Morgunblaðið - 22.07.2001, Page 11

og því er með sanni hægt að segja að
ógjörningur sé að slá á nákvæma
tölu. Engu að síður gefa íslensku irk-
þjónarnir ákveðna vísbendingu og er
umferðin þar í gegn oft á bilinu
18.000 til 20.000 mismunandi notend-
ur í hverjum mánuði. Heildartengi-
tíminn í gegnum irc.ircnet.is er oft
um 10.177 dagar á mánuði og fara
samskiptin aðallega fram á opnum og
lokuðum rásum. Til að skýra muninn
á opnum og lokuðum rásum má grípa
til samlíkingarinnar við veitingahús
og segja að opnu rásirnar séu eins og
stór hópur fólks tali saman við stórt
matarborð. Hver talar í kapp við ann-
an og stundum er ekki laust við að
samræðurnar verði heldur ruglings-
legar. Þá getur komið upp að einhver
halli sér upp að öðrum til að hvíslast á
við hann án vitundar hinna eða stingi
upp á því að fara með öðrum á annað
borð inn í minni sal til að tala þar
saman í ró og næði á lokaðri rás. Sá
sem opnar rásina hefur síðan ákveðið
eftirlit eða ritstýringu með hendi.
Megininntak samskiptareglna á rás-
unum er oft að gætt sé lágmarks
kurteisi, að notendur svívirði ekki
hver annan, ekki sé lagt í einelti eða
reynt að markaðssetja vöru eða þjón-
ustu. Annars gengur irkið út á raun-
tíma bréfaskipti á milli fóks af báðum
kynjum, á öllum aldri og alls staðar
að úr heiminum.
Vaxandi notkun
Nokkrir irk-umsjónarmenn fylgj-
ast með hverjum irk-þjóni. Richard
Allen, einn umsjónarmanna irc.ir-
cnet.is, segir að eftirlitið með irkinu
sé alfarið sjálfboðaliðastarf. Umsjón-
armennirnir hafi allir annað aðal-
starf. Eftirlitið fari aðallega fram
með tvennum hætti. „Við umsjónar-
mennirnir erum irkarar af lífi og sál
og erum yfirleitt með irkið opið til að
fylgjast með helstu rásunum. Ef eitt-
hvað fer framhjá árvökulum augum
okkar getum við síðan treyst því að fá
ábendingar frá öðrum notendum.
Annaðhvort beint í gegnum irkið eða
með tölvupósti. Annars höfum við fá
ráð nema setja notandann í bann hjá
okkar irk-þjóni. Vandamálið er bara
að hann á oftast ekki í nokkrum
vandræðum með að tengjast öðrum
irk-þjóni og vera aftur kominn inn á
irkið nokkrum sekúndum síðar. Á
móti kemur að yfirleitt er gott sam-
band á milli umsjónarmanna irk-
þjóna um heim allan. Ef ég set til
dæmis einhvern í bann frá þjóninum
okkar og viðkomandi fer að nota ann-
an irk-þjón, t.d. í Svíþjóð eða Banda-
ríkjunum, og heldur áfram því sem
hann var að gera sem olli banninu
getum við talað við umsjónarmenn
þeirra þjóna og fengið hann bannað-
an þar líka.“
Þótt haft hafi verið orð á því að ís-
lensk ungmenni hafi verið að færa
samskipti sín á milli yfir í SMS-síma-
skilaboð hefur notkun irkisins farið
sífellt vaxandi á undanförnum árum.
Vinsælasta rás íslenskra notenda er
íslensk #Iceland og samskiptin fara
fram á íslensku og í skammstöfunum,
t.d. stendur skammstöfunin ask fyrir
aldur, staður og kyn. „Ég verð stund-
um pirraður á því að þurfa að svara
þessari spurningu aftur og aftur og
þegar ég svara með 31 rvk kk er í
mesta lagi svarað „ok. bæ.“,“ segir
Richard og tekur fram að af umræð-
unum sé auðvelt að ráða að stór hluti
notendanna sé ungt fólk. „Engu að
síður er alveg á hreinu að þarna er
talsverður fjöldi eldri notenda.
Vegna nafnleyndarinnar er bara al-
veg ómögulegt að segja nánar til um
hlutföllin.“
Richard var spurður að því hvort
hann hefði orðið var við að talað væri
við börn um kynferðisleg málefni á
Netinu. „Ef gert er ráð fyrir að barn
sé manneskja undir 18 ára aldri er
svarið tvímælalaust já. Ég get heldur
ekki séð að opinskátt tal um kynlíf
þurfi alltaf að vera neikvætt. Stund-
um getur verið gott að fá að tala um
kynlíf og skylda hluti nafnlaust og án
tepruskapar. Að sjálfsögðu eru dæmi
um að fólk hittist og sjálfur kynntist
ég konunni minni fyrst í gegnum irk-
ið. Þótt mín reynsla sé aðeins jákvæð
efast ég ekki um að börn hafi orðið
fyrir því að ætla að hitta jafnaldra
sína á Netinu og komist að því að þeir
væru mun eldri. Ég hef samt aldrei
heyrt um slíkt tilfelli á Íslandi,“ sagði
hann og játti því að dæmi væri um
kynferðislega áreitni á irkinu. „Ég
veit um fólk sem orðið hefur fyrir
kynferðislegu áreiti á irkinu og bæði
„fílað það“ og ekki „fílað það“. Allt
eftir aðstæðum hverju sinni.“
Hann minnti á ábyrgð foreldra.
„Ef ég ætti táning myndi ég aldrei
leyfa honum/henni að fara einum/
einni að hitta „nýjan vin“ sem hann/
hún hefur eignast á irkinu þótt lík-
urnar á því að vinurinn sé táningur á
sama reki séu næstum 100%. Sama
gildir ef hann hefur kynnst nýja
félaganum gegnum síma, póst, SMS
eða annan slíkan samskiptamáta. Ég
myndi ekki heldur leyfa honum/
henni að fara einum á t.d. skemmti-
stað eða slíka staði því þar má ganga
út frá því sem vísu að áreiti eigi sér
stað.“
Ólíkar birtingarmyndir
Í tengslum við niðurstöðu banda-
rísku könnunarinnar vaknar óneitan-
lega sú spurning við hvaða skilgrein-
ingar eðlilegt sé að styðjast í
tengslum við kynferðislega áreitni í
garð barna á Netinu. Hilmar Thor
Bjarnason, fjölmiðlafræðingur, segir
að svara megi spurningunni á marga
vegu. „Einfaldast væri að segja að
hvers kyns samskipti á irkinu sem
væru þess valdandi að barninu liði
illa eða fyndi til einhverra óþæginda
væru í sjálfu sér áreitni,“ segir hann
og minnir á að á hinn bóginn megi
hugsa sér að barn verði fyrir áreitni
án þess að hafa þroska til að skilja
hvað sé um að vera. „Þegar um kyn-
ferðislega áreitni er að ræða eru birt-
ingarmyndirnar margar og ólíkar.
Erlendis eru dæmi um að barnaníð-
ingar hafi reynt að hitta börn og jafn-
vel lagt á sig töluverðar vegalengdir
til að ná markmiði sínu. Barnaníðing-
ar hafa sent myndir af sér og/eða
myndir af öðru fólki til barnanna.
Jafnvel hafa þeir beðið viðkomandi
barn um mynd. Allt þetta er meira
eða minna gert undir rós, þ.e.a.s.
barnaníðingurinn er að þykjast að
vera einhver annar en hann er, t.d.
annað barn.“
Hann segir erfitt að segja til um
hversu algengt sé að barnaníðingar
eða fólk með slíkar tilhneigingar
reyni að nálgast ungmenni á Netinu.
„Engar rannsóknir hafa verið gerðar
hér á landi til að kanna umfang þess.
Aðeins lítið brot af þess háttar til-
fellum kemur til kasta opinberra að-
ila. Þau gögn og þær tölur sem til eru
um slík brot eru aðeins toppurinn af
ísjakanum. Flestir geta verið sam-
mála um að eitt tilvik sé einu tilviki of
mikið. Hins vegar verður að hafa í
huga að aðgangur manna að börnum
á irkinu er mikill og greiður. Börn
eru ákaflega stór hópur á irkinu. Í
Bandaríkjunum er kynferðisleg
áreitni gagnvart börnum á Netinu
orðin svo stórt vandamál að í sumum
ríkjum er fólk í fullu starfi við að
þykjast vera börn í þeim tilgangi að
ná til barnaníðinga.“
Hilmar segir að staða foreldra geti
verið erfið. Að sama skapi hafi þeir
umtalsvert vægi, t.d. með því að hafa
eftirlit með netnotkun barna sinna.
„Vandinn er að ekki er alltaf hægt að
koma við eftirliti. Börn eru oft á tíð-
um alein heima og þau hafa oft að-
gang að tölvu fjarri heimilinu t.d. í
skólum eða hjá kunningum. Foreldr-
ar eiga skilyrðislaust að kanna tölvu-
notkun barna sinna og sýna henni
áhuga. Þeir eiga að ræða við börnin
sín um hætturnar sem kunna að
leynast á Netinu og á irkinu og kenna
barninu að umgangast Netið af
ábyrgð,“ segir hann og tekur fram að
eðlilegt sé að foreldrar setji skýrar
reglur um netnotkun barna sinna,
t.d. megi ekki undir neinum kring-
umstæðum gefa upp persónulegar
upplýsingar um sig, s.s. aldur, kyn
eða heimilisfang. „Þau eiga ekki að
senda myndir af sér til þeirra sem
biðja um þær. Börnin verða að átta
sig á því að þeim er í sjálfsvald sett
hvort þau ræða við tiltekinn einstak-
ling eða ekki. Á irkinu er jafnauðvelt
að útiloka samskipti við einhvern og
hefja þau. Ef barnið hefur það á til-
finningu að samskiptin séu ekki inn-
an eðlilegra marka er með auðveld-
um hætti hægt að „slökkva“ á
viðkomandi einstaklingi og þar með
koma í veg fyrir frekari samskipti.“
Vitund foreldra og kennara efld
Enda þótt umræðan um neikvæð-
ar hliðar netnotkunar sé tiltölulega
ný af nálinni á Íslandi hafa tvenn
félagasamtök hafið undirbúning að
verkefnum í tengslum við börn og
Netið. Anna Margrét Stefánsdóttir,
framkvæmdastjóri Heimilis og skóla,
landssamtaka foreldra, segir að sam-
tökin séu að hefja vinnu við Evrópu-
verkefni með það að markmiði að efla
vitund foreldra og kennara um hætt-
urnar á Netinu. „Netið er í megin-
dráttum afar jákvæður miðill. Á hinn
bóginn geta fylgt honum neikvæðar
hliðar eins og greinilega hefur komið
í ljós, t.d. í tengslum við spjallrás-
irnar. Núna er algengt að börnin
standi foreldrum sínum framar í net-
notkun. Með verkefninu viljum við
efla vitund foreldra og kennara
gagnvart hugsanlegum hættum á
Netinu. Við ætlum að setja upp
heimasíðu með upplýsingum um
Netið og með ábendingum til for-
eldra og kennara um hvað hægt sé að
gera til að minnka áhættuna á því að
börn verði fyrir hvers konar nei-
kvæðu áreiti á Netinu, t.d. er mjög
mikilvægt að kenna börnum hvað ber
að varast við notkun spjallrásanna,“
sagði hún og tók fram að því til við-
bótar myndu samtökin gefa út og
dreifa bæklingi með upplýsingum til
foreldra og yrði lögð sérstök áherslu
á að upplýsingarnar gætu komið for-
eldrum með litla grunnþekkingu á
Netinu að notum. Hvort tveggja
myndi væntanlega sjá dagsins ljós
uppúr næstu áramótum. „Mikilvæg-
ast er þó kannski að gera sér grein
fyrir því að á Netinu, eins og í lífinu
almennt, er engin leið til að verjast
því alfarið að börnin okkar komist í
tæri við ljóta hluti. Það er því fyrst og
fremst upplýst umræða við barnið
sem skiptir höfuðmáli og innræting
heilbrigðra siðgilda. En til upplýstr-
ar umræðu þarf lágmarks þekkingu
á tækninni sem um ræðir. Við viljum
aðstoða þá sem bera höfuðábyrgð á
velferð barnanna til að vera í stakk
búnir að takast á við meðvitað tækni-
uppeldi sem er orðin mikil nauðsyn á
í dag.“
Barist gegn barnaklámi
Samtökin Barnaheill eru með
styrk frá Evrópusambandinu til að
ýta úr vör sérstöku fræðsluverkefni
og neyðarlínu gegn barnaklámi á
Netinu. Kristín Jónasdóttir, fram-
kvæmdastjóri Barnaheilla, segir að
aðdragandinn að fræðsluverkefninu
sé orðinn nokkuð langur. „Augu mín
opnuðust upphaflega fyrir vandanum
á ráðstefnu um kynferðislegt ofbeldi
gegn börnum í verslunarskyni í
Stokkhólmi árið 1995. Framhaldið af
því var að Barnaheill efndi til
fræðslu- og forvarnarverkefnis
tveimur árum síðar. Verkefnið var
aðallega tvíþætt því að efnt var til
ráðstefnu og bæklingnum „Þetta er
líkami minn“ dreift á allar heilsu-
gæslustöðvar í landinu. Eftir að
verkefninu lauk höfum við fylgst með
því hvernig rekstur neyðarlína gegn
barnaklámi hefur gengið hjá systra-
félögunum og sérstaklega á Norður-
löndunum. Barnaheill greip síðan
tækifærið og sótti um styrk til ESB
til að sinna verkefninu hér á landi
fyrir skömmu. Við fengum styrkinn
og erum að vinna að því að hleypa
verkefninu af stokkunum. Verkefnið
felur í sér gerð heimasíðu með upp-
lýsingum um Barnaheill og afleiðing-
ar barnakláms. Almenningi verður
svo gert kleift að senda til okkar línu
og tilkynna um barnaklám á Netinu.
Við teljum að verkefnið falli vel að
markmiðum samtakanna og gerum
okkur fulla grein fyrir því að fara
verður að með gát. Að geta síðan leit-
að ráða hjá regnhlífasamtökum
neyðarlína, INHOPE, er okkur afar
mikill stuðingur.“
Kristín sagði að til að byrja með
yrði aðeins tekið við ábendingum
vegna barnakláms. „Við ætlum að
byrja á því að leggja okkur fram í
baráttunni gegn barnaklámi og höf-
um blátt áfram ekki mannskap til að
byrja með til að fylgjast með irkinu,“
sagði Kristín og bætti við að erfitt
væri að segja til um hversu algeng
áreitni í garð barna væri á irkinu.
„Aftur á móti er full ástæða til að
ætla að kynlífsvæðingin svokallaða
hafi haft frekar neikvæð áhrif á bar-
áttuna gegn barnaníðingum. Netið
hefur gert þeim auðveldara að eiga
samskipti sín á milli og eins og allir
vita er netnotkun mikil á Íslandi.
Miðað við reynsluna erlendis, þar
sem börn hafa jafnvel horfið eftir að
hafa komist í kynni við fullorðið fólk á
irkinu, er full ástæða til að fylgjast
með þróuninni hér á landi, t.d. er
spurning hvort netþjónusturnar geta
komið á einhvers konar eftirliti,“
sagði hún og fram kom að byrjað
væri að vinna að gerð heimasíðunnar.
„Við höfum þegar fengið ábendingar
og byrjum að taka við þeim með
formlegum hætti eins fljótt og hægt
er.“
ago@mbl.is
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 22. JÚLÍ 2001 11
Kolbeinn Wong Gunnarsson (14
ára), Daníel Þröstur Sigurðsson
(14 ára) og Egill Moran Frið-
riksson (15 ára), starfsmenn
Vinnuskóla Reykjavíkurborgar og
irkarar, gáfu sér tíma til að líta
upp úr garðvinnunni til að spjalla
við blaðamann um irkið. Þremenn-
ingarnir segjast allir hafa farið að
stunda irkið af fullum krafti í
fyrra þó að þeir hafi kynnst því áð-
ur. „Við byrjuðum á því að vera á
#Iceland og fórum svo yfir á aðrar
rásir. Núna erum við aðallega á
rásum eins og Quake.is og Coun-
ter-strike og erum mest að spjalla
hver við annan. Venjulega erum
við bara að spjalla um áhuga-
málin, t.d. tölvuleiki, góðar heima-
síður og svoleiðis,“ segir Egill og
Kolbeinn og Daníel kinka kolli.
Strákarnir segja enga kynferð-
islega áreitni í gangi á sínum rás-
um. „Ég veit ekki með #Iceland-
rásina,“ segir Daníel hugsi og ját-
ar því að oft séu unglingar að
reyna að komast í kynni við aðra
unglinga á irkinu. „Einhver kem-
ur kannski inn á #Iceland-rásina,
segir 13 rvk kk og spyr hvort ein-
hver vilji kynnast sér. Þá kemur
kannski annar og þeir fara að
spjalla saman. Ef vináttan heldur
áfram skiptast þeir kannski á
myndum og hittast svo jafnvel á
Skjálftamóti?“ – „Skjálftamóti?“
„Já, Skjálftamót eru haldin til að
fólk geti komið saman með tölv-
urnar sínar og spilað tölvuleiki.
Ég held að Landssíminn standi
fyrir mótunum og stundum hafa
þau verið haldin í Breiðablikshús-
inu,“ svarar Daníel og Kolbeinn
bætir því við að fjöldi þátttakenda
fari vaxandi og sé kominn upp í
300 til 400.
Þremenningarnir eru sammála
um að varhugavert væri að gefa
ókunnugum persónulegar upplýs-
ingar á borð við heimilisfang og
símanúmer á irkinu. „Ég held að
flestir vanir irkarar átti sig á
áhættunni þótt yfirleitt sé ekkert
að óttast,“ segir Daníel og strák-
arnir eru sammála um að byrj-
endur geri helst þau mistök að
gefa of miklar upplýsingar um sig
og jafnvel fara á stefnumót við
ókunnuga. Kolbeinn viðurkennir
að irkarar sigli stundum undir
fölsku flaggi á Netinu. „Ég veit að
sumir vinir mínir hafa farið inn á
#Iceland-rásina, þóst vera stelpur
og byrjað að ögra strákunum með
alls konar tali. Þá fá þeir strax við-
brögð, spurningar um símanúmer,
tölvupóstfang og hvort þeir séu til
í að hitta þennan eða hinn. Maður
veit náttúrulega ekkert hvort
þetta eru strákar eða einhverjir
kallar,“ segir hann og tekur fram
að auðvitað hafi vinir hans ekki
farið á stefnumótin. „Ég held að
hinir fatti alveg að þeir eru bara
að djóka,“ segir Egill í framhald-
inu og Daníel segist ekki þekkja
svona dæmi. „Auðvitað gerist ým-
islegt á irkinu. Þetta er svona eins
konar samfélag og allir verða að
passa sig,“ segir Egill og hinir
jánka til samþykkis.
Eins konar
samfélag
Morgunblaðið/Jim Smart
Félagarnir Kolbeinn Wong Gunnarsson, Daníel Þröstur Sigurðsson og Egill
Moran Friðriksson eru irkarar.