Morgunblaðið - 27.07.2001, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 27. JÚLÍ 2001 31
HVERJUM treystið þiðbest til þess að rekaheilbrigðiskerfið? erspurt í auglýsingaher-
ferð eins af verkalýðsfélögum op-
inberra starfsmanna í Bretlandi.
Myndirnar með segja sitt: Annars
vegar blíðleg hjúkrunarkona yfir
nýfæddu barni, hins vegar vel
klæddur en kuldalegur náungi við
skýjakljúfa og Wall Street götu-
skilti. Í textanum segir að breska
stjórnin hyggist afhenda einkageir-
anum hluta heilbrigðiskerfisins og
annarrar opinberrar þjónustu, þótt
skoðanakannanir sýni að níu af
hverjum tíu séu því mótfallnir.
Með þessari auglýsingu er hafin
auglýsingaherferð verkalýðsfélags-
ins upp á rúmar 35 milljónir ís-
lenskra króna til varnar opinberri
þjónustu og gegn einkavæðingar-
áætlunum stjórnar Verkamanna-
flokksins, sem hún hefur ákaft viðr-
að eftir kosningar. En eins og Roy
Hattersley, fyrrverandi varafor-
maður Verkamannaflokksins, benti
á í grein í Guardian liggur það öld-
ungis ekki ljóst fyrir hvað stjórnin
ætlast fyrir. Bara að hugmyndirnar
eru róttækar og eiga að bæta op-
inbera þjónustu. En skilaboðin eru
skýr: Opinber þjónusta verður ekki
bætt nema með meira fé og það fé
verður líka að koma frá einkageir-
anum, ekki bara frá hinu opinbera.
Bræðralag til breytinga
Í baráttunni fyrir kosningarnar
7. júní töluðu Tony Blair og
frammámenn Verkamannaflokks-
ins óspart um þörfina á bættri op-
inberri þjónustu, sem einkageirinn
ætti að bæta úr. Eftir kosningarnar
var kveðið enn skýrar að orði. „Nei,
ekki einkavæðing,“ endurtekur
Blair í sífellu á sinn úthugsaða hátt
í að kalla hlutina aldrei sínum réttu
nöfnum. Markmiðið er „Public-Pri-
vate Partnership“, bræðralag opin-
bera og einkageirans.
Í liðinni viku hélt Blair mikilvæg-
ustu ræðu sína á nýju kjörtímabili.
Nákvæm áform eru óljós en sem
fyrr, en hann lýsti yfir eindregnum
vilja sínum til að framkvæma þetta,
sem hann segir ekki frá. „Þetta er
bræðralag til breytinga,“ að sögn
Blair. Samvinna opinbera og einka-
geirans á að leiða til úrbóta í op-
inbera kerfinu.
Líklegasta leiðin er stórfelld út-
boð og lagabreytingar, sem auka
möguleika á einkarekstri innan op-
inbera geirans. Það vakti óskipta
athygli að í kosningabaráttunni
sagðist Blair sjá fyrir sér einka-
rekstur skurðstofa, en líklega
missti hann þetta út úr sér, því
hann fékkst ekki til að útskýra
hvort hann ætti í raun við einkarek-
in sjúkrahús eða einkavæddar
skurðstofur og starfslið þeirra inni
á opinberu sjúkrahúsunum.
Einkavæðing: Önnur umferð
Á velmektardögum Margaret
Thatcher, leiðtoga Íhaldsflokksins
og forsætisráðherra, gekk yfir
einkavæðingarbylgja í Bretlandi,
sem var róttækari en nokkurn ór-
aði fyrir í upphafi. Eignarhald
stjórnarinnar í olíu- og gasvinnsl-
unni var leyst upp, vatnsveitur
seldar, hlutur ríkisins í British
Petroleum var seldur, stjórnir
hafna og flugvalla einkavæddar, að
ógleymdu kola- og stálvinnslu og
rekstri lestanna, svo það helsta sé
nefnt.
Nú er greinilega komið að næstu
umferð, enda undirstrika Blair og
aðrir leiðtogar Verka-
mannaflokksins óspart
að arfur Thatcher verði
ekki þurrkaður út.
Íhaldsflokkurinn getur
ekki almennilega verið á
móti áformum Blairs, enda í átt að
minni ríkisafskiptum. Sem stendur
eru íhaldsmenn uppteknir af leið-
togakjöri og eiginleg umræða ekki
hafin, en gagnrýni þeirra mun vafa-
laust beinast að því að áformin séu
hálfkák, sem muni ekki bæta op-
inbera þjónustu.
Fæstir Bretar eru á móti þeim
þáttum í einkavæðingu Thatcher
sem tókust vel. Öðru máli gildir
með einkavæðingu lestanna. Stöð-
ugar seinkanir, slæmt viðhald og
jafnvel banaslys eru almennt rakin
til misheppnaðrar einkavæðingar,
sem ekki kveði skýrt á um ábyrgð
og eftirlit. Nú þegar Blair talar um
einkavæðingu hamra andstæðing-
arnir, og þeir eru margir, stöðugt á
harmsögu einkavæðingar lestanna.
Fyrsta kjörtímabil stjórnarinnar
var einn allsherjar með-
byr, en annað kjörtíma-
bilið verður klárlega
öðruvísi. Verkalýðs-
félögin tóku því með
þegjandi þögninni að
Blair hafði nánast ekkert samráð
við þennan styrktaraðila sinn, sem
greiðir háar fjárhæðir í flokkssjóð-
ina. Nú kveður við annan tón og eitt
verkalýðsfélag hefur þegar boðað
að stuðningur þess við flokkinn
verði skorinn niður um eina milljón
punda eða rúmar 140 milljónir
króna.
Í viðtali við Financial Times seg-
ist John Monks, framkvæmdastjóri
breska Alþýðusambandsins, hafa
áhyggjur af hve fyrirætlanir stjórn-
arinnar séu „ótilgreindar“ og bætir
við að hafi Blair með ræðu sinni
ætlað að róa verkalýðshreyfinguna
hafi það ekki verið rétta aðferðin að
taka góðu dæmin öll frá einkageir-
anum, en nefna ekki bætur í op-
inbera geiranum eða misheppnaða
einkavæðingu lestanna.
Það er þó ekki svo að opinberi
geirinn sé ósnortinn af einkavæð-
ingu. Ýmis verkamannastörf eins
og sorphirða en líka þjónusta inni á
sjúkrahúsum á borð við hreingern-
ingar, eldamennsku og viðhald hef-
ur verið boðið út. Breytingin sem
stjórnin virðist hafa í hyggju er vís-
ast einkum á sviði sér-
hæfðrar þjónustu.
Það sem blasir við er
blómaskeið fyrir fyrir-
tæki, sem bjóða upp á
rekstur, til dæmis að sjá
um greiðslur bóta fyrir sveitar-
stjórnir og aðra hliðstæða þjón-
ustu. En athyglin beinist einkum að
mennta- og heilbrigðiskerfinu og
einkavæddri þjónustu þar. Sveitar-
stjórnir hafa þegar boðið út þjón-
ustu upp á 4,6 milljarða punda á ári.
Í menntageiranum eru þegar til
fyrirtæki, sem sérhæfa sig í rekstri
skóla að öðru leyti en sjálfri kennsl-
unni. Hið áhugaverða er ef eitt og
sama fyrirtækið getur séð um
rekstur fleiri en eins skóla. Eins og
er geta þau ekki ráðið kennara, en
spurningin er hvort það verður í
þessari umferð.
Útboð í menntageiranum eru
þegar upp á 2,5 milljarða punda
(tæpar 360 milljarða króna) á ári. Í
heilbrigðisgeiranum eru þegar til
einkaspítalar og umfangsminni
lækningamiðstöðvar,
sem sérhæfa sig til
dæmis í leysigeislaað-
gerðum og aðgerðum,
sem ekki útheimta
sængurlegu. Útboð í
heilbrigðisgeiranum nema 1,5 millj-
örðum punda (um 214 milljörðum
króna) á ári, en enn sem komið er
eru aðeins framkvæmdar 150 þús-
und aðgerðir árlega í einkageiran-
um, en 5,5 milljónir í opinbera heil-
brigðisgeiranum.
Prófraun
Ekkert af þessu er þó verulega
lokkandi fyrir einkageirann fyrr en
ljóst er hvort hinar pólitísku línur
verða nógu skýrar, en bandarísk
fyrirtæki, með reynslu á þessum
sviðum, eru þegar farin að kynna
sér markaðinn. Hingað til hefur í
raun ekki reynt á hæfileika Blair til
að koma í gegn óvinsælum aðgerð-
um. Prófraun hans verður hvort
honum tekst að fá stuðning flokks-
ins við einkavæðingaráformin.
sd@uti.is
Einkavæðing
í nýrri útgáfu
Breska stjórnin stefnir
á stóraukna einkavæð-
ingu opinbera geirans.
Sigrún Davíðsdóttir
segir að það verði
stjórninni prófraun
hvort henni tekst að
telja verkalýðshreyf-
inguna á sitt band.
Reuters
Aðdáandi smellir kossi á kinn Tony Blairs, forsætisráðherra Bret-
lands. Nú áformar Blair frekari einkavæðingu talsmönnum hins hefð-
bundna velferðarkerfis til mikillar gremju.
„Bræðralag
opinbera og
einkageirans“
Erfiðara kjör-
tímabil bíður
Blairs
rinnar.
máríkja,
nna en
nríkjanna
0,01 og
na. Þá er
sé end-
un henn-
osun
a tækni
hverf-
fram-
f losun
álverum
þær utan
æðið fel-
ur jafnframt í sér þak á heildar-
undanþágu vegna stóriðjulosunar
hérlendis. Þakið miðast við 1,6
milljónir tonna koltvísýrings.
Undir þessu þaki er svigrúm
fyrir þá stóriðju sem hér hefur
risið frá 1990 og sem nú er til
skoðunar, þ.e. stækkun Ísals,
stækkun Járnblendiverksmiðj-
unnar, Norðurál og Reyðarál,
sem nú er í skoðun.
Utan við svigrúmið er losun
flúorkolefna.
Í Kyoto fékk Ísland það mark-
mið að aukning losunar gróð-
urhúsalofttegunda á árunum
2008-2012 mætti ekki fara yfir
10% af losun landsins 1990, sem
var tæpar 3 milljónir tonna
koltvísýringsígilda. Til að upp-
fylla Kyoto-bókunina, án tillits til
Íslenska ákvæðisins, mega Ís-
lendingar ekki losa meira en 3,3
milljónir tonna á ári á skuldbind-
ingartímabilinu 2008–2012.
„Spá Hollustuverndar ríkisins
1997 fól í sér að árið 2010 yrði
heildarlosunin 25% meiri en við-
miðunarárið 1990. Á þeim tíma
hafði Ísal verið stækkað í 160.000
tonna framleiðslu á ári, 1. áfangi
Norðuráls með 60.000 tonna árs-
framleiðslu var kominn í gagnið
og þriðji ofn Járnblendiverk-
smiðjunnar hafði verið gangsett-
ur. Nú þegar er því þörf á svig-
rúminu sem íslenska ákvæðið
veitir,“ segir Siv.
kvæðið
að Ísland
en önnur
við okkar
við sér-
með sama
þannig að
frá því að
nýjanlegu
sem er í
r, því t.d.
orkulind-
inni losun
n ef orkan
eða olíu,“
ddu fimm
ræðurnar.
í einum
kuldbind-
ingartíma
„Það er
sýni for-
a úr losun
gróðurhúsalofttegunda. Síðan komi
þróunarríkin á þar næsta skuld-
bindingartímabili með sínar skuld-
bindingar.“
Annar ríkjahópur er Evrópusam-
bandið, sá þriðji er svokölluð Regn-
hlíf, sem í eru Ísland, Noregur,
Bandaríkin, Kanada, Japan, Rúss-
land, Úkraína og Ástralía. G11-hóp-
urinn samanstendur aðallega af
fyrrum austantjaldsríkjum og loks
lítill hópur ríkja sem kallast EIG.
Þessir hópar hafa verið að semja á
grundvelli Kyoto-bókunarinnar.
Pólitísk yfirlýsing Íslands og
fleiri ríkja um þróunaraðstoð
Eitt af þeim fjórum meginmálum
sem hafa verið til umræðu er
greiðslur aðildarríkja í sjóð sem á
að renna til þróunarríkjanna, svo
þau eigi auðveldara með að taka við
tækninýjungum sem iðnríkin búa
yfir og eru til þess fallnar að hefta
losun gróðurhúsaloftegunda.
„Sett var fram pólitísk yfirlýsing
af ESB-ríkjunum, Íslandi, Noregi,
Nýja-Sjálandi, Sviss og Kanada, að
þessi ríki væru tilbúin að leggja
fram 410 milljónir dollara eigi síðar
en 2005 í þróunaraðstoðina. Þessi
yfirlýsing stuðlaði að því að það
náðist samkomulag um þetta mál,“
sagði Siv.
Kyoto-bókunin heimilar ríkjum,
sem ekki nýta sínar losunarheim-
ildir til fulls, að framselja það sem
umfram er til annarra ríkja. Um
þetta var mikið rætt á þinginu.
„Rætt var hvernig standa ætti að
sölu á losunarheimildum. Sam-
þykkt var að ríki þyrftu að fara í
umtalsverðar aðgerðir heima fyrir
áður en eðlilegt teldist að þau
keyptu losunarheimildir. Sömuleið-
is var komist að niðurstöðu um svo-
kallaða sameiginlega framkvæmd,
sem lýtur að því að iðnríki aðstoði
þróunarríki við að minnka losun
gróðurhúsalofttegunda og geti þar
með talið sér það til tekna í auknum
losunarheimildum eftir ákveðnum
reglum. Þetta gæti þýtt að Íslend-
ingar gætu t.a.m. verið þátttakend-
ur í verkefnum sem lúta að virkjun
jarðvarma í þróunarríkjum, sem við
síðar gætum talið okkur til tekna.“
Loks var tekist á um svokölluð
framfylgdarákvæði, þ.e. hvernig
standa ætti vörð um samkomulagið
og eftirlit með því. „Samþykkt var
að sérstakar stofnanir fylgdust með
framkvæmdinni og upplýsingagjöf
frá ríkjunum. Meiri vinna verður
lögð í það að útfæra lagalega um-
gjörð þessara ákvæða, sem er flókið
mál, því í þessu þarf að taka tillit til
hugtaka eins og „yfirþjóðlegs
valds“. Niðurstaða fékkst ekki í
þessa útfærslu og bíður það þings-
ins í nóvember.“
Morgunblaðið/ÁsdísSiv Friðleifsdóttir umhverfisráðherra.
AP
gara á komandi árum vegna gróðurhúsaáhrifa.
gugu@mbl.is