Morgunblaðið - 23.09.2001, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 23. SEPTEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
23. september 1991: „Rík-
isútvarpið-sjónvarp mun
hefja tilraunaútsendingar á
textavarpi 30. september og
er sá dagur valinn í tilefni af
25 ára afmæli sjónvarpsins.
Tilraunasendingarnr eru því
hugsaðar sem eins konar af-
mælisgjöf til þjóðarinnar. Sá
ljóður er þó á þessu ráði, að
langstærstur hluti sjónvarps-
notenda getur ekki hagnýtt
sér sendingar textavarpsins
með íslenzku stafrófi. Ástæð-
an er sú, að sjónvarpstækin,
sem eru í notkun á landinu,
nema ekki þá bókstafi, sem
eru sérkenni íslenzks ritmáls.
Útsendingar Ríkisútvarpsins
sjálfs eru þó með öllum ís-
lenzku bókstöfunum.“
. . . . . . . . . .
23. september 1981: „Fræðsla
um einokunarverslun Dana
og ill áhrif hennar á afkomu
þjóðarinnar og hag allan ætti
að vera mikil í skólum lands-
ins til að veita mönnum strax
á unga aldri skilning á mik-
ilvægi frjálsræðisins í sókn-
inni eftir lýðfrelsi og við-
unandi lífskjörum.
Einfaldasta lýsingin á böli
einokunarinnar felst í sög-
unni um Hólmfast Guð-
mundsson, hjáleigumann á
Brunnastöðum. Hólmfastur
gerði sig sekan um að selja í
Keflavík 3 löngur, 10 ýsur og
2 sundmagabönd árið 1698 í
stað þess að láta Hafnarfjarð-
arverslun sitja fyrir kaup-
unum. Var Hólmfastur hýdd-
ur við staur fyrir tiltækið, af
því að hann gat ekki greitt
sektir fyrir brotið með öðru
en gömlu bátskrifli, sem
kaupmaður vildi eigi líta við.“
. . . . . . . . . .
23. september 1971: „Rík-
isstjórnin hefur nú fyrir sitt
leyti veitt Landsvirkjun leyfi
til að halda áfram undirbún-
ingi að 150 MW stórvirkjun í
Sigöldu og er þá næsta skref-
ið að semja um gerð útboðs-
gagna. Er gert ráð fyrir, að
útboð geti farið fram snemma
á næsta ári og að fram-
kvæmdir hefjist næsta vor.
Með því að fallast á ákvörðun
stjórnar Landsvirkjunar um
stórvirkjun í Sigöldu hefur
ríkisstjórnin viðurkennt að
stórvirkjunarstefna Viðreisn-
arstjórnarinnar var rétt og
núverandi iðnaðarráðherra
hefur fallið frá fyrri skoð-
unum um smávirkjanir á
Suðurlandi.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
ÁFALL
Niðurstaðan í fyrstu um-ferð hlutafjárútboðs íLandssíma Íslands er
áfall fyrir einkavæðingarnefnd,
sem hefur undirbúið útboðið og
tekið lykilákvarðanir um það,
Búnaðarbankann, sem sá um
framkvæmd þess og fyrirtækið
sjálft.
Þetta er þeim mun umhugsun-
arverðara þar sem það er alveg
rétt, sem Friðrik Pálsson, stjórn-
arformaður Landssímans, segir í
viðtali við Morgunblaðið í gær,
en hann sagði: „Ég býst hins veg-
ar við að það sé erfitt að finna
traustara íslenzkt félag til þess
að bjóða bæði stofnanafjárfestum
og einstaklingum að kaupa í…“
Það er engin spurning, að
Landssími Íslands er eitt öflug-
asta fyrirtæki landsins og sem
slíkt eftirsóknarverður fjárfest-
ingarkostur.
Sérfræðingar á fjármálamark-
aði hafa haldið því fram, allt frá
því tilkynnt var hvert útboðs-
verðið yrði, að það væri of hátt
Þá hafa þeir væntanlega ekki átt
við, að það væri of hátt, þegar
tekið væri mið af eignastöðu fyr-
irtækisins, rekstri og framtíðar-
möguleikum, heldur miklu frem-
ur, að það væri of hátt miðað við
núverandi markaðsaðstæður.
Hins vegar er ljóst, að þeir,
sem taka ákvarðanir um sölu rík-
iseigna mega ekki verðleggja
þær á þann veg, að í kjölfarið
fylgi stöðugar ásakanir um að
viðkomandi fyrirtæki hafi verið
selt á útsöluverði.
Hér hefur það augljóslega
gerzt, að einkavæðingarnefnd og
Búnaðarbanki hafa lagt rangt
mat á þá möguleika, sem væru á
að selja fyrirtækið við núverandi
markaðsaðstæður á því verði,
sem vit væri í fyrir seljandann að
selja fyrirtækið á.
Ekki er ólíklegt að hinar
dræmu móttökur, sem hlutafjár-
útboð Landssímans fékk endur-
spegli að einhverju leyti hið erf-
iða efnahagsástand, sem nánast
allir aðrir en Seðlabanki Íslands
hafa haldið fram undanfarnar
vikur, að við stæðum frammi fyr-
ir. Þegar við það bætast efna-
hagslegar afleiðingar atburðanna
í Bandaríkjunum, sem augljós-
lega verða mjög víðtækar verður
ekki sagt, að það sé tiltakanlega
bjart framundan.
Vonandi bregst ríkisstjórnin
ekki við með því að lækka verðið
í þeim áföngum útboðsins, sem
framundan eru. Það er betra að
bíða betri tíðar. Íslenzka ríkið
hefur efni á því að selja ekki
þetta verðmæta fyrirtæki að
sinni.
Hreinn Loftsson, formaður
einkavæðingarnefndar sagði í
viðtali við Morgunblaðið í gær,
að „...einkavæðing Landssímans
heldur áfram eins og ekkert hafi
í skorizt.“
Þetta er karlmannlega mælt en
veruleikinn er hins vegar sá, að
fyrsta umferð í hlutafjárútboði
Landssímans mistókst.
Sturla Böðvarsson, samgöngu-
ráðherra, sagði í samtali við
Morgunblaðið í gær, að „allt
bendir til þess, að stóru lífeyr-
issjóðirnir hafi haft samráð um
að sniðganga þetta útboð“.
Er tilefni til að gagnrýna líf-
eyrissjóði fyrir það ef þeir kaupa
ekki hlutabréf í þessu fyrirtæki
eða hinu? Þetta eru sjóðir í eigu
þeirra, sem borga iðgjöldin og
þeim sem trúað er fyrir umsýslu
þeirra ber að taka fjárfestingar-
ákvarðanir með hagsmuni sjóð-
félaganna í huga. Þeir verða svo
að standa sjóðfélögum reiknings-
skil gerða sinna.
Landssími Íslands er það rík-
isfyrirtæki, sem auðveldast ætti
að vera að einkavæða. Fyrir mis-
tök sem þessi geta menn ekki
gagnrýnt aðra en sjálfa sig.
Þ
EGAR kalda stríðinu lauk
varð fleygt þegar Francis
Fukuyama talaði um endalok
sögunnar. Eftir hryðjuverkin
í Bandaríkjunum 11. septem-
ber hefur verið haft á orði að
sagan sé hafin á ný. Það get-
ur verið erfitt að leggja mat á
vægi atburða um leið og þeir gerast, en það er
ljóst að um þessar mundir er verið að draga línur
með mjög skýrum hætti í alþjóðamálum. George
Bush Bandaríkjaforseti ávarpaði Bandaríkjaþing
á miðvikudag og dró þar víglínuna þegar hann
sagði: „Þeir sem eru ekki með okkur eru á móti
okkur.“ Þarna er ekki skilið eftir mikið svigrúm
og felst í raun í orðunum að ekkert ríki heims geti
farið sína eigin leið eða reynt að standa fyrir utan
þau átök, sem eru í vændum. Víða er málið hins
vegar ekki svo einfalt. Stjórnvöld í Pakistan hafa
til dæmis heitið Bandaríkjamönnum aðstoð við að
hafa hendur í hári sádi-arabíska hryðjuverka-
mannsins Osamas bins Ladens, sem helst er
grunaður um að standa að baki hryðjuverkunum í
New York og Washington 11. september, og hefur
sú ákvörðun valdið mótmælum Pakistana á götum
úti.
Kofi Annan, framkvæmdastjóri Sameinuðu
þjóðanna, birti grein í dagblöðum í gær þar sem
hann fjallar um baráttuna gegn hryðjuverkum um
allan heim og þá einingu, sem myndaðist í sam-
félagi þjóðanna mánudaginn 11. september. Hann
segir að viðbrögðin við hryðjuverkunum megi
ekki leiða til þess að brestir komi í þá einingu:
„Um leið og heimurinn verður að gera sér grein
fyrir því að til eru sameiginlegir óvinir allra sam-
félaga verður hann að skilja að þá er aldrei hægt
að skilgreina út frá trúarbrögðum eða uppruna.
Engin þjóð, ekkert svæði og engin trú á að verða
skotspónn vegna óhæfuverka einstaklinga. Eins
og Giuliani borgarstjóri [New York] sagði er þetta
nákvæmlega það, sem við erum að berjast gegn
hér. Það að leyfa þessum verkum að dýpka sundr-
ungu milli og innan þjóðfélaga væri að sinna ætl-
unarverki hryðjuverkamannanna fyrir þá.“
Viðkvæmasta
málið er beiting
valds
Í leiðara í dagblaðinu
The New York Times í
dag, laugardag, er að
finna varnaðarorð til
Bandaríkjaforseta um
næstu skref: „Við-
kvæmasta málið er hins vegar beiting valds.
Ráðamenn í Washington verða að varast að sá
skilningur vakni erlendis að stríðið gegn hryðju-
verkum sé einfaldlega enn ein birtingarmynd
bandarísks hroka eða jafnvel útþensla hnattvæð-
ingar með valdi til þjóða, sem þegar hafa illan bif-
ur á úbreiðslu vestrænnar menningar og við-
skipta. Slík túlkun kann að virðast órökrétt og
ósennileg í augum Bandaríkjamanna, en það er
allt of líklegt að hún verði ofan á í mörgum þeirra
landa þar sem stríðsaðgerðir gætu brátt hafist.“
Leiðarahöfundar blaðsins eru með þessum orð-
um ekki aðeins að vísa til þeirra ríkja, sem aðgerð-
irnar munu beinast gegn – hverjar sem þær verða
og hvenær sem þær hefjast – heldur einnig þeirra,
sem munu veita bandarískum herafla aðstöðu til
að athafna sig. Bandaríkjamenn hafa undanfarna
daga verið að færa til herafla til að undirbúa vænt-
anlegar aðgerðir. Hernaðarsérfræðingar í Evr-
ópu og Bandaríkjunum búast við því að Banda-
ríkjamenn muni velja þann kostinn að beita
sérsveitum gegn bin Laden, fremur en hinum
hefðbundna herafla, sem knúði fram sigur í Persa-
flóastríðinu. Er talið að það verði ofan á þrátt fyrir
efasemdir innan bandaríska varnarmálaráðuneyt-
isins um notagildi sérsveitanna, en þar á bæ hall-
ast menn að því að affarasælast sé að beita slíkum
hernaðarstyrk að andstæðingurinn verði kaffærð-
ur. Benda sérfræðingar á að í þessu tilfelli sé hins
vegar enginn andstæðingur til að fara gegn með
þeim hætti. En einnig hefur verið bent á að rúss-
neskar sérsveitir, spetsnats, hafi ekki aukið hróð-
ur sinn í Afganistan á sínum tíma. Á móti kemur
hins vegar að afganskir skæruliðar nutu þá hjálp-
ar Bandaríkjamanna, Pakistana, Saudi-Araba og
Kínverja í baráttunni við Sovétmenn, en nú er um
að ræða mun einangraðri hóp. Talið er að bin La-
den hafi nokkur þúsund liðsmenn á eigin vegum
og geti að auki reitt sig á 20 þúsund hermenn tal-
ibana, sem fara með völd í stærstum hluta Afgan-
istans.
Í Morgunblaðinu í dag, laugardag, kemur fram
að ágreiningur sé um það innan stjórnar Bush
hvernig haga eigi framhaldinu. Bæði sé deilt um
umfang aðgerða og tímasetningu. Samkvæmt því,
sem fram hefur komið, þrýsta Paul Wolfowitz, að-
stoðarvarnarmálaráðherra, Dick Cheney varafor-
seti og Lewis Libby, starfsmannastjóri varafor-
setans, á um að gripið verði til víðtækra
hernaðaraðgerða sem fyrst. Ekki verði aðeins
ráðist gegn bin Laden í Afganistan, heldur einnig
á bækistöðvar hryðjuverkamanna, sem talið er að
séu í Írak og Bekadal í Líbanon. Markmiðið í Írak
yrði einnig að koma Saddam Hussein frá völdum,
jafnvel þótt ekki sé hægt að tengja hann hryðju-
verkunum í síðustu viku.
Kemur fram að Colin Powell utanríkisráðherra
hafi hins vegar reynt að sannfæra Bush um að
stjórnin þyrfti að taka sér tíma til undirbúnings
fyrir aðgerðir. Bandaríkjamenn yrðu að ráðfæra
sig við bandamenn sína og safna gögnum þannig
að hægt yrði að réttlætta aðgerðir með tilliti til
þjóðaréttar. Powell gerir sér grein fyrir því að í
Mið-Austurlöndum beinist talsverð reiði gegn
Bandaríkjamönnum og stjórnvöld ríkja þar taka
talsverða áhættu með því að styðja aðgerðir
Bandaríkjamanna. Því þurfi að fara með gát.
Mörgum innan Bandaríkjastjórnar finnst nú
vera kærkomið tækifæri til að gera árás á Bagdað
og ljúka verkinu, sem hófst í Persaflóastríðinu
þegar George Bush, faðir núverandi forseta, sat í
forsetastóli og Powell var yfirmaður bandaríska
herráðsins. Hins vegar hafa ýmis arabaríki, sem
eru vinveitt Bandaríkjunum, áhyggjur af því að
þetta tækifæri verði notað til að láta til skarar
skríða gegn Hussein. Í þessum löndum liggja
stjórnvöld nú þegar undir ámæli heima fyrir
vegna refsiaðgerða Sameinuðu þjóðanna á hendur
Írökum. Byggist gagnrýnin á því að aðgerðirnar
hafi bitnað á saklausu fólki og börnum án þess að
hafa nein áhrif á Hussein. Clovis Maksoud, fyrr-
verandi sendiherra Arababandalagsins hjá Sam-
einuðu þjóðunum og prófessor í þjóðarétti við Am-
erican University í Washington, segir að verði
ráðist á Írak muni slík gagnrýni magnast og því
vonuðu arabaríkin að Bandaríkjamenn myndu
einbeita sér að bin Laden.
Í ræðu sinni á miðvikudag sagði Bush að út-
sendarar bins Ladens skiptu þúsundum og þeir
væru dreifðir um 60 lönd. Bandaríska utanrík-
isráðuneytið hefur hins vegar sett sex lönd á lista
þeirra, sem styðja hryðjuverkamenn, sem þýðir
að þau fá ekki efnahagsaðstoð, geta ekki keypt
hergögn eða tengdar vörur og njóta ekki stuðn-
ings Bandaríkjamanna þegar þau sækja um lán til
alþjóðlegra lánastofnana. Þessi ríki eru, auk Afg-
anistans og Íraks, Íran, Kúba, Líbýa, Norður-Kó-
rea, Súdan og Sýrland. Bandaríkjastjórn hefur
þegar leitað til þriggja þessara ríkja í því skyni að
fá þau á sitt band í baráttunni gegn hryðjuverk-
um, en þau eru Kúba, Súdan og Sýrland.
Bush Bandaríkjaforseta er mikill vandi á hönd-
um í þeirri viðleitni sinni að knýja fram samstöðu
gegn hryðjuverkum. Samuel Huntington, pró-
fessor við Harvard, gaf um miðjan síðasta áratug
út bók, sem nefndist „Árekstur menningarheima“
þar sem hann hélt því fram að ágreiningur íslams
og kristni tæki í raun við af hinu kalda stríði milli
kommúnisma og kapítalisma. Bin Laden talar um
að hann sé í stríði við krossfarana fremur en
heimsvaldasinnana og hinn mikla Satan og á þar
við Bandaríkin, sem hann ætlar að reka af hönd-
um araba rétt eins og krossfararnir voru reknir
frá Jerúsalem forðum. Það var því einkar óheppi-
legt að Bush skyldi segja að herferðin gegn
hryðjuverkum væri krossferð. Það er ekki skyn-
samlegt að nota orðalag, sem vekur upp ímynd
krossferða miðalda, þegar leita á samstarfs við
arabaþjóðir til að ná bin Laden. Talsmenn Bush
hafa síðan sagt að hann iðrist mjög þessa orðavals
og beðist afsökunar fyrir hans hönd.
Það hefur áður komið fram á síðum Morgun-
blaðsins að Osama bin Laden var bandamaður
Bandaríkjamanna er hann tók þátt í baráttunni
gegn Sovétmönnum í Afganistan, en snerist síðan
gegn þeim þegar bandarískur her kom til Sádi-
Arabíu í Persaflóastríðinu og fór hvergi þegar því
var lokið. Bin Laden var ekki einn um þessi við-
brögð og ólga meðal almennings veikir stjórnir
þessara landa. Ef Bandaríkjamenn fara fram af
vanhugsun eiga þeir á hættu að grafa svo undan
bandamönnum sínum að þeim verði meiri vandi á
höndum en nú er. Bandaríkjamenn verða að gera
sér grein fyrir því að þótt óvinurinn kunni að vera
sameiginlegur eru hagsmunirnir ekki endilega
sameiginlegir og til þess verður að taka tillit.
Bandaríkjamenn þurfa einnig að átta sig á því að
það bandalag, sem nú er verið að mynda og þarf
að ná yfir mörk landsvæða, uppruna og trúar-
bragða, verður að endast. Hryðjuverkum mun
ekki linna þótt takist að ná bin Laden eða drepa.
Samstaðan verður að vera nægilega sterk til að
hægt verði að halda starfinu áfram, ekki aðeins
næstu mánuði eða ár, heldur jafnvel áratugi. Þar
er vissulega mikilvægt að vestræn ríki standi
saman og nægir þar að benda á að hluti hryðju-
verkamannanna, sem létu til skarar skríða í
Bandaríkjunum, virðist hafa látið fyrirberast í
Þýskalandi meðan á undirbúningnum stóð og síð-
ustu daga hafa menn verið handteknir víða um
Evrópu. En bin Laden sækir liðsmenn sína til