Morgunblaðið - 23.09.2001, Blaðsíða 11

Átta liðsmenn Svarta september réðust inn í
Ólympíuþorpið í München árið 1972, myrtu tvo
liðsmenn ísraelska ólympíuliðsins og rændu níu.
Þeir kröfðust þess að 234 arabískir og þýskir
hryðjuverkamenn yrðu látnir lausir, þar á meðal
Andreas Baader og Ulrike Meinhof. Þýska lög-
reglan réðst gegn hryðjuverkmönnunum á flug-
velli í München. Hryðjuverkamennirnir myrtu
gísla sína níu, en lögreglan skaut fimm af liðs-
mönnum Svarta september og handtók þrjá.
Hefnd Ísrael
Í kjölfar árásar Svarta september hófu Ísrael-
ar eina umfangsmestu gagnárás gegn hryðju-
verkamönnum sem gerð hefur verið. Að skipan
Goldu Meir forsætisráðherra setti ísraelska
leyniþjónustan Mossad á laggirnar sérsveitir,
sem áttu að hafa uppi á öllum þeim sem komið
höfðu að skipulagningu hryðjuverkanna. Mikil
leynd hvíldi yfir aðgerðinni og vissu sérsveitirn-
ar ekki hver af annarri. Á næstu árum tókst
þeim að elta tugi hryðjuverkamanna uppi í ýms-
um löndum Evrópu og myrða þá. Svo mikil leynd
hvíldi yfir aðgerðunum að ráðherrar í ríkisstjórn
Ísraels, sem furðuðu sig á því hvers vegna ísr-
aelska leyniþjónustan gat ekki upplýst hver
stæði að morðunum, fengu ekkert að vita.
Færri og alvarlegri hryðjuverk?
Undanfarin ár hafa fræðimenn, sem rannsaka
hryðjuverk og þróun þeirra, spáð því að hryðju-
verkum muni að líkindum fækka í framtíðinni,
en þau verði miklu alvarlegri en áður hafi
þekkst. Árásin á Bandaríkin staðfestir þetta.
Aldrei hafa jafn margir látist í einni hryðju-
verkaárás og í New York, Washington og Penn-
sylvaniu.
Benjamin Netanyahu, fyrrverandi forsætis-
ráðherra Ísrael, spáði því árið 1995 í bók sinni,
Baráttan við hryðjuverkin, að bókstafstrúar
múslímar myndu í framtíðinni fremja sífellt
mannskæðari hryðjuverk og þegar þeir kæm-
ust yfir kjarnorkuvopn myndu þeir ekki hika við
að beita þeim. Ef sú spá rætist gæti árásin 11.
september bliknað í samanburðinum.
Hryðjuverk „heiðursmanna“
Áður fyrr var hryðjuverkamönnum ekki í
mun að myrða óbreytta borgara og margir
þeirra gættu þess vandlega að láta slíkt aldrei til
sín spyrjast. Hryðjuverkamenn fyrri tíma litu á
sig sem pólitíska baráttumenn með vel skil-
greinda óvini. Saklausir borgarar voru ekki
óvinir þeirra.
Dæmi af þessu tagi er auðvelt að finna. Í byrj-
un 20. aldarinnar ákváðu rússneskir byltingar-
menn að ráða stórhertoga nokkurn af dögum,
en hann hafði sér það til ólífis unnið að vera einn
embættismanna keisarans. Ákveðið var að
sprengja hestvagn hans í loft upp. Byltingar-
maður tók sér stöðu við veginn, með sprengju
undir frakkanum, og beið stórhertogans. Þegar
vagn aðalsmannsins kom akandi sá byltingar-
maðurinn að tvö ung börn sátu í kjöltu hans.
Hann ákvað að láta morðið bíða betri tíma.
Annað dæmi er af sprengjutilræðum Írska
lýðveldishersins í Bretlandi á árunum 1938–
1939. Einn liðsmanna IRA var sendur af stað á
hjóli að koma tifandi tímasprengju fyrir við orku-
ver. Hann villtist á leiðinni og þegar hann sá að
sprengjan í stýriskörfunni myndi springa fljót-
lega ákvað hann að kasta frá sér hjólinu og
hlaupa í burtu. Fimm vegfarendur létu lífið í
sprengingunni. IRA-menn voru miður sín vegna
þessa, enda höfðu þeir lagt svo á ráðin að enginn
óbreyttur borgari myndi láta lífið.
Loks má svo nefna dæmi frá Egyptalandi árið
1944. Tveir liðsmenn hóps hægrisinnaðra zion-
ista réðu breskan ráðherra af dögum, en voru
handteknir nokkrum mínútum síðar af egypsk-
um lögreglumanni. Mennirnir hefðu hæglega
getað skotið lögreglumanninn og forðað sér á
flótta, en tóku þann kostinn að reyna að fæla lög-
reglumanninn frá með því að skjóta upp í loftið.
Lögreglumaðurinn hélt sínu striki og þá gáfust
mennirnir upp baráttulaust, enda var aldrei ætl-
unin að skjóta saklaust fólk, hvort sem það voru
lögreglumenn eða óbreyttir borgarar.
Hryðjuverkamenn nú á dögum myndu ekki
láta börn, aðra saklausa vegfarendur eða lög-
reglumann stöðva sig. Þeir eru líklegri til að leita
uppi fjölmenni, svo sem flestir látist í árásum
þeirra og skiptir þá engu þótt það fólk sé sak-
laust af því pólitíska óréttlæti sem margir hópar
hryðjuverkamanna telja sig beitta.
Frelsisbarátta eða hryðjuverk?
Sá sem er hryðjuverkamaður í augum eins er
frelsisbaráttumaður í augum annars. Í ljósi síð-
ustu atburða er vert að rifja upp, að Bandaríkja-
menn studdu „freedom fighters“ eða frelsisbar-
áttumenn í Afganistan gegn innrásarliði
Sovétmanna í stjórnartíð Ronalds Reagans
Bandaríkjaforseta. Osama bin Laden, sem nú er
höfuðóvinur Bandaríkjanna, var einn frelsisbar-
áttumannanna. Hann studdi baráttu Afgana,
bæði með fjárframlögum og með því að taka
beinan þátt í átökum. Þeirra á meðal var bardag-
inn um Jalalabad, en sigur heimamanna þar
stökkti Sovétmönnum á flótta. Í kjölfar sigursins
urðu mikil átök um völdin í landinu og fór svo að
talibanar náðu yfirhöndinni. Undanfarin ár hafa
þeir haldið hlífiskildi yfir bin Laden og mann-
réttindabrot talibanastjórnarinnar eru alræmd.
Annað dæmi af frelsishetjum sem nutu stuðn-
ings Bandaríkjamanna eru Contra-skæru-
liðarnir í Nikaragúa. Þeir börðust gegn stjórn
Marxista, Sandinistastjórninni, sem naut þó
verulegs stuðnings heima fyrir. Bandaríkin
höfðu ítrekað lagt hópum víða um heim lið, sem
börðust gegn framgangi kommúnismans og Nic-
aragúa var engin undantekning. Í nóvember
1986 varð stjórn Reagans fyrir miklum álits-
hnekki þegar í ljós kom, að Bandaríkin höfðu selt
Írönum vopn í trássi við bandarísk lög og yf-
irlýsta stefnu stjórnarinnar. Vopnasalan var ætl-
uð til að liðka fyrir lausn bandarískra gísla í Líb-
anon. Með vopnasölunni gekk Bandaríkjastjórn
þvert á yfirlýsta stefnu um að láta aldrei undan
kröfum hryðjuverkamanna.
Peningarnir, sem fengust fyrir vopnin, voru
sendir til Contra-skæruliðanna, í trássi við
bandarísk lög sem bönnuðu slíkan fjárstuðning.
Í þokkabót kom svo fram, að bandarísk stjórn-
völd höfðu látið stórfelldan fíkniefnainnflutning
Contra skæruliðanna til Bandaríkjanna óátalinn.
Í framhaldi af þessu máli veltu bandarískir
fjölmiðlar því m.a. fyrir sér hvort telja bæri
greiðslurnar til Contra-skæruliðanna stuðning
Bandaríkjanna við hryðjuverkamenn, en stjórn-
völd höfnuðu þeim skilningi. Bandaríkin hafa
aldrei viljað líta svo á að stuðningur þeirra við
ýmsa hópa víða um lönd teljist „ríkisstyrkt
hryðjuverk“, en hins vegar hafa bandarísk
stjórnvöld birt lista yfir önnur ríki, sem þau
segja styðja hryðjuverkamenn.
Frá gamalli tíð má rifja upp, að Menahem
Begin, forsætisráðherra Ísrael frá 1977–1983,
stýrði og tók þátt í fjölda árása neðanjarðar-
hreyfingarinnar Etzel á stjórnarbyggingar
Breta í Palestínu, fyrir stofnun Ísraelsríkis. Auk
andstöðu við Breta voru samtök hans virk í árás-
um á Palestínuaraba. Samtökin myrtu m.a. 91
breskan hermann og óbreytta borgara með
sprengju á hóteli í Jerúsalem árið 1946 og myrtu
alla 254 íbúa arabísks þorps árið 1947. Á þessum
tíma, 1943 til 1948, var Begin hryðjuverkamaður
í augum Breta og araba, en frelsishetja í augum
stuðningsmanna sinna. Síðar naut stjórn hans
velvildar Bandaríkjastjórnar í deilu Ísraela og
Palestínumanna.
„Hið góða“ og „hið illa“
Margt hefur verið ritað um ástæður þess að
gripið er til hryðjuverka. Eftir árásina á Banda-
ríkin er gjarnan talað um að hið góða muni sigra
hið illa að lokum. Því heyrist jafnvel haldið fram,
að leiðtogar heimsins þurfi að setjast á sátta-
stóla og koma sér saman um að láta „hið góða“
ráða gjörðum sínum. Ef til væri ein skilgreining
á því hvað er gott og hvað illt væri eftirleikurinn
líklega auðveldur. En hryðjuverkamenn, sem
beita farþegavélum gegn þúsundum saklausra
borgara, líta áreiðanlega ekki á sig sem „hina
illu“. Þvert á móti, þeir telja sig í heilögu stríði
við hin illu öfl heimsins, sem kristallast í öfl-
ugasta vestræna ríkinu. Þeir eru tilbúnir að
fórna eigin lífi, enda trúa þeir að þeir eigi vísa
sæluvist eftir afrek sín í þágu „hins góða“. Þeir
eru ekki örvæntingarfullir, eins og oft er haft á
orði, heldur vel skipulagðir og þrautþjálfaðir.
Þeir sem rannsakað hafa hryðjuverk segja að
markmið hryðjuverkamanna sé í sjálfu sér ekki
að myrða fólk eða valda sem mestum skemmd-
um, heldur að draga úr trausti fólks á stjórnvöld
sem ná ekki að vernda það fyrir árásum. Og
hryðjuverkamennirnir myndu seint taka undir
þau orð að verknaður þeirra sé tilgangslaust of-
beldi. Þeir ná að ógna og skelfa og þar með er
þeirra tilgangi náð.
Sjálfsmorðsárásir
Sjálfsmorðsárásir eru ekki nýjar af nálinni.
Til eru frásagnir af öfgahópi múslíma, sem fór
með ofbeldi um Austurlönd nær í upphafi mið-
alda. Bæði kristnir menn og múslímar urðu fyrir
barðinu á hópnum, sem hafðist alla jafna við í
fjöllum Íran og Sýrlands. Þeir fengu nafngiftina
„assasins“, sem nú er samheiti yfir launmorð-
ingja. Nafnið er talið dregið af arabíska orðinu
hashish (hass). Ekki er vitað hvort öfgamenn-
irnir notuðu fíkniefnið, en fórnarlömb þeirra
voru sannfærð um að þeir hlytu að vera undir
annarlegum áhrifum, eða viti sínu fjær, til að
fremja sum fólskuverkanna.
Á 13. öld ritaði landkönnuðurinn Marco Polo
frásögn af æðsta leiðtoga launmorðingjanna.
Leiðtoginn safnaði um sig hópi ungra manna í
kastala sínum og sagði þeim sögur af paradís.
Þegar leiðtoginn ákvað að ráða skyldi prins af
dögum sagði hann einum lærisveina sinna að
vinna verkið og fullvissaði hann um að þótt hon-
um mætti ekki auðnast að komast lifandi frá
verkinu ætti hann vísa paradísarvist. Assasins
gættu þess ávallt að vega menn í fjölmenni, til að
vekja sem mesta athygli á sér. Þessi hópur á sér
margar samsvaranir í nútímanum og þarf ekki
nema líta til Osama bin Laden og lærisveina
hans til að sjá að aðferðirnar teljast enn góðar og
gildar meðal öfgamanna. Fjölmörg önnur dæmi
eru til um sjálfsmorðsárásir, t.d. hafa ýmsir
hryðjuverkahópar Palestínumanna notað slíkar
árásir óspart.
Bakteríur og tölvur í vopnabúrinu?
Áður en árásin var gerð á Bandaríkin hafði
bandaríska alríkislögreglan, FBI, sagt að mesta
hryðjuverkaógnin sem steðjaði að Bandaríkjun-
um væri vegna þess að hryðjuverkamenn hefðu
undir höndum miklu öflugri vopn en áður. Þar
var t.d. vísað til efnavopna, í líkingu við eiturgas-
árás Aum Shinrikyo samtakanna í neðanjarð-
arlestarstöðvum í Tókýó árið 1995, þar sem 12
létust og um 5.000 veiktust. FBI hafði einnig
áhyggjur af hugsanlegri bakteríudeifingu
hryðjuverkamanna á stór svæði, t.d. með því að
smita vatnsból. Þáverandi forstjóri FBI, Louis
J. Freeh, sagði í skýrslu sinni fyrir öldungadeild
bandaríska þingsins í maí sl., að áhugi hryðju-
verkamanna á vopnum af þessu tagi hefði stór-
aukist. Auk þess væru allar líkur á að hryðju-
verkamenn myndu reyna að nota Netið til að
brjótast inn í tölvukerfi og vinna skemmdarverk
með því að lama orkudreifingu, samgöngur, fjar-
skipti og ýmsa opinbera þjónustu.
Heimildir og slóðir:
Bandaríska alríkislögreglan: www.fbi.gov
Edward Herman og Gerry O’Sullivan: The Terrorism Ind-
ustry (Pantheon Books, New York, 1989).
Michael Waltzer: Just and unjust wars (BasicBooks, USA,
1977).
Walter Laqueur: Terrorism (Abacus, London 1978)
The Terrorism Research Center: www.terrorism.com
Encyclopædia Britannica: www.britannica.com
Washington Post: www.washingtonpost.com
Observer: www.observer.co.uk
Guardian: www.guardian.co.uk
Alexander B. Calahan: Countering Terrorism: The Israeli
response to the 1972 Munich Olympic massacre and the
development of independent covert action teams (lokarit-
gerð til mastersgráðu við háskóla landgönguliðs Bandaríkja-
hers 1995).
Public Broadcasting Service: www.pbs.org
Greinasafn Morgunblaðsins.
ðri málstaðar
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23. SEPTEMBER 2001 11