Morgunblaðið - 03.06.2001, Síða 12

ERLENT
12 SUNNUDAGUR 3. JÚNÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
S
KJÓTT skipast veður í
lofti í Washington. Ge-
orge W. Bush virtist
ganga flest í haginn sem
forseta Bandaríkjanna,
hann var um það bil að efna kosn-
ingaloforð um miklar skattalækk-
anir, menntamálafrumvarp í góð-
um gír og lykilmenn að komast í
réttar stöður. En fyrsta helgi sum-
arsins gekk í garð með skini og
skúrum í orðsins fyllstu merkingu.
Þrumuveður, eldingar og ofan-
koma töfðu grillveislur og aðra úti-
veru en það geisaði ekki minni
stormur á Bandaríkjaþingi. James
Jeffords staðfesti úrsögn sína úr
Repúblikanaflokknum og á meðan
demókratar gerðu sig líklega til að
taka við völdum, var þinghléi
frestað til að ljúka atkvæða-
greiðslu um nýja skattalöggjöf.
Bush hraðaði sér síðan til baka frá
Camp David til að staðfesta lögin í
úrhellisrigningu. Reyndar mun
Hvíta húsið vera að skipuleggja
formlega undirritun laganna með
viðhöfn við fyrsta tækifæri.
Þegar þingfundir hefjast aftur 5.
júni blasir nýr pólitískur veruleiki
við. Demókratinn Thomas Daschle
frá Suður-Dakóta tekur við af
repúblikananum Trent Lott frá
Mississippi sem leiðtogi deildar-
innar. Meirihluti demókrata er
eins naumur og hugsast getur, eða
50 þingmenn, sem munu njóta
stuðnings hins óháða Jeffords, á
móti 49 repúblikönum. Það verður
því vart um einhverja kúvendingu
að ræða enda gefa reglur þingsins
andstöðunni tækifæri til að koma í
veg fyrir slíkt.
Hins vegar munu demókratar
ráða forgangsröðinni og geta sett
sína málaflokka á oddinn, svo sem
heilbrigðis- og menntamál, og að
sama skapi komið í veg fyrir að
stefnumál forsetans nái fram að
ganga. Repúblikanar halda enn um
stjórnvölinn í fulltrúadeildinni og
samþykki forsetans þarf til að
frumvarp verði að lögum.
Bush gæti reyndar þurft að nota
neitunarvaldið til að koma í veg
fyrir setningu laga sem honum
hugnast ekki. Á því sviði geta
demókratar klekkt á forsetanum
og þvingað hann til að hafna frum-
vörpum sem njóta vinsælda meðal
kjósenda, eins og fyrirliggjandi
frumvarp um breytingar á fjár-
framlögum í kosningasjóði fram-
bjóðenda og flokka.
Demókratar
lofa samvinnu
Þótt demókratar geti vart leynt
gleði sinni yfir framvindu mála,
hafa þeir heitið því að leggja sitt
af mörkunum til að ná fram góðri
samvinnu við þingmenn repúblik-
ana sem og forsetann. Máli sínu til
stuðnings hringdi Daschle í Bush
um leið og Jeffords gerði ákvörðun
sína opinbera. Það var reyndar í
fyrsta sinn í rúma tvo mánuði sem
þeir töluðust við, sem sýnir glögg-
lega hversu lítið sambandið hefur
verið.
Demókratar voru aldeilis ekki
áhorfendur að því sjónarspili sem
átti sér stað. Jeffords hefur oft
verið á öndverðum meiði við flokk
sinn, enda kjósendur í Vermont
þekktir fyrir að fara sínar eigin
leiðir. Það hafði þó heldur skerpst
á milli hins hófsama Jeffords og
leiðtoga flokksins undanfarið.
Miðjumenn innan flokksins hafa
átt erfitt uppdráttar og að því kom
að óbrúanlegt bil virtist vera orðið
milli skoðana Jeffords og meiri-
hluta flokksbræðra hans á um-
hverfis- og orkumálum, miklum
skattalækkunum, menntamálum
og banni við fóstureyðingum.
Leiðtogar demókrata sáu sér
leik á borði og hófu leynilegar við-
ræður við Jeffords fyrir nokkrum
vikum. Í þessari borg þar sem
stjórnmálaslúður er eitt helsta um-
ræðuefni manna, má það teljast
með ólíkindum að þreifingarnar
skyldu ekki komast í hámæli fyrr.
Sumir vilja meina að repúblikanar
hafi hreinlega verið of hrokafullir
og neitað að horfast í augu við
sannleikann fyrr en um seinan.
Þeir hafa síðan reynt að koma með
krók á móti bragði og fá Zell Mill-
er frá Georgíu til að skipta um
flokk, en án árangurs.
Jeffords mun fá formennsku í
umhverfis- og framkvæmdanefnd
þingsins en um þá málaflokka hef-
ur hann verið ósammála fyrrum
flokksbræðrum sínum.
Menntamálin eru einnig ofarlega
á dagskrá og Edward Kennedy frá
Massachusetts bauðst til að láta
Jeffords eftir formennsku í
menntamálanefndi ef það breytti
einhverju um ákvörðun hans.
Nýir formenn –
breyttar áherslur
Demókratar munu fá meirihluta
og formennsku í öllum nefndum
deildarinnar. Það liggur ekki enn
ljóst fyrir hvort það verður á
kostnað repúblikana eða hvort
fjölgað verður um einn í hverri
nefnd.
Hinn gamalreyndi þingmaður
Robert Byrd frá Vestur-Virginíu
tekur við fjárlaganefndinni. Þar
má strax búast við átökum. Vegna
þess, að búið er að samþykkja
1.350 milljarða dollara skattalækk-
anir, sem koma til framkvæmda á
næsta áratug, og vegna fyrirsjáan-
legs útgjaldaauka hafa demókratar
sagt að fjárlögin fyrir 2002 séu
sprungin. Gert var ráð fyrir 4% út-
gjaldaaukningu á reglulegum lið-
um fyrir fjárlagaárið, sem hefst 1.
október, en það er helmingi minna
en árið áður. Ekki voru gerðar
ráðstafanir til að mæta auknum
útgjöldum til varnarmála, orku-
mála og menntamála. Ef stjórnin
heldur fast í kostnaðarsamar áætl-
anir sínar um uppbyggingu geim-
flaugavarnarkerfis munu þær
einnig krefjast umtalsverðra fjár-
veitinga. Niðurskurður blasir því
við, ef endar eiga að ná saman.
Joseph Biden frá Delaware mun
taka við utanríkismálanefnd. Hann
er alþjóðasinni og afar ólíkur for-
vera sínum, hinum umdeilda
íhaldsmanni Jesse Helms frá
Norður-Karólínu, sem tortryggir
alla alþjóðasamvinnu og hefur ætíð
haft sérstakt horn í síðu Samein-
uðu þjóðanna. Helms hefur heldur
ekki hikað við að beita valdi sínu
og haldið mönnum frá embættum
þar til hann hefur fengið sínu
fram. Heilsu hans fer reyndar
hrakandi og margir höfðu allt eins
búist við að valdajafnvæginu á
þinginu yrði raskað, félli hann frá
eða yrði að segja af sér sökum
heilsubrests og fylkisstjórinn, sem
er demókrati, myndi skipa demó-
krata í sæti hans. Sömu sögu má
segja um Strom Thurmond, en
þingfundir langt fram á nótt varð-
andi skattafrumvarpið tóku mjög á
hinn 98 ára gamla þingmann.
Demókratar hafa heitið því að
fara í saumana á fyrirhuguðum
geimvarnaráætlunum og þar mun
Biden fara fremstur í flokki. For-
maður hermálanefndar verður
Carl Levin frá Michigan, en hann
hefur einnig lýst yfir efasemdum
um ágæti kerfisins. Eins má búast
við að þeir grandskoði tilnefningar
forsetans til ýmissa embætta sem
þurfa staðfestingu þingsins og nú
lítur út fyrir að tilnefning Otto
Reich í háttsetta stöðu í Suður-
Ameríkudeild utanríkisráðuneytis-
ins sé í hættu, en Reich var á sín-
um tíma bendlaður við Íran-
Contra-hneykslið.
Biden mun ekki bara hafa áhrif í
utanríkismálanefnd, hann verður
einnig formaður undirnefndar
dómsmála er tengist glæpum og
fíkniefnum. Formaður dómsmála-
nefndar verður síðan Patrick
Leahy frá Vermont. Þar má búast
við að róðurinn þyngist fyrir Bush
við að koma íhaldssömum mönnum
í alríkisdómarasæti. Enda komu
áhrifin strax í ljós þegar Christo-
pher Cox, íhaldssamur þingmaður
frá Kaliforníu, bað forsetann um
að draga nafn sitt til baka af lista
yfir hugsanlega dómara.
Edward Kennedy tekur við heil-
brigðis-, mennta-, atvinnu- og líf-
eyrismálanefnd. Ágætis samvinna
tókst með honum og repúblikönum
á sviði menntamála en lítið hefur
gengið með heilbrigðismálin.
Kennedy ætlar sér nú stóra hluti
og í samvinnu við uppreisnar-
manninn John McCain (sem sumir
spá að muni ganga úr Repúblik-
anaflokknum) má búast við að
hann blási nýju lífi í frumvarp um
réttindi sjúklinga. Kennedy er eins
líklegur til að leggja fram frum-
varp um hækkun lágmarkslauna
og ekki mun það líta vel út fyrir
Bush ef hann þarf að beita neit-
unarvaldi á það.
Að lokum mun það gleðja um-
hverfissinna að hugmyndir um
olíuborun á náttúruverndarsvæð-
um í Alaska virðast úr sögunni.
Jeffords í umhverfismálanefnd og
formaður orku- og auðlindanefnd-
ar, Jeff Bingham frá Nýju Mexíkó,
munu sjá til þess að orkumálin fái
aðra og mun hægari meðferð en
repúblikanar ætluðu sér.
Repúblikanar
kokhraustir
Það leikur ekki nokkur vafi á því
að úrsögn Jeffords úr flokknum er
mikið áfall fyrir repúblikana. Leið-
togar þeirra á þingi sem og forset-
inn og menn hans hafa reynt að
draga úr eftirskjálftum og talað
digurbarkalega um að stefnumál
þeirra séu óbreytt. Það má vel
vera rétt, en þar á bæ eins og ann-
ars staðar eru menn í óða önn að
laga sig að breyttum raunveru-
leika.
Þegar Bush tók við embætti hét
hann því að breyta tóninum í
Washington, að vinna með öllum
þingmönnum og skyldi hógværð
einkenna stjórn hans. Mörgum
finnst repúblikanar hafa verið
fremur hrokafullir en hógværir og
Bush hafa hagað sér eins og mað-
ur sem réði öllu, ekki eins og sá
sem rétt marði kosningar og það
með aðstoð hæstaréttar. Forsetinn
hefur líka valdið óánægju með því
að biðla stöðugt til hægriarms
flokksins, oft á kostnað hófsamari
repúblikana.
Bush segist hins vegar hafa lagt
sig fram um að ná til sem flestra
og Lott vill meina að afsögn
Jeffords og upplausnin í kjölfarið
sé alfarið Jeffords sök. Engu að
síður má sjá teikn þess að repúbl-
ikanar ætli ekki að endurtaka
þessi mistök. Hófsamari liðsmenn
flokksins vonast eftir bjartari tíð
en það verður síðan að koma í ljós
hvort þreifingar undanfarinna
daga verði varanlegar.
Staða Lotts sem leiðtoga minni-
hlutans er ekki trygg, enda vilja
margir kenna honum um hvernig
fór. Þeir segja að kjarni þing-
flokksins með Lott í fararbroddi
hafi stjórnað með harðri hendi og
óánægjuraddir hafi verið bældar
niður eða menn settar út í kuld-
ann.
Stjórnmálaskýrendur benda á
að átök innan flokksins séu óhjá-
kvæmileg. Á undanförnum árum
hefur vaxandi stuðningur meðal
íhaldssamra, hvítra karlmanna í
Suðurríkjunum elft flokkinn en á
kostnað stærstu þéttbýliskjarn-
anna og frjálslyndari kjósenda á
austur- og vesturströndinni. Menn
vilja jafnvel meina að nú standi
flokkurinn á tímamótum og verði
að skoða sín mál, því verði ekkert
að gert muni halla undan fæti
strax í næstu kosningum.
Demókratar mega líka vara sig
á því að standa í vegi fyrir góðum
málum með málþófi á þingi. Stíll
Daschles þykir þó ólíkur Lotts og
hann er líklegri til að hlusta og
leita eftir áliti annarra, enda
demókratar ekki eins samstilltir
og repúblikanar. Það kæmi heldur
ekki á óvart, að Bush fikraði sig
nær miðju næsta misserið til að
bæta ímynd sína meðal hófsamari
repúblikana og óháðra.
Ný skoðanakönnun Time/CNN
sýnir að þótt 51% kjósenda sé
ósammála ákvörðun Jeffords á
móti 41%, þá telja 45% að öld-
ungadeildin sé betur komin í hönd-
um demókrata. 36% eru á önd-
verðri skoðun. Það hefur líka sýnt
sig áður að það, sem kjósendur í
Bandaríkjunum vilja, er blönduð
stjórn þar sem hvorugur flokk-
anna er einráður.
Bush verður senn að takast á við öldungadeildina um mikilvæg mál
Valdatafl í
Washington
Reuters
Bill Clinton, fyrrverandi forseti, og James Jeffords, öldungadeildarþingmaður fyrir Vermont, við Hvíta húsið í
október 1999. Þá studdi Jeffords einn repúblikana samninginn um allsherjarbann við kjarnorkutilraunum.
Í næstu viku munu demókratar taka við
stjórn öldungadeildar Bandaríkjaþings.
Þrátt fyrir þann pólitíska jarðskjálfta sem
úrsögn James Jeffords úr Repúblikana-
flokknum olli, geta repúblikanar hrósað
sigri í einu af helstu baráttumálum forset-
ans, en víðtækustu skattalækkanir í 20 ár
voru samþykktar um síðustu helgi. Loft er
þó lævi blandið og að sögn Margrétar
Björgúlfsdóttur má búast við að demókrat-
ar geri forsetanum ýmsar skráveifur á
næstu vikum og mánuðum.
AP
Demókratinn Tom Daschle og
væntanlegur forseti öldunga-
deildarinnar.