki lántöku vegna
þessa gæluverkefnis.
Hvers vegna
raflýsingu á
Hellisheiði?
Guðmundur
Kristinsson
Höfundur er rithöfundur og fyrrver-
andi féhirðir, búsettur á Selfossi.
Raflýsing
Mikil meiðsli á fólki
urðu þrisvar sinnum
meiri, segir Guðmundur
Kristinsson, eftir að lýs-
ing var tekin upp.
ÞAÐ eru dulin
markmið í kröfum út-
gerðarmanna. Um
hvað snýst grunnvand-
inn í raun í umræðum
sjómanna og útvegs-
manna? Hversvegna
eiga sjómenn við gerð
kjarasamninga að
samþykkja með út-
vegsmönnum hvað
auðlindagjald af
hverju kílói fisks, sem
útvegsmennirnir vilja
greiða sjálfum sér, sé
hátt?
Að loknum
50 sáttafundum
Einn af samningarnefndarmönn-
um í Karphúsinu (vélstjóri) sendi
mér orð sem ég vitna hér í, með
hans leyfi, svohljóðandi:
„Það sem allt strandar á og það
sem við erum að fjalla um, er hvað
þeir sem fengu aflaheimildirnar
geti skammtað sér, hvað þeir ætli
að kaupa auðlindina á af sjálfum
sér. Þetta er ekki spurning um kjör
sjómanna, heldur um efnahagskerfi
þjóðarinnar. Þessir sömu menn og
við erum að semja við eru búnir í
mörg ár að vera boðberar þess að
,,paradísin á Íslandi byggist á fjáls-
um markaði og engum hömlum í
viðskiptum“.
Einn aðalboðskapur þeirra er að
þeir hæfustu skulu standa upp úr,
en það má ekki minnast á það þeg-
ar talað er um frjálsan aðgang að
hráefni. Lönduðum
fiski á markað svo allir
séu frjálsir að því að
vinna hann og gera úr
honum sem mest verð-
mæti og skussarnir
fari þá á hausinn. Það
sem ég er að gera með
þessum línum er að
færa umræðuna frá
launakröfum sjómanna
sem eru aukaatriði í
þessari deilu.
Við erum búnir að
fjalla endalaust um
línurit með vægi á
milli beinkaupa og
markaðsverðs á fersk-
um fiski en allan tím-
ann má ekki minnast á krónur.“
Á hvaða verði ætla þeir, sem
hafa aðgang að auðlindinni, að
kaupa hráefnið af sjálfum sér?
,,Hafa samninganefndir sjómanna
umboð frá þjóðinni að ákveða hvað
handhafar kvótans ætla að stinga
miklu í vasann af hverju kílói þegar
aðrir kaupa 8 kg þorsk og borga
185–220 kr. á frjálsum markaði og
eru væntanlega ekki að tapa á því?
Þá erum við hinsvegar að tala við
þá sem eiga kvótann og eru að
kaupa sama fisk af sömu miðum af
sjálfum sér á 60–90 kr. kílóið. Svo
selja þeir þessa sömu afurð á ca.
700. krónur kílóið í Grikklandi eða
Portúgal í formi saltfisks. Hvert fer
mismunurinn? Í dag er ekki hægt
að fá uppgefið hlutfall hráefnis-
kaupa sem hlutfall af afurðaverði
því það er viðskiptaleyndarmál.“
Og áfram heldur samninganefnd-
armaður í fréttabanni:
Sjómenn vilja taka
áhættu af markaðsverði
,,Sjómenn eru tilbúnir til að taka
þátt í frjálsu fiskverði og taka þátt í
velgengni og niðursveiflu sem hlýt-
ur að stjórnast af efahagsástandi og
markaðssetningu í okkar markaðs-
löndum. Að sitja þarna hjá ,,Sátta“
og tala við marga af forustumönn-
um LÍÚ og finna að þeir vita af
mótsögninni og þeim líður vel af að
vita að þeir komast upp með þessa
tvöfeldni í málum, það er óþægilegt.
Hvar á að leita að hliðstæðum við
slíka viðskiptahætti? Er hægt að
finna þær? Kannski í Suður-Am-
eríku þar sem stóru auðhringirnir
eiga allt og stjórna öllu?
Endalaus auðsöfnun í okkar
landi, í formi arðráns á auðlind
þjóðarinnar, getur ekki haldið
áfram. Er einhver möguleiki á að
umræðan geti farið yfir á þetta
plan? Ég veit að það er ósk forustu-
manna félaganna, en vandamálið
hefur verið hvernig væri hægt að
setja það fram svo alþjóð næði
skilningi á því (tala nú ekki um
Davíð Oddsson) hversu alvarlegt
málið er. “
Áhafnarlög og mönnun
Til viðbótar þessum viðhorfum
eins úr samninganefnd vélstjóra,
sem hann er ekki einn um, sam-
anber grein formanns Sjómanna-
félags Reykjavíkur í Morgun-
blaðinu föstudaginn 6. apríl sl., eru
síðan miklar deilur vegna þess að
fyrirhugað er að fækka störfum
stýrimanna og vélstjóra um borð í
fiskiskipum með lagasetningu á Al-
þingi. Sú deila verður að leysast
sem fyrst ella finnst ekki lausn á
kjaradeilu þeirri sem nú stendur og
komin er í frestun að ákvörðun
sáttasemjara sem telur að frekara
þjark nú bæti ekki stöðu málsins. Á
stærstu fiskiskipum flotans væri
frekar ástæða til að fjölga stýri-
mönnum en fækka. Þau sömu við-
horf hefur Friðrik Arngrímsson
framkvæmdastjóri LÍÚ og formað-
ur samninganefndar útvegsmanna
einnig tjáð á fundi í skólanefnd
Stýrimannaskólans í Reykjavík.
Þannig ætti að finnast meðal út-
vegsmanna samningsflötur á mönn-
unarmálum yfirmanna. Krafan um
fækkun vélstjóra er heldur ekki
réttmæt eins og hún hefur verið
sett fram í frumvarpinu um áhafnir
skipa. Það væri ráð að leysa áhafn-
arhnútana. Nóg verður samt eftir
af vandamálum eins og tilvitnun í
samningamann vélstjóranna ber
með sér.
Dulin markmið
Guðjón A.
Kristjánsson
Sjómannasamningar
Endalaus auðsöfnun í
okkar landi í formi arð-
ráns á auðlind þjóðar-
innar, segir Guðjón A.
Kristjánsson, getur ekki
haldið áfram.
Höfundur er alþingismaður.
MEÐ þjóðlendu-
frumvarpinu stóð til að
koma skikk á ýmis álita-
atriði í stöðu jarðeig-
enda, bænda, sveitar-
félaga og annarra. Í
anda laganna, eins og
ég met að þorri þing-
manna hafi skilið þau og
túlkað, átti staða bænda
og jarðeigenda að
styrkjast en ekki veikj-
ast, þótt reikna mætti
með einhverjum málum
sem kæmu til ágrein-
ings og álita. Sátt og
samstaða var um af-
greiðslu málsins á Al-
þingi, en síðan kröfunefnd ríkissjóðs
lagði fram sínar fyrstu kröfur í Ár-
nessýslu og síðast Austur-Skafta-
fellssýslu hefur allt verið í uppnámi
vegna óbilgjarnrar og ótrúverðugrar
kröfuhörku kröfunefndar.
Menn bíða nú í ofvæni eftir fyrstu
niðurstöðu, úrskurði óbyggðanefnd-
arinnar, sem er fyrra dómstig nema
að sátt sé um niðurstöðu. Markmiðið
er í raun mjög einfalt, að fá skýrar lín-
ur á milli jarða og landamerkja og
þess lands sem flokkast sem einskis
manns land og kallast þjóðlendur í
sameign landsmanna. Auðvitað eru
menn þar aðallega að tala um hálendi
Íslands.
Þegar fyrstu kröfur kröfunefndar
komu fram gagnrýndi undirritaður,
ásamt fleiri þingmönnum, þá miklu
og óbilgjörnu kröfu-
hörku sem byggt var á,
m.a. með kröfum þvert
á þinglýsingar. Þessi
gagnrýni fór ekkert á
milli mála en kröfur eru
í sjálfu sér eitt og nið-
urstaða óbyggðanefnd-
ar annað og það ræður
úrslitum um framhald
málsins.
Frá því að kröfur
komu fram í Árnessýslu
var ekki unnt að vinda
ofan af verklaginu, eina
leiðin er að bíða fyrstu
niðurstöðu og sjá
hvernig landið leggst.
Því miður krafðist óbyggðanefndin
framlagningu krafna kröfunefndar í
Austur-Skaftafellssýslu og nú síðast
Vestur-Skaftafellssýslu og Rangár-
vallasýslu áður en niðurstaða í Árnes-
sýslu lá fyrir. Ekki hefur þetta bætt
stöðuna, heldur aukið tortryggni, úlf-
úð og reiði um allt land. Það tekur því
á að halda þolinmæði eins og kröf-
urnar ligga.
Á aðalfundi SAAS, Samtaka sunn-
lenskra sveitarfélaga, á Flúðum fyrir
skömmu vakti Páll Pétursson félags-
málaráðherra máls á því að fram-
sóknarmenn teldu kröfunefnd fjár-
málaráðherra hafa gengið allt of
langt fram í kröfugerð.
Þótt undirritaður sé alveg sam-
mála félagsmálaráðherra um verklag
kröfunefndarinnar var sérkennilegt
að heyra félagsmálaráðherra blaka
frá sér ábyrgð sem ríkisstjórnin ber í
heild og stjórnarsinnar. Eðlilegra
hefði verið að fyrstu niðurstöður
lægju fyrir áður en barninu væri neit-
að.
Hitt er annað mál að undirritaður
lýsti því yfir að ef túlkun laganna yrði
ekki almennt viðunandi þá væri ef til
vill ekki nóg að breyta lögunum eins
og Páll Pétursson hafði nefnt, heldur
þyrfti hugsanlega að „slátra“ þeim.
Það skulu menn vita að við erum
margir alþingismennirnir sem mun-
um ekki láta það viðgangast að þorri
bænda og landeigenda þurfi að
standa í nálaferlum og stríði við rík-
isvaldið – vegna laga sem áttu að
stuðla að sátt en ekki sundrungu, en
sú hefur reyndin því miður verið und-
anfarin misseri.
Vonandi leiða niðurstöður
óbyggðanefndarinnar til þess að al-
menn sátt verði, annars verður að
grípa til vopna til að verja virðingu og
rétt landeigenda með sanngirni í
anda sjálfstæðra Íslendinga.
Beðið átekta
í þjóðlendu-
málinu
Árni Johnsen
Þjóðlendur
Við erum margir al-
þingismennirnir sem
munum ekki láta það
viðgangast, segir Árni
Johnsen, að þorri
bænda og landeigenda
þurfi að standa í mála-
ferlum og stríði við
ríkisvaldið.
Höfundur er 1. þingmaður Suður-
lands og formaður samgöngu-
nefndar.