Morgunblaðið - 22.07.2001, Síða 28

28 SUNNUDAGUR 22. JÚLÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
. . . . . . . . . .
22. júlí 1945:
„Því að sannleikurinn er sá,
að það var ekki Hermann
Jónasson einn, sem tók
ákvörðunina um að neita
Þjóðverjum um rjettindi til
byggingu flugvalla, heldur
öll ríkisstjórnin. Og hjer
var ekki heldur rík-
isstjórnin ein að verki,
heldur einnig öll utanrík-
ismálanefndin. Með öðrum
orðum: Allir, hver einasti
einn, sem um málið fjallaði,
voru alveg eindregið sam-
mála um það, að eigi kæmi
til nokkurra mála, að veita
Þjóðverjum hin umbeðnu
rjettindi, til byggingu flug-
valla hjer á landi. Þetta er
sannleikur þessa máls, og
þetta vita forráðamenn
Framsóknar mjög vel.
Þegar Tíminn fer nú að
gera þetta mál að einhverri
hetjudáð spekingsins Her-
manns Jónassonar, sannar
það enn á ný hallærið á
Framsóknarheimilinu.“
. . . . . . . . . .
22. júlí 1955:
„Ógnvænlegar fréttir ber-
ast norðan úr landi. Mink-
urinn er kominn í Fljótin,
en þar kvað hann ekki hafa
sézt áður. Er skaðræð-
isskepna þessi þá komin í
helztu fuglaver landsins,
Mývatnssveit nú í vetur, út-
eyjar á Breiðafirði og á
Arnarvatnsheiði. Það virðist
svo, sem íslenska þjóðin
muni ekki bera gæfu til að
skynja í tíma þá þjóð-
arhörmung sem minkurinn
er. Fyrir því eru dæmi úr
sögunni að svo hefir farið
um aðrar þjóðir, að þær
hafa fyrst gert sér ljósa yf-
irvofandi hættu á elleftu
stund og stundum um sein-
an. Aldrei hefir slíkur voði
steðjað að íslenskri náttúru
og íslensku fuglalífi sem
minkaplágan, er nú fer sí-
vaxandi og leggur innan
skamms helztu fuglaver vor
í auðn, ef ekkert er að
gert.“
. . . . . . . . . .
22. júlí 1965:
„Fyrir nokkrum árum voru
stuðningsmenn einka-
framtaks mjög uggandi um
framtíð þess hér á landi. Þá
var Sambandsveldið í mikl-
um uppgangi og einkafyr-
irtæki virtust fara halloka
fyrir ofur veldi Sam-
bandsins. Nú er þetta
breytt. Á síðustu árum hef-
ur einkaframtakið og einka-
rekstur í atvinnugreinum
blómgast á sama tíma og
hlutur opinberra fyrirtækja
og SÍS-veldisins hefur farið
minnkandi í atvinnulífinu.
Þetta er ánægjuleg þróun
og þjóðinni vafalaust mjög
hagstæð.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
INNANLANDSFLUGIÐ
Ákvörðun Flugfélags Íslandsum að hætta flugi á tvoáfangastaði, Höfn í Horna-
firði og Vestmannaeyjar, þann 1.
október nk. ætti ekki að koma mjög
á óvart. Innanlandsflugið hefur ver-
ið rekið með miklu tapi undanfarin
ár og ekki hægt að reikna með öðru
en að rekstri, sem stendur ekki
undir sér, verði hætt. Markmiðið
hjá Flugfélagi Íslands er að skila
hagnaði á næsta ári en að öllu
óbreyttu hefði stefnt í ríflega 300
milljóna króna tap á þessu ári.
Eins og Jón Karl Ólafsson, fram-
kvæmdastjóri Flugfélags Íslands,
sagði í viðtali við Morgunblaðið eru
aðgerðirnar vissulega sársaukafull-
ar fyrir alla aðila. Hann segir að
þær hafi þó verið nauðsynlegar til
að koma í veg fyrir að illa færi í
rekstrinum. Ýmsar leiðir hafi komið
til greina, m.a. að hætta fluginu al-
farið og selja félagið, en ákveðið
hafi verið að fara í verulegan nið-
urskurð.
Samkeppni í samgöngum til Vest-
mannaeyja hefur aukist til muna á
undanförnum misserum. Hefur hún
einkum byggst á flugi lítilla flug-
véla á Bakkaflugvöll í A-Landeyj-
um, en einungis nokkrar mínútur
tekur að fljúga þaðan út í Eyjar.
Eins hefur aðsókn í Herjólf aukist
verulega eða um 30-40% það sem af
er ári.
Ferjuflutningar njóta ríkisstyrkja
og nemur rekstrarstyrkur Herjólfs
í ár 70-75 milljónum króna auk þess
sem ríkið greiðir afborganir af fer-
julánum. Nú hefur ríkisstjórn Ís-
lands samþykkt að fella niður svo-
kallað flugleiðsögugjald af félögum
í innanlandsflugi og mun þetta létta
45 milljónum króna af félögunum á
ári að sögn samgönguráðherra.
Áætlunarflug til Hafnar í Horna-
firði og Vestmannaeyja mun ekki
leggjast niður þrátt fyrir þessa
ákvörðun Flugfélags Íslands, þar
sem flugfélagið Jórvík hefur boðað
aukin umsvif í áætlunar- og leigu-
flugi, m.a. til þessara staða.
Flugleiðum Flugfélags Íslands
hefur fækkað ár frá ári. Það er ein-
faldlega vegna þess, að þær hafa
ekki verið arðbærar og aðrir hag-
kvæmari ferðamöguleikar eru í
boði. Það er því rétt ákvörðun að
hætta flugi á áfangastaði sem skila
tapi, enda ber eigendum Flugfélags
Íslands engin skylda til þess að
halda uppi starfsemi sem ekki er
hagkvæm.
Þær breytingar, sem orðið hafa á
innanlandsflugi, eiga sér rætur í
þeirri samgöngubyltingu, sem orðið
hefur á undanförnum áratugum.
Hún byggist annars vegar á upp-
byggingu þjóðvegakerfisins með
varanlegu slitlagi og hins vegar á
betri farartækjum. Í eina tíð voru
strandsiglingar töluvert umfangs-
miklar bæði með fólk og vörur og
ríkið rak sérstakt skipafélag, Skipa-
útgerð ríkisins, til þess að annast
þær að hluta. Þjóðvegabyltingin
gerði strandsiglingar óþarfar.
Vöruflutningar fara nú fram með
stórum flutningabílum og þeir eru
hagkvæmastir með þeim hætti. Það
er líka ódýrara fyrir fólk að ferðast
landleiðina en með flugi.
Vandinn er hins vegar sá, að yfir
vetrartímann getur í sumum tilvik-
um verið erfitt fyrir fólk að komast
leiðar sinnar á bílum. Auðvitað er
það þekkt að flug fellur líka niður
vegna veðurs á þeim árstíma, en
samspil ferða á landi og í lofti hefur
stuðlað að viðunandi samgöngum í
landinu yfir veturinn.
Þá er það líka umhugsunarefni,
að reynslan sýnir að flug með litlum
flugvélum, sem reknar eru af litlum
flugfélögum, er ekki jafnöruggt og
það hefur verið með Flugfélagi Ís-
lands og áður Flugleiðum. Aukið
áætlunarflug með slíkum vélum
hlýtur því að kalla á stóraukið og
strangara eftirlit með rekstri minni
flugfélaganna eins og hörmulegir
atburðir fyrir tæpu ári undirstrik-
uðu raunar rækilega.
S
VEIFLURNAR á gengi ís-
lenzku krónunnar undanfarin
misseri hafa orðið til þess að
blása lífi í umræður um stöðu
og gagnsemi krónunnar. Þær
raddir hafa orðið háværari að
undanförnu, ekki sízt í við-
skiptalífinu, að krónan dugi
ekki til lengdar – að hafa sjálfstæðan gjaldmiðil,
sem geti sveiflazt eins og raun ber vitni, skapi
alltof mikla óvissu í rekstri fyrirtækja, ýti undir
hátt vaxtastig og torveldi erlenda fjárfestingu
hér á landi.
Evran full-
komnar innri
markaðinn
Á sama tíma og geng-
isfall krónunnar veld-
ur fjölda fyrirtækja
búsifjum og ýtir undir
verðbólgu og óvissu í
efnahagslífinu er und-
irbúningi tólf af fimmtán aðildarríkjum Evrópu-
sambandsins fyrir síðasta skrefið í upptöku evr-
unnar að ljúka. Um næstu áramót verður evran
raunveruleg og áþreifanleg í vösum, veskjum og
búðarkössum. Þótt evran hafi enn ekki orðið sá
sterki gjaldmiðill út á við, sem upphaflega var
spáð, kemur flestum saman um að Efnahags- og
myntbandalagið (EMU) muni styrkja efnahagslíf
ríkjanna, sem hafa tekið upp evruna. Gengis-
áhætta í innbyrðis viðskiptum aðildarríkjanna
hverfur og viðskiptakostnaður lækkar, verðlagn-
ing verður gagnsærri, sem ýtir undir samkeppni
og stuðlar að lægra verðlagi og meiri kaupmætti.
Fjármálamarkaðurinn verður dýpri og fjöl-
breyttari og vextir lækka. Oft er sagt að hinn
sameiginlegi gjaldmiðill fullkomni loks innri
markað Evrópusambandsins. Hann styrkir enn
frekar samkeppnisstöðu evrópskra fyrirtækja á
alþjóðlegum vettvangi og stuðlar að bættum lífs-
kjörum almennings.
Við þessar aðstæður er ekkert óeðlilegt að
margir beini sjónum sínum til evrunnar og Efna-
hags- og myntbandalagsins. Smæð íslenzka
gjaldmiðilssvæðisins verður enn meira áberandi
þegar mörg af nánustu viðskipta- og samstarfs-
ríkjum okkar eru að ljúka myndun fjölmennasta
gjaldmiðilssvæðis heims. Sumum kann líka að
þykja það súrt í brotið, eftir að hafa samið um að-
ild að innri markaði Evrópusambandsins í gegn-
um EES-samninginn, að geta ekki notið kosta
hans til fullnustu með þátttöku í sameiginlegum
gjaldmiðli.
Það blasir við að krónan er ekki eftirsóttur
gjaldmiðill og viðskipti með hana eru hverfandi á
alþjóðlegum markaði. Fyrir erlenda fjárfesta er
ákveðin áhætta tekin með því að fjárfesta í hluta-
bréfum, sem eru skráð í íslenzkum krónum eða í
fyrirtækjum, sem færa bókhald sitt í gjaldmiðli,
sem er jafnóstöðugur og krónan hefur verið að
undanförnu. Verðið, sem við greiðum fyrir að
halda krónunni – og þar með sjálfstæðri peninga-
málastefnu – er að sumu leyti háir vextir, sem
kosta fyrirtæki og heimili á Íslandi milljarða eða
tugi milljarða króna árlega. Margir hafa af þess-
um sökum orðið til þess að fullyrða að dagar
krónunnar séu senn taldir og ástæða sé til að
huga að upptöku evrunnar.
Þetta er sjónarmið sem hefur ekki einvörð-
ungu komið fram í máli forsvarsmanna einstakra
fyrirtækja að undanförnu, heldur jafnframt í
áherzlum heildarsamtaka atvinnulífsins og þann-
ig öðlazt aukinn þunga. Á aðalfundi sínum í maí
lögðu Samtök atvinnulífsins áherzlu á Evrópumál
og Finnur Geirsson, formaður samtakanna, sagði
í ræðu sinni að spurningin um stjórn peninga-
mála væri sérstaklega umhugsunarefni út frá
samkeppnisforsendum atvinnulífsins. Hann
hvatti þar til þess að á næstunni yrðu kostir og
gallar myntsamstarfs eða tengingar við annað
myntsvæði skoðaðir og sagðist telja að varanlega
stöðugt gengi gagnvart helztu viðskiptalöndum
næðist ekki nema með tengingu við myntsvæði.
Ekki bæri því að útiloka að Íslandi myndi í fram-
tíðinni gefast kostur á aðild að Evrópska mynt-
samstarfinu.
Evra án ESB-
aðildar er
óraunhæfur
kostur
Flestir sem um þessi
mál fjalla átta sig á því
að aðild að Evrópu-
sambandinu er for-
senda þess að Ísland
geti tekið upp evruna
með árangursríkum
hætti. Allt tal um annað er óraunsætt. Evrópu-
sambandið á nóg með að tryggja að hið nýja
myntbandalag virki eins og það á að gera á meðal
núverandi aðildarríkja og hefur engan áhuga á að
gera tvíhliða samkomulag við utanbandalagsríki
um myntsamstarf, þótt fræðilegur möguleiki sé á
slíku samkvæmt sáttmálum sambandsins. Allar
vísanir til Mónakó, San Marínó eða Vatíkansins í
þessu sambandi eru fráleitar, þar sem þessi smá-
ríki, sem hafa samið um að nota evruna, hafa öll
verið í nánum efnahags- og gjaldmiðilstengslum
við aðildarríki sambandsins um áratugaskeið og
raunar hluti af hagkerfi þeirra.
Einhliða upptaka evrunnar eða tenging krón-
unnar við hana, t.d. með svokölluðu myntráði
(gefa út gjaldmiðil eingöngu í skiptum fyrir evr-
ur), er ekki raunhæfur kostur heldur. Stutt er
síðan Ísland stóð frammi fyrir því að ekki var
hægt að halda uppi fastgengisstefnu við núver-
andi aðstæður, jafnvel þótt hún væri ekkert mjög
„föst“ og vikmörk gengisstefnunnar víð. Ef þeir,
sem verzla með gjaldmiðla, hafa ekki fullkomna
vissu fyrir því að tengingin sé varanleg og geng-
isfestan algjör, getur slík stefna orðið dýrkeypt
eins og dæmin sanna. Án stuðnings Evrópska
seðlabankans við peningamálastefnuna og þátt-
töku í því víðtæka samráði í efnahagsmálum, sem
fram fer innan Evrópusambandsins, er tenging
við evruna einfaldlega ótrúverðug og ekki líkleg
til að endast. Með einhliða tengingu væri genginu
og peningamálastefnunni sem hagstjórnartæki
fórnað, án þess að Ísland eignaðist neina hlut-
deild í mótun peningamálastefnu evrusvæðisins á
móti. Aðildarríki EMU fá beinan aðgang að
ákvörðunum Seðlabanka Evrópu og Sambands
evrópskra seðlabanka (ESCB), þar sem ákvarð-
anir um gengisstefnuna eru teknar. Jafnvel aðild-
arríki Evrópusambandsins á borð við Danmörku,
sem ekki er í EMU vegna andstöðu almennings
en rígbindur gengi krónunnar við evruna, finnur
fyrir því áhrifaleysi á stefnumótunina – og ekki
síður þeim upplýsingaskorti – sem það hefur í för
með sér að eiga ekki sæti í innsta hring. Með
sumum tegundum einhliða tengingar væri fleiru
fórnað, t.d. bæði eigin myntsláttuhagnaði og hlut-
deild í myntsláttuhagnaði Seðlabanka Evrópu og
jafnframt tækifærum seðlabanka til að veita
bankakerfinu stuðning í alvarlegri kreppu.
Langtímamark-
mið, ekki
skammtíma-
lausn
Burtséð frá þeim aug-
ljósu vandkvæðum,
sem eru á Evrópu-
sambandsaðild Ís-
lands, t.d. vegna sjáv-
arútvegsstefnu sam-
bandsins, er þess
vegna alveg ljóst að aðild að EMU og upptaka
evrunnar á Íslandi getur ekki orðið annað en
langtímamarkmið, komist menn á annað borð að
þeirri niðurstöðu að þátttaka í myntsvæðinu væri
Íslandi hagfelld. Um leið liggur fyrir að ákvörðun
um að taka upp evruna er ekki bara ákvörðun um
að taka upp evruna, heldur að ganga inn í Evr-
ópusambandið með kostum þess og göllum.
Hversu skjótt væri hægt að komast inn í evru-
samstarfið má deila um. Davíð Oddsson forsætis-
ráðherra sagði í viðtali í sunnudagsblaði Morg-
unblaðsins 24. júní sl. að til þess að geta gengið í
Evrópusambandið yrði að breyta stjórnarskránni
og slíkt myndi varla gerast fyrr en árið 2007, í
ljósi þess að engin umræða hefði farið fram um
slíka breytingu hér á landi. Páll Þórhallsson lög-
fræðingur kemst að svipaðri niðurstöðu í grein í
sunnudagsblaði Morgunblaðsins nú um helgina.
Hversu langan tíma það tæki að sækja um aðild
og ganga frá samningum við ESB ef til kæmi er
erfitt að segja – líklega tæki það styttri tíma fyrir
Ísland en mörg önnur ríki, sem sótt hafa um aðild
að ESB, vegna þess hversu stór hluti löggjafar
sambandsins er nú þegar í gildi hér á landi vegna
EES-samningsins. Það breytir ekki því, að eftir
að ríki hefur fengið formlega aðild að ESB, verð-
ur það að halda gengi gjaldmiðils síns stöðugu
gagnvart evrunni í tvö ár áður en það getur feng-
ið aðild að EMU og á því verða ekki gerðar neinar
undantekningar, eins og Pedro Solbes Mira,
framkvæmdastjóri gjaldmiðilsmála hjá ESB,
benti á í frétt hér í blaðinu í síðustu viku. Eftir
það tekur einhverja mánuði að innleiða gjaldmið-
ilinn. Í þessu sambandi má nefna að Bretland,
sem er aðildarríki ESB, telur að tvö og hálft til
þrjú ár yrðu að líða frá því að ákvörðun yrði tekin
um EMU-aðild í þjóðaratkvæðagreiðslu þar til
evran yrði komin í umferð á Bretlandi.
Það yrði því í fyrsta lagi snemma á öðrum ára-
tug þessarar aldar sem Ísland gæti tekið upp evr-
una. Það liggur þess vegna í augum uppi að upp-
taka evrunnar leysir ekki þann vanda, sem
íslenzkt efnahagslíf er nú statt í. Hún er engin
skyndi- eða töfralausn. Heilbrigt efnahagslíf og
traust efnahags- og peningastefna er forsenda
þess að við vinnum okkur út úr vandanum.
Úti eða inni –
svipuð stefna
Hins vegar er það
kannski umhugsunar-
verð þversögn, að sú
stefna sem við þurfum
að fylgja til þess að geta staðið utan EMU og ver-
ið án evrunnar, er að mörgu leyti sama stefna og