Morgunblaðið - 23.09.2001, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23. SEPTEMBER 2001 29
arabalandanna og því er stuningur þeirra einnig
nauðsynlegur.
Veikleikarnir liggja hins vegar víða og þau ríki,
sem ætla má að taki þátt aðeins af ótta við mátt
Bandaríkjanna, eru nokkur. Viðbrögð talibana í
kjölfar árásanna á New York og Washington bera
sennilega ekkert síður vitni pólitískri nauðsyn en
samhug og sama má líkast til segja um viðbrögð
Moammars Gaddafis, leiðtoga Líbýíu. Leiðtogar
talibana þurfa ekki sérstaka skarpskyggni til að
átta sig á því að reiði Bandaríkjamanna muni
beinast gegn þeim, sem skjóta skjólshúsi yfir
hryðjuverkamenn. Sú kann jafnvel að vera ástæð-
an fyrir því að enginn hefur lýst ábyrgð á ódæð-
isverkunum á hendur sér að stjórnvöld þess ríkis,
sem hýsir forsprakkana, hafi fyrirskipað þeim að
þegja til að kalla ekki yfir sig bandarískar árásir.
Stjórn Pakistans
milli steins og
sleggju
Stuðningur Pakistana
við Bandaríkjamenn
hefur ekki fallið í góð-
an jarðveg meðal al-
mennings þar í landi.
Nokkra daga í röð hef-
ur komið til óeirða og á föstudag höfðu fjórir menn
látið lífið og fjöldi særst. Afganar hafa verið fjöl-
mennir í þessum mótmælum, enda hafa Pakist-
anar tekið á móti miklum fjölda flóttamanna frá
Afganistan. Í mótmælunum hefur verið lýst yfir
stuðningi við talibanastjórnina í Afganistan og
hafa ræðumenn einmitt höggvið eftir því að Bush
notaði orðið krossferðir: „Ef Bandaríkjamenn
vilja krossferð erum við tilbúnir í heilagt stríð,“
sagði einn predikari á mótmælafundi í Pakistan.
Pervez Musharraf, forseti Pakistans hefur verið
varaður við samvinnu við Bandaríkin og sagði
prestur við eina moskuna í Islamabad að Mushar-
raf skyldi hlusta: „Þjóðin sættir sig ekki við
ákvörðun þína og allt samstarf við Bandaríkin eru
landráð.“ Skipuleggjendur mótmæla í Pakistan
sögðu við fréttastofuna Associated Press að
leyfðu pakistönsk yfirvöld Bandaríkjamönnum að
nota pakistanska lofthelgi og land yrði lýst yfir
heilögu stríði gegn stjórninni. Mikill viðbúnaður
er í Pakistan vegna óvissuástandsins og eru 15
þúsund lögregluþjónar í viðbragðsstöðu.
Yfirvöld í Pakistan hafa verið að reyna að hafa
áhrif á talibanastjórnina og fá hana til að afhenda
bin Laden. Eftir að hafa tekið sér umþóttunar-
tíma vegna krafna Bandaríkjamanna lýstu ísl-
amskir klerkaleiðtogar í Afganistan yfir því að
lagt yrði að bin Laden að fara sjálfviljugur úr
landi. Þetta var í fyrsta skipti, sem leiðtogar
landsins hafa sýnt að þeir standa ekki eindregið
með hryðjuverkaleiðtoganum, en dugði hvergi
nærri til að friða Bandaríkjamenn, sem höfnuðu
þessu tilboði umsvifalaust, meðal annars á þeirri
forsendu að bin Laden gæti einfaldlega farið úr
einni öruggri höfn í aðra. Eftir þessa yfirlýsingu
klerkanna virðast aðgerðir Bandaríkjanna óum-
flýjanlegar og það hlýtur að vekja óhug hjá ráða-
mönnum í Pakistan. Efnahagur landsins er bágur
og þeir eiga í stöðugum erjum við Indverja. Staða
þeirra er svo veik að þeir gátu ekki annað en sagst
ætla að leggja Bandaríkjamönnum lið, sama
hversu hikandi stjórn landsins var. Án stuðnings
Pakistana hefði verkefni Bandaríkjamanna orðið
mun erfiðara. Bæði þurfa þeir á lofthelgi þeirra og
herstöðvum að halda og einnig upplýsingum um
bin Laden og samstarfsmenn hans frá pakist-
önsku leyniþjónustunni eigi þeir að finna hann.
Pakistanski herinn er talinn búa yfir kjarnorku-
vopnum, en slíkur hernaðarmáttur dugar skammt
gegn eigin þjóð. Ef til stríðs kemur gæti herfor-
ingjastjórn Musharrafs hæglega hrökklast frá og
verður að teljast ósennilegt að Bandaríkjamenn
myndu finna bandamenn meðal nýrra leiðtoga.
Ýmsir áhrifamenn úr röðum bæði stjórnmála- og
menntamanna hafa stigið fram til að reyna að
snúa almenningsálitinu og sagt að þótt erfitt væri
að kyngja þessari stefnu forsetans væri hún nauð-
synleg og í þjóðarhag. Áður en Musharraf reyndi
að bjarga Afganistan hefði hann þurft að bjarga
Pakistan.
En það er ekki aðeins ótti og ólga í Pakistan. Í
Líbanon var tekið eftir því þegar Vincent Battle,
sendiherra Bandaríkjamanna þar í landi, sagði að
Líbanar skytu enn skjólshúsi yfir hryðjuverka-
samtök. Óttast Líbanar að Bandaríkjamenn muni
nota tækifærið til að skera upp herör gegn hizboll-
ah-skæruliðum, sem gefið er að sök að hafa framið
mannrán og gert sjálfsmorðsárásir á Bandaríkja-
menn í Líbanon á níunda áratugnum. Ef Líbanar
ætla sér að taka þátt í herferðinni gegn hryðju-
verkum þyrftu þeir sennilega að framselja ýmsa
menn, sem grunaðir eru um hryðjuverk, en heima
fyrir eru taldir hafa stökkt Ísraelum frá Suður-
Líbanon. Nú hafa margir þessara manna söðlað
um og eru meðal annars komnir á þing. Banda-
ríkjamenn hafa ekki afhent Líbönum lista yfir ein-
staklinga, en með 2.600 milljarða króna skuld á
bakinu hafa Líbanar ekki efni á að kalla yfir sig
reiði Bandaríkjamanna í hefndarhug.
Jemenar hafa lýst yfir stuðningi við Banda-
ríkjamenn, en þar ríkir einnig ótti við aðgerðir
Bandaríkjamanna. Bandaríska herskipið Cole var
í höfn í Aden þegar hryðjuverkamenn réðust á
það í október á liðnu ári og landið var á lista yfir
þau, sem veittu hryðjuverkamönnum griðastað,
þar til í fyrra.
Hryðjuverkin gætu einnig haft áhrif á friðar-
ferlið fyrir botni Miðjarðarhafs. Einn ásteytingar-
steinninn í samskiptum Bandaríkjanna við araba-
löndin er stuðningurinn við Ísrael. Í Persaflóa-
stríðinu setti stjórn Bush eldra mikinn þrýsting á
Ísraela að taka upp þráðinn við Palestínumenn og
var því meðal annars hótað að veita ekki fjárhags-
aðstoð nema Ísraelar hættu að reisa svokallaðar
landnemabyggðir á Vesturbakkanum og Gaza.
Nú er Ariel Sharon, forsætisráðherra Ísraels,
undir miklum þrýstingi Bandaríkjamanna um að
blása nýju lífi í friðarferlið. Á þriðjudag var lýst
yfir vopnahléi, en það hefur ekki gengið eftir. Ef
allt hleypur í bál og brand milli Ísraela og Palest-
ínumanna er hætt við að samstaðan við Banda-
ríkjamenn bresti. Bush hefur þegar brennt sig á
því að gefa Ísraelum lausan tauminn. Ein forsend-
an fyrir því að honum takist að ná samstöðu með
hófsamari öflum í arabalöndum er að stjórn hans
setji Ísraela í skrúfstykki og beiti áhrifum sínum
til að fá þá til að semja við Palestínumenn.
Áhrifasvæði
Rússa og sam-
staðan gegn
hryðjuverkum
Aðgerðirnar gegn
hryðjuverkum kalla á
víðtækara samstarf en
hér hefur verið lýst og
er þar sennilega for-
vitnilegast að líta á
stöðu Rússa. Þeir
lýstu yfir stuðningi við Bandaríkjamenn og var
Vladimír Pútín Rússlandsforseti fyrsti leiðtoginn,
sem ræddi við Bush eftir að árásin var gerð. Málið
vandast hins vegar þegar sýna þarf stuðninginn í
verki og gæti ákvörðun Rússa breytt samskiptum
þeirra við Evrópu og Bandaríkin næstu árin.
Rússar hafa verið andvígir því að Bandaríkja-
menn kæmu fyrir herliði í gömlu Sovétlýðveld-
unum í Mið-Asíu og líta á þau sem sitt áhrifa-
svæði, en Ígor Ívanov utanríkisráðherra gaf til
kynna í vikunni að þar gæti verið orðin breyting á
er hann lýsti yfir því að hvert land fyrir sig réði því
að hve miklu leyti það tæki upp samstarf við
Bandaríkin. Ríkin sem um ræðir eru Tadsikistan
og Úsbekistan, sem eiga landamæri að Afganist-
an. Bandaríkjamenn vilja fá aðstöðu í löndunum
báðum til að geta gripið til skyndiaðgerða og hafa
sennilega fengið vilyrði frá Úsbekum.
Rússar líta á íslamska hryðjuverkamenn sem
ógn við öryggi sitt og yfirlýsingar þeirra bera vitni
stuðningi við að uppræta hryðjuverk úr þeirri átt.
Þeir eiga hins vegar erfitt með að hleypa Banda-
ríkjamönnum inn í Mið-Asíu. Rússar líta á sig sem
verjendur Tadsikistans gegn talibönum og þeir
eru með herlið á landamærum landsins að Afgan-
istan. Einnig hafa Rússar gert varnarsamning við
Túrkmena, sem einnig eiga landamæri að Afgan-
istan, um að koma þeim til hjálpar verði landið
fyrir árás. Rússar óttast að afskipti Bandaríkja-
manna á svæðinu mundu grafa undan áhrifum
þeirra og valdastöðu um leið og Bandaríkjamenn
næðu þar tangarhaldi. Þarna leynast hins vegar
einnig tækifæri fyrir Rússa. Í fyrsta lagi fengju
þeir sennilega frjálsar hendur í Tsjetsjníju. Þar
hafa Rússar framið hryllilega verknaði. Þeir hafa
hins vegar haldið fram að þeir eigi þar í höggi við
íslamska hryðjuverkamenn og það yrði erfitt að
leggjast gegn baráttu Rússa gegn hryðjuverkum
ef þeir legðu öðrum lið í sinni baráttu. Þá hefur
verið bent á að Rússar hafi þarna tækifæri til að
vinna sér traust á Vesturlöndum og verða hluti af
fyrirkomulagi varnarmála í Evrópu. Það geti þeir
gert með því að skuldbinda sig til að taka þátt í
stríði, sem þeir geti hvort sem er ekki komist hjá
því að taka þátt í.
Hryðjuverkin 11. september hafa hrint af stað
atburðarás, sem ekki sér fyrir endann á. Ef út-
koman verður sú að menningarheimi verður
stefnt gegn menningarheimi hefur hryðjuverka-
mönnunum tekist ætlunarverk sitt. Ef tekst að
mynda bandalag, sem gengur þvert á mörk
heimshluta, trúarbragða og kynþátta, er hafið
nýtt skeið, sem ógerningur er að segja hvað mun
bera í skauti sér. Það má hins vegar ekki gleyma
því að þótt Vesturlönd séu ekki komin í stríð við
íslam má þessi atburður ekki verða til þess að þau
gildi, sem lýðræðið felur í sér, gleymist. 11. sept-
ember sagði Bush Bandaríkjaforseti að gerð hefði
verið árás á frelsið og bætti við: „Frelsið verður
varið.“ Samstarf við önnur ríki til að ráða nið-
urlögum hryðjuverkamanna felur ekki í sér við-
urkenningu á því stjórnarfari, sem í þeim ríkjum
tíðkast. Vesturlandabúar þurfa einnig að hafa var-
ann á. Kröfur um aukið eftirlit eru nú háværar.
Það er talað um að hlera síma og fylgjast með því
hvaða bækur fólk les, eftirlit með námsmönnum
og samkeyrslu gagnagrunna. Eins og Páll Þór-
hallsson bendir á í grein í þessu tölublaði Morg-
unblaðsins hafa þungar refsingar við glæpum lítil
áhrif á hryðjuverkamenn, sem eru tilbúnir að
fórna lífi sínu. Til að stöðva hryðjuverkamenn þarf
að byrja á hinum endanum og það þýðir aukið eft-
irlit. Aukið eftirlit hefur hins vegar í för með sér
skorður við persónufrelsi og heggur skörð í frið-
helgi einkalífsins. Frelsið verður ekki aðeins varið
með því að sækja gegn hryðjuverkamönnum held-
ur einnig með því að leyfa ekki hryðjuverkamönn-
unum að koma því til leiðar að við skerðum frelsi
okkar sjálfviljug.
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Í LANDMANNALAUGUM
Frelsið verður ekki
aðeins varið með því
að sækja gegn
hryðjuverkamönn-
um heldur einnig
með því að leyfa
ekki hryðjuverka-
mönnunum að koma
því til leiðar að við
skerðum frelsi okk-
ar sjálfviljug.
Laugardagur 22. september