Morgunblaðið - 22.07.2001, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 22. JÚLÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
AÐ leikur ekki nokkur
vafi á því að Bandaríkin
eru öflugasta herveldi
heimsins með árleg út-
gjöld til varnarmála
sem nálgast 330 milljarða dollara.
Síðastliðinn áratug hefur grundvall-
aratriði í vörnum landsins byggst á
því að Bandaríkin geti barist í
tveimur styrjöldum samtímis, sem
hefur þýtt að 1,4 milljónir hermanna
hafa þurft að vera til taks. Í ljósi
breyttra aðstæðna finnst mörgum
tímabært að endurmeta þessa af-
stöðu og þar fer sjálfur Donald
Rumsfeld varnarmálaráðherra
fremstur í flokki. En Rumsfeld vill
ganga mun lengra en ýmsir innan
ráðuneytisins, sem felst m.a. í því að
skera niður herdeildir og minnka
umsvif í þeim tilgangi að geta beint
meira fjármagni í þróun og upp-
byggingu nýrra vopna og varnar-
kerfa.
Repúblikanar hafa löngum notið
stuðnings innan hersins og George
W. Bush Bandaríkjaforseta var tek-
ið með kostum og kynjum þegar
hann tók við embætti. Skipan hins
gamalreynda Rumsfelds vakti líka
fögnuð, enda bjuggust margir innan
varnarmálaráðuneytisins í Pentagon
við því að nú væri björt tíð fram-
undan með auknum fjárveitingum
og meiri umsvifum. Það kom því
sumum í opna skjöldu þegar Rums-
feld fór ekki strax fram á umtals-
verða aukafjárveitingu, heldur lagði
upp með umsvifamikla endurskoðun
á starfsemi ráðuneytisins.
Þessu var fyrst fagnað á þingi, en
þegar vikur liðu án þess að ráð-
herrann hefði samráð við hinar
valdamiklu nefndir þingsins fóru að
renna tvær grímur á þingmenn
beggja flokka sem vilja gjarnan vera
hafðir með í ráðum.
Nú er svo komið að Rumsfeld og
menn hans sæta vaxandi gagnrýni,
ekki bara fyrir pukur og leynd, held-
ur hafa yfirmenn hersins og þing-
menn, sem óttast að missa bita af
kökunni, vegið að hugmyndum varð-
andi niðurskurð, úreldingu vopna og
ekki síst lokun herstöðva.
Erfitt að kenna
gömlum hundi að sitja
Rumsfeld, sem er af gamla skól-
anum og elsti maðurinn til að gegna
embættinu, hefur stundum verið líkt
við risaeðlu, en aðrir
benda á að það megi frek-
ar kalla Pentagon því
nafni. Ráðuneytið er afar
umsvifamikið og þar
verður hallarbylting ekki
gerð á einni nóttu.
Yfirmenn hersins verjast með
kjafti og klóm ef þeim finnst á sína
menn gengið og oft er kvartað und-
an því að þeir setji hagsmuni sinna
sveita á oddinn í stað heildarinnar.
Sömu rök má reyndar heimfæra á
þingmenn, sem margir hverjir
bregðast illa við ef minnka á umsvif
hersins í þeirra heimabyggð.
Engar beinar tillögur um niður-
skurð hafa komið fram enn.
Það sem liggur nokkuð ljóst fyrir
að sögn heimildamanna er að
tveggja stríða áætluninni verður ýtt
til hliðar og í stað hennar mun
Bandaríkjaher verða reiðubúinn til
að vinna eina stóra styrj-
öld, samtímis því að hafa
getu til að stöðva óeirðir í
öðrum heimshlutum og
hindra hryðjuverk. Á
þessu stigi málsins er út-
færsla þessara hugmynda nokkuð
óljós. Þær munu þó líklega kalla á
aukinn sveigjanleika og þjálfun sér-
stakra hraðsveita, nýr hugbúnaður
mun skipta miklu máli sem og upp-
bygging ratsjárstöðva, gervitungla
og nákvæmra eldflauga. En það
mun ekki skýrast hvað tillögurnar
bera í skauti varðandi mannafla,
nauðsynlegan vopnabúnað og stað-
setningu herdeilda fyrr en þær hafa
verið lagðar fram í heild sinni. Frek-
ari niðurstaðna er ekki að vænta
fyrr en í fyrsta lagi í lok sumars, en
Rumsfeld á að skila inn skýrslu til
þingsins um fyrirhugað endurskipu-
lag í byrjun október.
Eitt er þó orðið ljóst, æðstu menn
hersins eru afar áhyggjufullir yfir
niðurskurði á „hefðbundnum“
mannafla og vopnum og þeir hafa
lekið ýmsu í fjölmiðla málstað sínum
til framdráttar. Landherinn óttast
að missa tvær af tíu herdeildum og
flotinn gæti þurft að sjá á eftir flug-
móðurskipum. Yfirmenn herfor-
ingjaráðsins eru svo sagðir hafa til-
kynnt Rumsfeld nýlega að þeir hafi
ekki trú á nauðsyn þess að breyta
núverandi stærð heraflans.
Talsmenn ráðuneytisins hafa
reynt að draga úr orðrómi um
ósætti, en 18. júlí hélt Rumsfeld
blaðamannafund þar sem hann við-
urkenndi að erfiðleikar hefðu komið
upp í endurskoðuninni. Hann heldur
þó fast við sitt og heitir því að áður
en yfir lýkur muni stórtækar og var-
anlegar breytingar eiga sér stað á
vörnum landsins.
Ráðherrann neitaði því að and-
staða við áform hans meðal yfir-
manna hersins væri mikil og vildi á
þessu stigi málsins ekki segja hvort
varnarstefna framtíðarinnar myndi
krefjast aukins eða minni herafla.
Hann staðfesti þó að
„breytingar væru erfið-
ar“.
Reyndar vill Rumsfeld
gjarnan ná samkomulagi
við yfirmenn hersins,
enda þarf hann á stuðningi þeirra að
halda í baráttunni við þingið um
aukin fjárframlög til eldflaugavarn-
arkerfisins.
Uppbyggingu eldflauga-
varnarkerfisins hraðað
Hinn 12. júlí, aðeins tveimur dög-
um fyrir mikilvægt tilraunaskot, til-
kynnti Paul Wolfowitz aðstoðar-
varnamálaráðherra Bandaríkjaþingi
að stjórnin hygðist hraða uppbygg-
ingu eldflaugavarnarkerfis sem gæti
grandað flugskeytum sem beint yrði
að landinu. Tímasetningin var til
þess gerð að draga úr væntingum,
en tvær misheppnaðar tilraunir í
fyrra gáfu andstæðingum
kerfisins byr undir báða
vængi og ýttu undir
vangaveltur um hvort
kerfið væri yfirhöfuð
tæknilega mögulegt. Það
er víst að forsetinn og menn hans
önduðu léttara eftir vel heppnað
skot 14. júlí, þótt þeir reyndu að
leggja áherslu á að þetta væri bara
ein tilraun af mörgum.
Með því að hraða framkvæmdum
munu fleiri tilraunir með eldflaugar
eiga sér stað á næstu mánuðum og
bygging skotpalla í Alaska hefst
strax í næsta mánuði.
Demókratar á þingi voru brúna-
þungir og þrýstu á um svör um
hvort þessar aðgerðir myndu brjóta
í bága við ABM-gagnflaugasáttmál-
ann við Rússa frá 1972. Rumsfeld og
Wolfowitz hafa ekki getað gefið skýr
svör hvort né hvenær slíkt muni
gerast, en margir telja að það geti
orðið strax á næstu mánuðum. Ut-
anríkisráðuneytið hefur til að mynda
uppálagt sendifulltrúum að tilkynna
erlendum ríkjum um fyrirhugaðar
tilraunir sem munu ekki bara eiga
sér stað á landi, heldur líka í lofti og
á hafi úti – sem hugsanlega má túlka
sem brot á sáttmálanum.
Er gagnflauga-
sáttmálinn úreltur?
Bandaríkjaforseti og hans helstu
ráðgjafar í öryggismálum telja að
gagnflaugasáttmálinn sé úreltur og
vilja komast að nýju samkomulagi
við Rússa. Samningnum má segja
upp einhliða með sex mánaða fyr-
irvara. Á blaðamannafundi í tilefni
Evrópuferðar Bush forseta sagði
Condoleezza Rice öryggisráðgjafi
forsetans að þó svo að Bandaríkin
hygðust ekki leggja í margra ára
samningalotu við Rússa um nýjan
samning ætluðu þau heldur ekki að
brjóta lög. Rice sagði að ABM-sátt-
málinn væri ekki bara úreltur, held-
ur óhæfur sem samkomulag milli
tveggja ríkja sem ekki væru lengur
óvinir.
Bush, sem hefur ítrekað sagt að
sáttmálinn um bann við gagnflaug-
um muni ekki verða látinn standa í
vegi fyrir uppbyggingu eldflauga-
varnarkerfisins, tók í sama streng á
blaðamannafundi nú á miðvikudag
og sagði að hann teldi að það væri
tímabært „að losa sig við skjal sem
staðfesti tortryggni kalda stríðsins“.
Eitthvað virðast Rússar vera á öðru
máli, en Bush og Pútin Rússlands-
forseti eru nú í Genúa á leiðtoga-
fundi helstu iðnríkja heims og er víst
að þessi mál hefur borið á góma.
Viðbrögð við tilraunaskotinu og
yfirlýsingum um ABM-sáttmálann
hafa ekki látið á sér standa. Stjórn-
völd í Rússlandi fordæmdu tilraun-
ina og vöruðu við nýju vígbúnaðar-
kapphlaupi. Kínverjar eru á sama
máli og nú hafa Rússar og Kínverjar
skrifað undir vináttusáttmála, þann
fyrsta í meira en hálfa öld. Banda-
menn hafa minna látið frá sér fara,
en eru uggandi yfir þróun mála.
Fórnarkostnaður
Þróun og uppbygging eldflauga-
varnarkerfisins kemur til með að
kosta milljarða dollara á næstu ár-
um; peninga sem ekki liggja á lausu.
Minni efnahagsumsvif og stórtækar
skattalækkanir, sem koma til fram-
kvæmda á næstu árum, munu draga
úr tekjum ríkissjóðs og gefa lítið
svigrúm til útgjaldaaukninga.
Ríkistjórnin hefur farið fram á 8,3
milljarða dollara fjárveitingu til eld-
flaugavarnarkerfisins fyrir árið
2002, sem er aukning um 3 milljarða
frá upphaflegum fjárlögum. Áður en
til atkvæðagreiðslu kemur vilja
þingmenn demókrata fá skýrari
svör um það hvort fyrirhugaðar til-
raunir með eldflaugavarnakerfið
muni brjóta í bága við gagnflauga-
sáttmálann. Eins hafa margir látið í
ljós efasemdir um nauðsyn þess að
flýta framkvæmdunum.
Öldungadeildarþingmaðurinn
Carl Levin, formaður hermála-
nefndarinnar, hefur t.d. heitið því að
„frysta“ fjárframlög til tilrauna sem
brjóti í bága við ABM-sáttmálann.
Öldungadeildarþingmaðurinn Jos-
eph Biden, formaður utanríkismála-
nefndar, segist undrandi á nauðsyn
þess að byggja skotpalla í Alaska og
veltir því fyrir sér hvort ástæðan
væri hreinlega sú að stjórnin væri
að leita að afsökun til að segja skilið
við sáttmálann, sem hann telur ekki
þurfa að gerast á næstu 10 árum á
meðan tæknin er þróuð frekar.
En það er ekki aðeins eldflauga-
varnarkerfið sem kallar á aukin út-
gjöld. Endurskipan varnarmála án
útgjaldaaukninga gæti reynst erfið í
framkvæmd, sérstaklega þegar
þingmennirnir sem halda um pyngj-
una hafa tilhneigingu til að haga sér
eins og heimaríkir hundar og hafna
algjörlega öllum sparnaðartillögum í
eigin kjördæmum.
Það er því ekki ólíklegt að menn
komi til með að spyrja hvort ekki
megi draga úr umsvifum Banda-
ríkjahers á erlendri grund. Engar
ákvarðanir liggja fyrir enn og fátt
hefur verið um svör við fyrirspurn-
um til ráðuneytisins um varnarstöð-
ina á Íslandi. Það hefur þó lengi leg-
ið fyrir að Bandaríkjamenn hafa
leitað leiða til að draga úr kostnaði
við Keflavíkurvöll; hversu langt þeir
ganga í næstu samningalotu á ein-
faldlega eftir að koma í ljós.
Áform bandarískra ráðamanna um endurskipulagningu varnarstefnunnar mæta mótspyrnu
Vonbrigði í
varnarmála-
ráðuneytinu
AP
Donald H. Rumsfeld, varnarmálaráðherra Bandaríkjanna, ræðir áform
um eldflaugavarnir og breytta varnarstefnu á blaðamannafundi.
AP
Margir eru þeirrar skoðunar að eldflaugavarnaráætlun sú, sem George
W. Bush Bandaríkjaforseti hefur lagt svo ríka áherslu á frá því hann tók
við embætti, sé óframkvæmanleg.
Hefur verið
líkt við
risaeðlu
Ráðamenn
hersins eru
áhyggjufullir
Donald Rumsfeld, varnarmálaráðherra Bandaríkjanna, stendur í
ströngu þessa dagana. Tillögur hans um endurskipulagningu varna
landsins hafa mætt andstöðu heima fyrir. Bandaríkjamönnum hef-
ur líka gengið illa að sannfæra umheiminn um ágæti fyrirhugaðs
eldflaugavarnarkerfis og demókratar á þingi eru tregir til að auka
útgjöld til hermála. Margrét Björgúlfsdóttir hefur fylgst með um-
ræðunum í Washington, þar sem brátt dregur til tíðinda.