Morgunblaðið - 23.09.2001, Blaðsíða 30

SKOÐUN
30 SUNNUDAGUR 23. SEPTEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Námsstyrkir í verkfræði- og
raunvísindagreinum
úr Minningarsjóði
Helgu Jónsdóttur og Sigurliða Kristjánssonar
Stjórn sjóðsins auglýsir hér með eftir styrkumsóknum vegna náms á skólaárinu
2001-2002. Styrkirnir eru ætlaðir nemendum í verkfræði- og raunvísindagreinum
og hafa þeir einkum verið veittir nemendum í framhaldsnámi.
Með umsókn skal fylgja staðfesting á skólavist og námsárangri, ítarleg fjárhagsáætlun,
meðmæli, ritverk og önnur þau gögn sem umsækjandi telur að komið geti að gagni við
mat umsóknar. Umsóknarfrestur er til 25. október 2001.
Stefnt er að því að tilkynna úthlutun í lok nóvember.
Nánari upplýsingar fást á vefsíðunni http://www.hi.is/~sb/minningarsjodur/ eða hjá
formanni sjóðstjórnar, Sigurði Brynjólfssyni (sb@hi.is, 525 4641).
Umsóknum ber að skila til Alþjóðaskrifstofu háskólastigsins, Neshaga 16, IS-107 Reykjavík.
Á undanförnum ár-
um hefur skrifari
þessarar greinar hér í
Mbl. spáð fyrir um
skelfilegar afleiðingar
gildandi fiskveiði-
stjórnar fyrir útgerð-
ina í landinu. Illu
heilli virðist svo sem
þær spár séu að
ganga eftir. Stórút-
gerðirnar, sem orðið
hafa til í landinu og
harðast hafa gengið
fram í að sameinast
og skuldsetja sig með
kaupum á aflaheimild-
um, eignafærslu á
kvótum við sameiningar og skuld-
setningum í því sambandi, sem og
bjartsýniskaupum á nýjum skip-
um, eru orðnar illa settar og þjóð-
in er þegar farin að borga með
þeim með stórfelldum gengisfell-
ingum. Öllu þessu var spáð án
þess að áhrifamenn hlustuðu, eftir
því sem best varð séð. Markaðs-
verðmæti hlutafélaga í sjávarút-
vegi er nánast ekki lengur til, því
að enginn vill kaupa og heldur
ekki selja, svo að almenningur og
lífeyrissjóðir og fleiri fjárfestar
eru farnir að greiða dýru, lækk-
andi hlutabréfaverði kvótabrask-
ruglið, sem þeir tóku þátt í á sín-
um tíma og skrifarinn varaði við
og spáði um. Þeirri hörmungartíð
fjárfestanna er vísast enn ekki lok-
ið. Tími varnaðarorða vegna þessa
er hins vegar liðinn og þessir að-
ilar, lánastofnanir og raunar þjóð-
in öll, verða að taka afleiðingunum,
hverjar sem þær að lokum verða.
Síðustu mánuði hafa aðrar hugs-
anir sótt á skrifarann og í því, sem
hér fer á eftir, verður gerð grein
fyrir þeim.
Þegar reynt er að greina grunn-
forsendur gildandi fiskveiðistjórn-
ar koma þrjár fyrst í hugann og
verða þær nú ræddar hver fyrir
sig.
Vitum við hversu
mikið er af fiski?
Fyrsta grunnforsendan er, að
menn viti hversu mikið er til af
hinum ýmsu tegundum fisks við
Ísland, svo að hægt sé að kvóta-
setja hann af viti. Hafrannsókna-
stofnun hefur síðustu tvö árin
beinlínis sannað það, að hún veit
þetta alls ekki, a.m.k. ekki að því
er varðar þorskinn. Og hvað þá
með hinar botnfisktegundirnar?
Ónákvæmnin í mælingunum nem-
ur hundruðum þús-
unda tonna af þorski
til eða frá og fleirum
en skrifaranum kann
að þykja það spaugi-
legt, þegar Hafró
lagði til í fyrra við
slíkar aðstæður, að
þorskaflinn skyldi
vera 203 þús. tonn.
Mismunurinn milli ná-
kvæmninnar í þekk-
ingunni og nákvæmni
tillagnanna gerði
stofnunina bráðhlægi-
lega. Forsendan um
þekkingu á stærð
fiskstofnanna er þar
með fallin. Það sér hver maður, að
tillögur og ákvarðanir um 203 þús.
eða 190 þús. tonna veiðar á þorski
eru fásinna, þegar ónákvæmnin í
mælingunni, sem tillögurnar mið-
ast við, er a.m.k. tvöföld á við til-
löguna. Kvótasetning við þessar
aðstæður vanþekkingar um stærð
hinna kvótasettu stofna getur ekki
verið skynsamleg nálgun að bestu
nýtingu þessara stofna. Fiskveiði-
stjórnin hlýtur að þurfa að miðast
við, að veitt sé meira eða minna
eftir því hver fiskgengdin er og
aflinn þar með, en ekki eftir geð-
þóttaákvörðunum, sem byggjast á
þekkingu, sem ekki er til. Við
þessar aðstæður þykist svo sjáv-
arútvegsráðherra þess umkominn
að setja fisk, sem hann veit ennþá
minna um en þorskinn, eins og
skötusel, í kvóta! Á nú að sjá til
þess, að heilmiklu af skötusel sé
annaðhvort fleygt aftur dauðum í
sjóinn eða honum landað fram hjá
vigt, af því að menn eiga ekki
kvóta fyrir skötusel, sem óvart
veiðist, og enginn kvóti af skötusel
er vísast boðinn á markaði? Sögu-
sagnir herma, að þannig fleygi nú
dragnótabátar miklu af skarkola af
þessari sömu ástæðu. Nýlegar
fréttir benda til, að hins sama sé
að vænta vegna kvótasetningar-
innar, sem nú var ákveðin, fyrir
keilu og löngu.
Aðalmálið er þó, að þessi grunn-
forsenda kerfisins stenst ekki og
árangurinn af því, að á henni hefur
verið byggt svo lengi, hefur ein-
ungis verið neikvæður í öllum
botnfisktegundum. Því má ekki
gleyma í þessu sambandi, að skv.
mati Hafrannsóknastofnunar hafa
allir botnfiskstofnar við Ísland
rýrnað um helming og þaðan af
meira á þeim tíma sem þessari
grunnforsendu hefur verið trúað
og við hana miðað sem vísinda-
legan grunn.
Einn eða margir stofnar
þorsks við Ísland
Önnur grunnforsenda gildandi
fiskveiðistjórnar hefur verið, að
hver stofn botnfisks við Ísland sé
einn, eitt mengi, hver um sig. Á
þessari forsendu hefur Hafrann-
sóknastofnun lagt til veiði á svo og
svo mörgum þúsundum tonna af
þorski, ýsu, skarkola o.s.frv. Að
því er varðar þorskinn liggur það
nú með óyggjandi hætti fyrir, að
þessi forsenda stenst ekki. Í ný-
birtum niðurstöðum ungrar vís-
indakonu úr doktorsverkefni henn-
ar kemur á daginn, að jafnvel
þorskurinn, sem hrygnir hér við
suður- og suðvesturströndina
hvert vor, er ekki einn stofn, held-
ur a.m.k. tveir. Rannsóknir ann-
arar vísindakonu hjá Hafrann-
sóknastofnun gefa sterklega til
kynna, sem a.m.k. jaðrar við sönn-
un, að víðs vegar kringum landið
eru aðskildir hrygningarstofnar
þorsks. Jafnvel fyrir leikmanni er
það augljóst fræðilegt rugl að gefa
ráðgjöf um þorskveiðar við Ísland
eins og þorskstofninn sé einn, þeg-
ar búið er tryggilega að sýna fram
á, að þorskstofnarnir eru margir,
efalaust með mismunandi nýliðun,
lífsafkomu og veiðiálag. Gildandi
fiskveiðistjórn skeytir því í engu,
hvort einhverjum þessara stofna
sé eytt eða aðrir þeirra séu van-
nýttir. Mynstrið úr nýjustu seiða-
rannsóknum Hafró, þar sem
þorskseiði fundust nánast ekki
vestan- og norðanlands og ekki
fyrr en við norðausturhornið og
Austfirði, gæti gefið til kynna stór-
fellda eyðingu hrygningarstofnsins
við suðurströndina meðan hrygn-
ing vestan- og norðanlands hefur
gengið vel. Ýmsar flatfisktegundir
eru annað efni í efasemdir um
þessa forsendu um einn stofn á
miðunum. Það eru efalaust bleyður
við landið hér og hvar, þar sem
skarkola, sandkola eða skrápflúru,
svo dæmi séu tekin, hefur verið
nánast eytt. Hitt er jafnvíst, að til
eru víðs vegar svæði, þar sem
þessar fisktegundir hafa tæpast
verið snertar og kvótasetningin
hefur beinlínis komið í veg fyrir,
að sá fiskur sé nýttur, a.m.k. ekki
með löglegum ráðum. Hér á heima
yndisleg athugasemd forystu-
manns smábátasjómanna á norð-
anverðum Vestfjörðum, sem ekki
náði alveg upp í að skilja, að Vest-
mannaeyingar ættu nokkur hundr-
uð tonn af ýsu, sem hefðbundið
hefur veiðst á grunnslóð við Vest-
firði. Væri málið ekki jafngrafal-
varlegt og það er væri krafa Vest-
mannaeyinganna mjög fyndin.
Skiptir máli með hvaða veið-
arfærum fiskurinn er tekinn?
Þriðja grundvallarforsenda fisk-
veiðistjórnarkerfisins, sem hér
verður tekin til umræðu er, að það
skipti engu máli fyrir viðgang fisk-
stofnanna, hvernig fiskurinn er
veiddur. „Hagræðingin“ í útgerð-
inni skipti öllu og það merkir, að
stórútgerðirnar með sinn mikla
togveiðiflota eigi að útrýma
strandveiðiflotanum og fá til þess
fullan frið og tækifæri til að nýta
þá yfirburðaaðstöðu, sem gildandi
fiskveiðistjórnarkerfi hefur veitt
þeim frá byrjun.
Dr. Jónas Bjarnason hefur í ný-
legri grein hér í Mbl. skýrt hvern-
ig og hvers vegna krókaveiðar á
grunnslóð eru betri aðferð við að
afla fisks til að veiða hann, þannig
að hann sé tekinn, þegar hann hef-
ur lokið vaxtarskeiði ár hvert,
heldur en stórkarlalegar aðferðir
togveiðarfæra. Samtök smábáta-
eigenda hafa sömuleiðis margsinn-
is sýnt fram á, að veiði strand-
veiðiflotans á grunnslóð er ódýrari
en veiðar stóru togaranna, sem
„hagræðingin“ í útgerðinni byggist
öll á. Ekki síst á þetta við núna,
þegar olía til að knýja allar stóru
vélarnar er jafndýr og hún er orð-
in. Við þetta bætist enn sú stað-
reynd, að strandveiðiflotinn skilar
á fiskmarkaði því afbragðshráefni,
sem lítil fiskvinnslufyrirtæki
kaupa og verka til ferskfisksölu í
flugi til vandlátra kaupenda og
skila um þessar mundir hæstu
verði, sem fæst fyrir íslenskt sjáv-
arfang.
Hvað þýðir svo
allt þetta?
Niðurstaðan af þessari grein-
ingu er ekki flókin. Engin af
grundvallarforsendum gildandi
fiskveiðistjórnarkerfis stenst og
taka verður mið af því, þegar nýtt
kerfi er smíðað. Þess vegna er
ekkert nema greinileg áhrif stór-
útgerðanna á afstöðu stjórnar-
flokkanna, sem getur ráðið því, að
þessari fiskveiðistjórn verði fram
haldið óbreyttri eða svo gott sem.
Forgang fyrir
strandveiðiflotann
Fyrir þjóðarbúið væri efalaust
til lengdar affarasælast, að strand-
veiðiflotanum yrði gefinn alger
forgangur til veiða á grunnslóð
með línu og handfærum og þá allt
eins án aflatakmarkana. Þessi floti
ætti m.ö.o. að taka allan þann afla,
sem hann getur náð. Með þeim
hætti réðist afli miklu meira af
raunverulegri fiskgengd en núgild-
andi geðþóttaákvarðanir ráðherra
á grundvelli ráðgjafar Hafró, sem
hefur jafnónákvæma þekkingu á
stofnstærðum og raun ber vitni.
Afmörkun eða friðun svæða eftir
því sem aðstæður og þekking kalla
eftir væru eftir sem áður sjálfsögð.
Það væri jafnsjálfgefið, að strand-
veiðiflotinn ætti að landa öllum
sínum afla á opinbera fiskmarkaði
og greiða þar svo sem 15% afla-
gjald til opinberra aðila, ríkis og/
eða sveitarsjóða, fyrir afnot af
auðlind þjóðarinnar.
Togarar stórútgerðanna yrðu
hins vegar að mæta afgangi að því
marki sem vísindin teldust nægi-
lega traust til að skerða þyrfti
veiðar. Þessi aðferð rímar miklu
betur en núgildandi kvótasetning
við óvissuna, sem er í mati á fisk-
stofnum. Sé lítill fiskur veiða
krókabátarnir lítið og sé fiskurinn
í góðu æti og þess vegna í góðum
vexti tekur hann krókana illa eða
alls ekki. Þar skilur í grundvall-
aratriðum milli krókaveiða og tog-
veiðarfæra. Þau sópa fiskinum upp
þar sem hátæknibúnaðurinn finnur
hann, án tillits til aðstæðna. Að-
ferðin tæki jafnframt sjálfkrafa til-
lit til staðardreifingar fisks innan
sömu tegundar, sem gefur til
kynna, að stofnarnir séu margir.
Sjómenn á hverjum stað mundu að
sjálfsögðu veiða sín heimamið allt í
kringum landið.
Stefna af þessu tagi mundi þar á
ofan hleypa enn meira lífi í útgerð
í sjávarbyggðum um allt land en
þorskaflahámarkið gerði. Það væri
miklu öflugri og fljótvirkari blóð-
gjöf fyrir þessar sjávarbyggðir en
Kárahnjúkavirkjun og álver á
Reyðarfirði, þótt hvort tveggja
kunni að eiga rétt á sér í tímans
rás.
Jón Sigurðsson
Fyrir þjóðarbúið væri
efalaust til lengdar
affarasælast, að strand-
veiðiflotanum yrði gef-
inn alger forgangur,
segir Jón Sigurðsson,
til veiða á grunnslóð
með línu og handfærum
og þá allt eins án
aflatakmarkana.
Höfundur er fyrrverandi
framkvæmdastjóri.
UM FORSENDUR FISK-
VEIÐISTJÓRNARINNAR