Morgunblaðið - 23.09.2001, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 23. SEPTEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
SÚ skoðun virðist nokkuð út-breidd að árásin á Banda-ríkin þann 11. septembersíðastliðinn sé af trúarleg-um toga og atburðarásin
knúin af trúarofstæki. Í kjölfarið
hafa múslimar orðið fyrir ónotum og
aðkasti, jafnvel hér á Íslandi.
Rúmur milljarður manna aðhyll-
ist íslam. Þorri múslima er friðsamt
fólk sem sinnir brauðstritinu í sveita
síns andlitis, sátt við sinn guð og
menn. En hvað veldur því að ungir
menn sömu trúar, sumir vel
menntaðir og sem framtíðin virtist
blasa við, ákváðu að fórna lífinu til
að fremja hermdarverk á almennum
borgurum annarra landa?
Menningarheildir takast á
Í bók sinni um Íslam (Islam, saga
pólitískra trúarbragða, Reykjavík
1993) bendir Jón Ormur Halldórs-
son á að menn berjist sjaldan fyrir
trú. Hins vegar berjist þeir fyrir
sinn hóp og fyrir sínum hagsmun-
um. Trúarbrögðin séu einn algeng-
asti grundvöllur vitundar manna um
hvaða hópi þeir tilheyri. Þannig
móti þau sjálfsvitund og sjálfsímynd
hópa. Síðan skrifar Jón:
„Þegar hagsmunir kljúfast milli
hópa berjast menn því oft á grunni
trúarbragða. Þó er sjaldnast í reynd
tekist á um myndir manna af guði.
Rætur að útþenslu kristinna stór-
velda er þannig ekki að finna í krist-
inni trú og rætur að útþenslu is-
lamskra ríkja eru ekkert frekar í
islamskri trú. Ræturnar er miklu
frekar að finna í stjórnmálasögu og
hagsmunum þeirra hópa og þjóða
sem tekið hafa þessi trúarbrögð.“
Dagur Þorleifsson, trúarbragða-
fræðingur, þekkir vel sögu íslam.
Hann segir að þróun mála síðustu
vikur þurfi ekki að koma á óvart.
Ýmsir hafi talið að nýjar víglínur
yrðu dregnar í heiminum. Þannig
hafi t.d. bandaríski stjórnmálafræð-
ingurinn Samuel P. Huntington sett
fram þá kenningu fyrir nokkrum ár-
um, í bókinni The Clash of Civiliz-
ations, að átök myndu verða á milli
menningarheilda þar sem ekki síst
trúarbrögð skiptu máli.
„Hann segir í því samhengi að
landamæri íslams séu blóðug og
reiknar með átökum milli Vestur-
landa og íslams. Jafnvel að ýmsar
menningarheildir sameinist gegn
hinum kristnu Vesturlöndum.“ Þær
menningarheildir sem um ræðir
eru, auk Vesturlanda og íslam, hin
rétttrúnaðarkristna Austur-Evrópa,
Kína, Japan, Afríka sunnan Sahara,
Indland og rómanska Ameríka.
Hvað varðar samspil trúarbragða
og þjóðfélagsmála hefur íslam
nokkra sérstöðu. Um það skrifar
Jón Ormur Halldórsson: „Mikið af
þeirri baráttu sem fer fram í nafni
islams gæti hins vegar ekki farið
fram með sama hætti undir merkj-
um annarra trúarbragða. Islam... er
í eðli sínu pólitískari en önnur trúar-
brögð. Grunnhugmynd islams er
réttlæti á jörðinni en ekki réttlæti á
himnum eins og í kristinni trú.“
Dagur Þorleifsson segir að það sé
útbreidd skoðun í íslam að trú og
stjórnmál séu ekki aðgreinanleg.
„Það er grunnkenning að íslam nái
til alls í lífinu. Allt sem maðurinn
geri sé því tengt íslam.“
Heilög vandlæting
Böndin beinast nú að Osama bin
Laden sem höfuðpaur hermdar-
verkamannanna sem réðust á
Bandaríkin. Í nýjasta hefti tímarits-
ins TIME er fjallað um bakgrunn
Osama. Sagt er að hann eigi margt
sameiginlegt með öðrum múslimsk-
um öfgamönnum. Þar sé að finna
öfgafulla trúrækni og valdsmanns-
lega túlkun á íslam. Heilaga vand-
lætingu vegna yfirráða hinna ver-
aldlegu og spilltu Bandaríkja, ekki
síst í arabaheiminum.
Bin Laden stundaði nám við há-
skóla Abdel Azis konungs í Jidda.
Sagt er að bin Laden hafi orðið fyrir
sterkum áhrifum frá palestínskum
kennara, Abdullah Azzam að nafni.
Azzam var lykilmaður í Múslimska
bræðralaginu, félagsskap sem hefur
hvatt til aukinnar trúrækni á meðal
múslima.
Bin Laden mun hafa verið trú-
rækinn frá barnæsku, en kynni hans
af Azzam virtust dýpka mjög trú
hans. Ekki er síst vitnað til þeirra
áhrifa frá Azzam að leggja fremur
áherslu á samstöðu múslima á
heimsvísu en samstöðu araba sem
slíkra.
Dagur Þorleifsson bendir á að
Osama bin Laden hafi farið til Afg-
anistan að berjast gegn Sovéthern-
um. Þar fór hann fyrir liði sem kall-
að var „Arabískir afganar“ og var
stórtækur í fjáröflun fyrir málstað-
inn. Á þessum árum voru Banda-
ríkjamenn og Osama bandamenn en
það breyttist þegar Saddam Huss-
ein tók Kúveit herskildi.
„Sádar urðu þá mjög hræddir því
olíusvæði þeirra eru stutt fyrir
sunnan landamæri Kúveit. Osama
bauð konungi Sádi-Arabíu að koma
með her sinn og tryggja öryggi olíu-
svæðanna. Sádarnir treystu honum
ekki til þess og fengu Bandaríkja-
menn í staðinn. Þá fór að magnast
reiði Osama gegn Bandaríkjunum
og valdstéttinni í Sádi-Arabíu.“
Dagur segir að það virðist hafa
verið all útbreidd skoðun meðal
araba að það væri gróf vanhelgun á
landi Múhameðs að vantrúaður her
skyldi vera kallaður til að vernda
helgustu staði íslams og ofan á allt
annað að það skyldu vera verndarar
hinna helgu staða, sjálfir Sádarnir,
sem kölluðu eftir Bandaríkjaher.
Þetta þótti óskapleg niðurlæging og
Osama virðist hafa getað nýtt sér þá
reiði sem þá gróf um sig meðal
araba.
Kvenfrelsi þyrnir í augum
Það eru ekki síst viðtekin vestræn
viðhorf sem valda andúðinni og ótt-
anum. Dagur vitnar í marokkóska
fræðikonu að nafni Fatima Mern-
issi. Sú fæddist og ólst upp í kvenna-
búri í Marokkó en menntaðist á
Vesturlöndum. „Fatima segir að ótti
við konuna, sem slíka, og hinn kven-
lega þátt tilverunnar sé ákaflega
sterkur í íslam. Þetta ráði miklu um
viðbrögð múslima í samskiptum við
umheiminn. Ótti þeirra við Vestur-
lönd, vanmetakennd og heift tengist
kvenfrelsi Vesturlanda þar sem
konur hafa mikið að segja og eru
frjálsar. Það er algengt viðhorf í
trúarbrögðum að hinn kvenlegi
þáttur tilverunnar sé annars vegar
gyðjan, sem gefur frjósemi og líf, og
hins vegar tröllkonan, sem rífur og
tætir. Í íslam hefur óttinn í þessu
samhengi orðið mjög ríkur. Hinni
kvenlegu hlið er að mestu útrýmt úr
trúarbrögðunum. Það er Allah einn
sem ræður og hann er karlmann-
legur. Gyðingar eru með Jahve einn,
en kristnir menn bættu úr þessu
með Maríu mey.“
Dagur segir að það hafi enn aukið
á vandlætingu araba að í Flóabar-
daga sendu Bandaríkjamenn kven-
kyns hermenn til Sádi-Arabíu. Ljós-
hærðar og léttklæddar konur sem
gengu í buxum og óku bílum og öðr-
um hernaðartækjum. Þarlendum
konum er hins vegar bannað að setj-
ast undir stýri.
Þá þótti sigur Bandaríkjamanna á
herjum Saddams Hussein vera mjög
niðurlægjandi fyrir íslam og einkum
Araba. „Bandaríkjamenn léku sér
að því að gersigra íraska herinn,
sem líklega var sterkasti her arab-
íska heimsins. Þetta varð múslimum
og einkum Aröbum einkar sár auð-
mýking. Að þessi vantrúaði her á
heilagri jörð íslams skyldi leika einn
sterkasta her þeirra svo grátt.
Eftir því sem heyrst hefur eftir
Osama og hans mönnum þá eru ekki
aðeins Mekka og Medína, helgustu
staðir múslíma, hersetnir af vantrú-
uðum Bandaríkjamönnum. Jerúsal-
Reuters
Mekka er helgasti staður íslam. Bókstafssinnaðir múslímar á borð við Osama bin Laden eru fullir vandlætingar vegna þess sem þeir telja vanhelgun á helgu landi
Múhameðs. Þeir álíta yfirvöld í Sádi-Arabíu spillt og geta ekki fyrirgefið að Bandaríkjamenn voru kallaðir til að berjast við Íraksher í Flóabardaga. Sú herför þótti
mikil niðurlæging fyrir öflugasta her múslíma. Frelsa verður helgustu staði íslam, þ.e. Mekka, Medína og Jerúsalem, úr klóm heiðingja og gyðinga. Bandaríkin eru
álitin höfuðandstæðingur og má beita öllum meðulum til að klekkja á þeim, hvar sem er í heiminum.
Heilög vandlæting eða hatur
Mörgum er spurn hvort kveikjan að hermdarverk-
unum í Bandaríkjunum nýverið hafi verið heilög
vandlæting eða hatur. Guðni Einarsson kynnti sér
trúarlega þræði málsins.
Reuters
Palestínumenn setja fána sinn á Al-Aqsa-moskuna í Jerúsalem. Þar er þriðji
helgasti staður íslam.
Íslam eru yngst höfuðtrúarbragða
mannkyns og stofnuð af Múhameð
spámanni á árunum 610-632. Orðið
íslam merkir undirgefni við Allah.
Fylgismenn trúarinnar nefnast
múslímar. Þeir skiptast í tvo meg-
inflokka: Sunníta, sem flestir arabar
tilheyra, og shíta, sem eru mun fjöl-
mennari. Fjölmennasta ríki múslíma
er Indónesía. Meira en milljarður
manna aðhyllist íslam.
Íslam er eingyðistrú og einkum
sótt til fornarabískra þjóðflokka,
gyðingdóms og kristni. Allah op-
inberaði Múhameð orð sín og eru
þau skráð í Kóraninn. Einnig styðj-
ast múslímar við súnna, það er sið-
venjur og breytni fyrsta safnaðar
íslam sem sagt er frá í Hadith. Spá-
menn Gamla testamentisins og Jesús
teljast einnig hafa opinberað vilja
Allah.
Enginn er guð nema Allah og Mú-
hameð er spámaður hans. Múslímar
ákalla Allah fimm sinnum á dag og
snúa sér til Mekka á meðan. Guðs-
þjónustur þeirra fara fram í mosk-
um. Múslímum ber skylda til að gefa
ölmusu. Þeir fasta í níunda mánuði
íslamska ársins, ramadan, frá sól-
arupprás til sólarlags. Hver múslími
fer í pílagrímsför til Mekka að
minnsta kosti einu sinni á ævinni,
eigi hann þess nokkurn kost.
Múslímar líta ekki einungis á ísl-
am sem trúarbrögð heldur einnig
lögmál, sharia, sem hlýða skal í einu
og öllu. Sharia er gefið í eitt skipti
fyrir öll, ný löggjöf er óhugsandi,
einungis túlkun lögmálsins kemur til
greina. Samkvæmt því eiga íslam og
samfélagið að vera órofa heild. Fé-
lag múslíma á Íslandi er skráð trú-
félag. Þann 1. desember sl. voru fé-
lagsmenn 164 samkvæmt þjóðskrá.
Heimild:
Íslenska alfræðiorðabókin, AP, Hagstofan
og vefsíður um Íslam.
Íslam