Morgunblaðið - 27.07.2001, Blaðsíða 34

MINNINGAR
34 FÖSTUDAGUR 27. JÚLÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Er hægt að gera hag-fræðilega rannsókn ááhrifum reykinga al-veg án þess að taka til-
lit til þess að reykingar kosta
mannslíf? Er hægt að meta efna-
hagsleg áhrif dauðsfalla alveg án
þess að hafa í huga að hvert ein-
asta dauðsfall er fráfall mann-
eskju?
Sennilega er svarið við báðum
þessum spuringum jákvætt. Það
er að segja, það er tæknilega
mögulegt að gera svona stúdíur
og fá útkomu í plús eða mínus. Og
nýlega var einmitt gerð svona
rannsókn í Tékklandi. En er vit í
svona rannsóknum?
Reiknimeistarar sem leigðir
voru af tóbaksverkandanum Phil-
ip Morris, mesta sígarettuseljara
í heimi, reiknuðu út að tékknesk
yfirvöld hefðu sparað sem sam-
svarar um 15
milljörðum
króna vegna
tóbaksneyslu í
landinu. Þeir
fengu þetta út
með því að
leggja saman annars vegar beinar
tekjur af skattheimtu af tóbaks-
sölu, tekjuskatti á tóbaksfyr-
irtæki og tolli af tóbaki umfram
þann kostnað sem hið opinbera
þyrfti að leggja í vegna heilbrigð-
isþjónustu við reykingafólk, og
hins vegar það sem sparaðist
vegna þess að ekki þyrfti að
leggja í kostnað við heilbrigð-
isþjónustu við þá sem deyja fyrir
aldur fram af völdum reykinga.
Reiknimeistararnir skiluðu
samviskusamlega skýrslu með
niðurstöðum sínum til Philip
Morris. Skýrslan komst í hámæli
og sígarettuseljarinn var um leið
fordæmdur af hvers kyns sam-
tökum og atvinnupalladómurum.
„Er skynsamlegt eða siðlegt af
samfélagi eða ríkisstjórn að líta
svo á að það sé betra að þegnarnir
deyi fyrir aldur fram? Auðvitað
ekki,“ hafði fréttastofan AP eftir
dr. Douglas Bettcher, fulltrúa Al-
þjóðaheilbrigðismálastofnunar-
innar (WHO).
Umræddar niðurstöður, eins
og greint var frá þeim í fjöl-
miðlum um allan heim, voru nátt-
úrulega eins kaldranalegar og
hægt er að hugsa sér. Og það sem
var kuldalegt við þær var að fólki
var breytt í tölur. Hver ein-
staklingur var gerður að hlut, og
síðan reiknaður út kostnaðurinn
við þennan hlut, og sparnaðurinn
af því að þurfa ekki að leggja í
kostnað við þennan hlut.
Það er að segja, hver ein-
staklingur var sviptur manngildi
sínu og í staðinn gefið verðgildið
eitt – hann var gerður að „kostn-
aðareiningu“.
Talsmaður Evrópuskrifstofu
Philip Morris, Remi Calvet, sagði
að skýrslan hefði einfaldlega ver-
ið „klassísk efnahagsstúdía“ og
markmiðið með henni hefði verið
að veita upplýsingar í umræðum
um skatta af tóbaki. „Okkur þykir
mjög miður að svo virðist sem tal-
ið sé að það sé á nokkurn hátt til
bóta fyrir samfélagið að fólk deyi
fyrir aldur fram,“ hefur AP eftir
Calvet.
Afstaða tóbaksverkenda til
reykinga hefur undanfarið verið
skringilega tvíbent. Annars vegar
halda þeir áfram að framleiða og
selja sígarettur, en hins vegar
láta þeir í veðri vaka að þeir vilji
draga úr reykingum. Þar sem
tóbaksverkendur eru jú fyrst og
fremst kaupsýslumenn hljómar
þessi tvöfalda afstaða fremur
ótrúverðuglega. Er í rauninni
eitthvað að marka þetta?
Matthew Myers, talsmaður
bandarískra samtaka sem heita
Campaign for Tobacco-Free Kids
og berjast gegn reykingum
barna, segir að umrædd skýrsla
sýni einmitt svo ekki verði um
villst, að Philip Morris hafi í raun-
inni engan áhuga á öðru en fjár-
hagslegum ávinningi af tóbaks-
sölu.
Og hvers vegna skyldu þeir hjá
Philip Morris hafa áhuga á ein-
hverju öðru en hagnaðinum? Þeir
eru jú sölumenn fyrst og síðast.
Þeir hafa tekjur af því að fram-
leiða og selja ákveðna vöru. Svo
lengi sem fólk kaupir vöruna er
hægt að hafa tekjur af því að
framleiða hana og selja.
Þeir hjá Philip Morris eru ekki
læknar, þeir eru ekki siðfræð-
ingar – þeir eru sölumenn. Þeir
stjórnast því af lögmálum fram-
boðs og eftirspurnar, sem sam-
kvæmt boðskap nýfrjálshyggj-
unnar, hinnar ríkjandi
hugmyndafræði, eru náttúrulög-
mál, og alveg óháð því hvað fólki
finnst rétt eða rangt.
Markaðurinn ákveður sig sjálf-
ur, og mennirnir verða einfald-
lega að hlýða honum, samanber
þau orð Vals Valssonar, banka-
stjóra Íslandsbanka, í viðtali við
Morgunblaðið fyrir skemmstu, að
markaðurinn sé „harður hús-
bóndi“.
Þess vegna kemst maður ekki
hjá því að efast um að talsmaður
Philip Morris hafi meint það af
einlægni þegar hann sagði að
þeim hjá fyrirtækinu þætti „mjög
miður“ hvernig fór. Var hann ekki
bara að segja þetta til að gæta
ímyndar fyrirtækisins, fremur en
til að láta í ljósi raunverulega
óánægju með stöðu mála?
Ánægja, óánægja, eftirsjá, ein-
lægni, manngildi ... allt eru þetta
hugtök sem hafa afskaplega litla,
ef nokkra, merkingu í heimsmynd
nýfrjálshyggjunnar, er byggist á
markaðslögmálum einvörðungu.
Nýfrjálshyggja er í rauninni öfga-
stefna vegna þess að hún smættar
allan skilning, öll gildi, niður á
strangt afmarkað svið mannlífs-
ins – markaðinn – og hafnar öllum
öðrum skilningi.
Þetta hefur náttúrulega þann
kost að vera einfalt og þægilegt,
og heimsmynd nýfrjálshyggj-
unnar hentar því kannski vel
þeim mönnum sem ekki eru færir
um mjög flókna hugsun – ekkert
vesen með að líta á hlutina frá
ýmsum sjónarhornum.
Margumrædd skýrsla um
hagnað af reykingum er einmitt
dæmi um svona smættun á gild-
um niður á svið sem þau eiga ekki
heima á. Með skýrslunni var
reynt að breyta fólki í kostn-
aðarliði. En manngildi er í raun-
inni ósamrýmanlegt verðgildi,
sama hvað nýfrjálshyggjusinnar
rembast.
Þess vegna fengu þeir hjá Phil-
ip Morris skömm í hattinn; fólki
ofbauð einfeldningshátturinn.
Það er í raun og veru ekki hægt
að gera „klassíska efna-
hagsstúdíu“ með því að breyta
fólki í kostnaðareiningar.
„ ... mjög
miður ... “
„Okkur þykir mjög miður að svo virðist
sem talið sé að það sé til bóta fyrir sam-
félagið að fólk deyi fyrir aldur fram.“
VIÐHORF
Eftir Kristján G.
Arngrímsson
kga@mbl.is
Remi Calvet, yfirmaður samskiptadeildar Evrópuskrifstofu Philip Morris.
✝ Jakobína Krist-rún Jóhannes-
dóttir fæddist á
Syðra-Hóli í Glæsi-
bæjarhreppi í Eyja-
firði 7. mars 1912.
Hún lést á Landspít-
alanum í Fossvogi 20.
júlí síðastliðinn. For-
eldrar hennar voru
Jóhannes Júlíusson,
f. 9.9. 1874 á Kotá á
Akureyri, d. 26.4.
1948, og Þorgerður
Elísdóttir, f. 25.6.
1872 á Norðfirði, d.
21.11. 1952. Systur
Jakobínu voru: Þorgerður Lilja, f.
3.8. 1899, d. 8.8. 1981, María
Magnea, f. 2.7. 1901, d. 16.12.
1980, Ingibjörg Elísa, f. 17.12.
1903, d. 11.5. 1989, Sigríður Vil-
borg, f. 22.12. 1907, d. 23.5. 1993,
og Guðrún, f. 15.1. 1910, d. 11.7.
1911. Uppeldisbróðir þeirra er
Haukur A. Bogason, f. 21.11.
1919.
Hinn 20. ágúst 1943 giftist Jak-
obína Ármanni Jóhannssyni, sjó-
manni og verkamanni, f. 25.10.
1915 í Þykkvabæ, d. 28.5. 1989.
Þau eignuðust tvö
börn. Þau eru: 1) Jó-
hann, f. 7.10. 1943,
maki Patricia Ar-
mannsson, f. 17.3.
1944. Hans börn frá
fyrra hjónabandi
eru: a) Armann Dav-
d Armannsson, f.
27.5. 1970, maki
Donna Armannsson,
f. 14.6. 1963, barn
þeirra er Amanda
Marie Armannsson.
b) Kiersten May Ar-
mannsson, f. 9.9.
1972. Hennar sonur
er Josef Strycharz, f. 6.1. 1992. 2)
Erna, f. 7.4. 1945. Hennar börn
eru: a) Anna Linda Robinson, f.
25.10. 1963, maki Magnús Geir
Sigurgeirsson, f. 27.8. 1958, barn
þeirra er Sandra Kristrún Magn-
úsdóttir, f. 11.6. 1990. b) Raymond
Edward Novicelli, f. 1.2. 1966,
maki Cheryl Beth O’Brien. Einnig
ólu Jakobína og Ármann upp dótt-
urdóttur sína, Önnu Lindu.
Útför Jakobínu fer fram frá
Fossvogskirkju í dag og hefst af-
höfnin klukkan 15.
Frá unga aldri heyrði ég talað
um að heimsækja Bínu og Manna
á Frakkastíginn þegar til stóð að
fara til Reykjavíkur. Bína var litla
systir Gerðu ömmu minnar og
Manni var sjómaðurinn hennar
sem var sjaldan heima. Ég man
eftir gráa skeljasandshúsinu næst-
um því við hliðina á Hallgríms-
kirkju, grænmáluðu útihurðinni og
vinalegu brakinu í timburstiganum
sem heyrðist þegar fjölskyldan
þrammaði upp í íbúðina hjá Bínu
frænku. Ég man hve hjartanlega
okkur var heilsað af hnellinni
brosandi konu í skrítnum inni-
skóm. Fyrir í heimsókn voru oft
aðrar fjölskyldur, sem sátu og
drukku kaffi saman og spjölluðu
um alla heima og geima. Bína
hafði til veitingar handa öllum
jafnframt því sem hún ræddi við
unga sem aldna.
Bína fylgdist vel með þjóðmál-
unum og las öll blöð og tímarit
sem fáanleg voru. Auk þess las
hún mikið af allskonar bókmennt-
um og hafði skoðun á þeim. Þegar
jólabækurnar komu út voru þær
strax pantaðar á bókasafninu. Bína
þekkti flestum betur til á Skóla-
vörðuholtinu, varðandi bæði sögu
húsa og manna. Hún bar Morg-
unblaðið út í mörg ár og naut þess
að ganga um Skólavörðuholtið eld-
snemma á morgnana. Þá átti hún
heiminn ein og hafði næði til að
hugsa um atburði líðandi stundar
og það sem var að gerast í lífi
hennar og okkar hinna. Ég veit
ekki hvernig Bínu tókst að halda
utan um allt sitt fólk, vini og
vandamenn sem komu til hennar á
hverjum degi og sumir áttu hrein-
lega heima hjá henni um lengri
eða skemmri tíma. Hún tók jafn
vel á móti öllum og veitti rausn-
arlega í mat og drykk. Það var
alltaf nóg til í búrinu hjá Bínu og
Manna, hvernig sem áraði.
Bína lét sér annt um að fylgjast
með hjartslætti ættarinnar. Það
var oft haft á orði að það sem hún
vissi ekki um okkur vissi enginn
eða það væri ekki þess virði að
vita það. Ég lærði að fara til Bínu
eins og aðrir í ættinni, hún var
nokkurs konar amma sem hlustaði
vandlega á hvað maður sagði og
með greinilegri umhyggju. Það var
ekki fyrr en ég fór í nám í Háskól-
anum að ég kynntist Bínu enn bet-
ur og fékk oftar tækifæri til að
hitta hana eina. Það voru bestu
stundirnar með henni. Ég sagði
henni eins og vinkonu frá spenn-
andi atburðum í lífi mínu og deildi
með henni áhyggjum þegar þær
komu upp. Ég heimsótti hana jafn-
vel um miðja nótt eftir ball og end-
aði á að bera út með henni blöðin í
sparifötunum. Bína hafði sérstakt
lag á að láta mér líða vel. Stress
og æsingur í hinu daglega lífi
hvarf hreinlega við að stíga inn
fyrir þröskuldinn. Ungur sonur
minn sofnaði oftast á gólfinu hjá
Bínu, umkringdur dóti sem Bína
hafði galdrað fram á augabragði
fyrir hann. Þegar hann varð eldri
vildi hann sjálfur labba til Bínu því
hann sagði að hún bakaði geðveikt
góðar kökur, væri frábær og segði
skemmtilegar sögur.
Bína var greind, minnug og
hafði ríka kímnigáfu. Hún var for-
vitin að eðlisfari og hafði mikla
ánægju af að umgangast fólk. Hún
gat þó átt það til að vera hvöss og
lét mann stundum heyra það ef
henni þótti nóg komið. Hún var
sjálfstæð og dugleg kona sem vildi
sjá um sig og sína. Það var henni
mikið áfall þegar Manni dó og
einnig þegar hún þurfti heilsu
sinnar vegna að flytja af Frakka-
stígnum. En Bína bjó sér sama
hlýlega heimilið á Norðurbrún 1
og sá um sig sjálf eftir bestu getu
með góðri aðstoð dóttur og dótt-
urdóttur. Á mánudegi varð hún
fyrir því óhappi að fótbrotna.
Áfallið af slysinu og meðferð í
framhaldi af því urðu henni um
megn.
Elsku Bína, ég og fjölskylda mín
munum sakna þín, sakna þess að
hlusta á þig segja frá nýjum og
gömlum atburðum og þess að eiga
þig ekki lengur að í lífsins ólgusjó.
Megi allar góðir vættir geyma þig
og veita þínum nánustu stuðning á
erfiðri stundu.
Ragnheiður.
Sómakonan Jakobína Jóhannes-
dóttir, móðursystir mín, hefur
kvatt þetta líf, nú um mitt sum-
arið. Ef hún hefði mátt ráða hefði
hún sennilega valið að kveðja að
sumri, þar sem hún elskaði sum-
arið, blómin og allan gróður.
Bína, eins og allir kölluðu hana,
fæddist og ólst upp á Syðra-
Brennihóli í Glæsibæjarhreppi í
Eyjafjarðarsýslu. Þær slóðir voru
henni til mikillar gleði og tryggð-
ar.
En framtíð hennar beið í
Reykjavík. Þar eignaðist hún
heimili, einstakan mann, Ármann
Jóhannsson, og tvö óskabörn, þau
Jóhann og Ernu.
Fyrstu kynni mín af Bínu
frænku voru eftir að hún hafði
flutt til Reykjavíkur. Hún kom
flest sumur með fjölskylduna norð-
ur að Hóli eins og sagt var, á með-
an hennar fólk bjó þar, og dvaldi
yfir sláttinn á æskuslóðunum.
Ekki var það til hvíldar, því ég
man ekki eftir öðru en Bína væri
alltaf úti á túni í heyskap. Ármann
lagaði ýmislegt sem aflaga hafði
farið eða málaði framgaflinn á
íbúðarhúsinu, en mestur hluti þess
var úr torfi.
Við krakkarnir lékum okkur eða
fylgdumst með.
Seinna þegar ég lagði leið til
Reykjavíkur var alltaf talað um að
um að fara til Bínu á Óðinsgöt-
unni. Þegar hún flutti á Grett-
isgötuna var farið þangað, síðast
og lengst af á Frakkastíginn, því
alltaf lá leiðin til Bínu.
Við nám í Reykjavík dvaldi ég
hjá Bínu, þegar hún og Ármann
bjuggu á Frakkastígnum. Ekkert
var það málefni sem ég bar undir
ykkur, sem ekki var lagt lið og
leyst á góðan hátt. Þá kynntist ég
hversu traust og hjálpsöm þið vor-
uð.
Á þessari stundu er mér efst í
huga hversu góður ráðgjafi þú
varst ungum manni.
Nú ertu farin, elsku Bína mín,
þín er beðið af þeim sem farnir eru
á undan þér og þótti vænt um þig,
ég geymi minningu þína með
þakklæti.
Jóhannes Þorgeir.
Með þessum orðum langar mig
að kveðja Bínu. Mig tekur það sárt
að kveðja þig eins snögglega og ég
þurfti að gera, eitt símtal með
þeim fregnum að þú hefðir lær-
brotnað og ekki náð þér og hefðir
dáið síðastliðinn föstudag. Þetta er
stór biti að kyngja þegar ástvinur
á í hlut en allar þær fjölmörgu
minningar sem ég á um þig munu
eflaust hjálpa mér í gegnum sorg-
ina. Mér verður hugsað til baka til
æskuáranna þegar ég var að koma
í bæjarferð og búin að vera að
labba á Laugaveginum, þá var allt-
af gott að koma til ykkar Manna á
Frakkastíginn og hvíla lúnar lapp-
ir og ekki sakaði að svangur mag-
inn fylltist alltaf af ýmsu góðgæti
yfir skemmtilegu spjalli sem ég
átti við ykkur. Alveg var sama
hvort ég var ein á ferð, með fjöl-
skyldu minni eða vinum, alltaf
tókstu vel á móti okkur. Einnig
rifjast upp skondin atvik, t.d. með
dyrabjölluna á Frakkastígnum
sem við ýttum nú yfirleitt oftar á
en þurfti. Einhvern tímann spurð-
irðu okkur af hverju við hömuð-
umst alltaf á bjöllunni og hlóst svo
bara þegar við systkinin höfðum
það svar á reiðum höndum að
hljóðið í henni væri svo skemmti-
lega frekjulegt. Svo var það slag-
urinn sem var alltaf með gestabók-
ina, alltaf reyndi maður að sleppa
við að skrifa en komst sjaldnast
upp með það. Þegar ég kíkti síðast
á þig í Norðurbrúninni vorum við
einmitt að tala um hvað væri gam-
an að kíkja í gestabókina til að
skoða hvað skriftin hefði nú skán-
að með hverri heimsókninni.
Já, þær eru fjölmargar stund-
irnar sem ég átti með þér á
Frakkastígnum og í Norðurbrún-
inni og núna get ég einungis varð-
veitt þær í hjarta mínu og þakkað
fyrir að hafa fengið þær, en eitt er
víst að sögurnar sem þú hefur sagt
mér þær eru geymdar en ekki
gleymdar og verða áfram rifjaðar
upp oftar en einu sinni. Þú hefur
gefið mér gott veganesti um það
hvernig ég á að haga mér þegar ég
verð komin á elliheimilisaldurinn.
Kæru Ármann og Erna og aðrir
ættingar og vinir Bínu, ykkur
sendum við Elli okkar innilegustu
samúðarkveðjur. Megi guð vera
með ykkur.
Þín,
Sigurlaug Dóra.
JAKOBÍNA
JÓHANNESDÓTTIR
Handrit afmælis- og minningargreina skulu
vera vel frá gengin, vélrituð eða tölvusett.
Sé handrit tölvusett er æskilegt, að disk-
lingur fylgi útprentuninni. Auðveldust er
móttaka svokallaðra ASCII-skráa, öðru
nafni DOS-textaskrár. Ritvinnslukerfin
Word og Wordperfect eru einnig auðveld í
úrvinnslu. Senda má greinar til blaðsins í
bréfasíma 569 1115, eða á netfang þess
(minning@mbl.is) — vinsamlegast sendið
greinina inni í bréfinu, ekki sem viðhengi.
Nánari upplýsingar má lesa á heimasíðum.
Það eru vinsamleg tilmæli að lengd greina
fari ekki yfir eina örk A-4 miðað við með-
allínubil og hæfilega línulengd – eða 2.200
slög. Höfundar eru beðnir að hafa skírnar-
nöfn sín en ekki stuttnefni undir greinunum.