Morgunblaðið - 26.09.2001, Blaðsíða 27

Nefnd um endurskoðun laga um stjórn fiskveiða klofnaði og skilaði
einu meirihlutaáliti og þremur minnihlutaálitum til ráðherra. Nið-
urstöðurnar voru kynntar á fréttamannafundi í sjávarútvegsráðu-
neytinu í gær. Á myndinni má sjá f.v. Vilhjálm Egilsson, þingmann
Sjálfstæðisflokksins, Friðrik Má Baldursson, hagfræðing og formann
nefndarinnar, Árni M. Mathiesen sjávarútvegsráðherra og Jóhann
Ársælsson, þingmann Samfylkingarinnar.
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
krókaafla-
ð auknum
m, í sam-
em settar
gu sjávar-
0. ágúst sl.
eim, sem
hámarks-
aaflahlut-
g nýlega
um, verði
ðsla sam-
m reglum.
er stærð
ð og felst
um flokki
ðarfærum
ærum og
nar telur
krókaafla-
onna tak-
tuðst við
öryggis-
krókaafla-
llt að 15
unnt að
á bát sem
Sé sá bát-
rúttótonn
sínum en
aaflaheim-
ækkunina.
elur þess-
og leggur
aaflamark
rði frjáls
nda veiðar
skerfisins
krókaafla-
llt að 15
Lagt er til
milli afla-
flamarks-
ot
m
nar telur
au réttindi
sér. Rétt-
í að skil-
ræða rétt
ugsanlegt
að útfæra
em settar
voru fram af auðlindanefnd í um-
fjöllun hennar um svokallaðan þjóð-
areignarrétt í 1. gr. laganna um
stjórn fiskveiða. Nefndin ræddi
einnig ítarlega þann möguleika að í
þessu skyni yrðu gerðir samningar
milli handhafa veiðiheimilda og rík-
isins þar sem komist væri að sam-
komulagi um vel skilgreindan, tíma-
bundinn rétt til veiða úr
fiskstofnunum.
Meirihluti nefndarinnar telur
mikilvægt að deilur um eignarhald
og afnotarétt á nytjastofnum sjávar
verði settar niður í samræmi við álit
auðlindanefndar með því að marka
stefnu um greiðslu fyrir afnotarétt-
inn með hliðsjón af afkomu fisk-
veiða. Þessi niðurstaða byggist á því
að sjávarútvegurinn fái aukið svig-
rúm og verði gert kleift að bæta
stöðu sína frá því sem nú er, greiða
niður skuldir og auka hagnað. Þar
skipta tvö atriði mestu: í fyrsta lagi
að aukið verði frjálsræði í sjávar-
útvegi og í annan stað langtíma-
stefnumótun og festa í lagaumhverfi
og framkvæmd laga á sviði grein-
arinnar. Meirihluti nefndarinnar
telur að fara beri leið veiðigjalds
eins og hún var skilgreind af auð-
lindanefnd.
Nefndin ræddi nokkra kosti við
álagningu greiðslna fyrir afnotarétt
af auðlindum sjávar. Þær leiðir sem
auðlindanefnd taldi koma til greina
og kenndar eru við veiðigjald og
fyrningu voru ræddar ítarlega, en
einnig var skoðuð rækilega sú leið
sem lýst hefur verið hér að framan
og kennd er við samninga. Samn-
ingaleiðin var talin áhugaverð og
hafa ýmsa ótvíræða kosti. Með
samningunum má skilgreina afnota-
réttinn, tímabinda hann og jafn-
framt má tengja gjaldtöku samning-
um sem gerir þá að nokkurs konar
málamiðlun milli veiðigjalds og
fyrningar. Ekki náðist samstaða um
þessa leið og því varð niðurstaðan sú
að halda sig innan þeirra marka sem
álit auðlindanefndar setti og velja
milli veiðigjalds og fyrningar. Þegar
valið stendur milli þeirra tveggja
kosta telur meirihluti nefndarinnar
veiðigjald betri kost en fyrningar-
leið og leggur því til að sú leið verði
farin. Meirihluti nefndarinnar telur
sanngjarnt að veita rúman aðlögun-
arfrest að veiðigjaldinu. Enn frem-
ur er mikilvægt að draga úr óvissu
um aðgerðir stjórnvalda og mætti
gera það með ákvæðum um lág-
marksfyrirvara að breytingum á
gjaldtöku og reglum um úthlutun
veiðiheimilda. Hér skal þó haft í
huga að ákvæði um slíkan fyrirvara
í almennum lögum binda ekki hend-
ur löggjafans í framtíðinni.
Lagt er til að veiðigjaldið verði
tvískipt, annars vegar fastur hluti
sem taki mið af kostnaði ríkisins
vegna stjórnar fiskveiða, en tekur
ekki tillit til afkomu í sjávarútvegi
og hins vegar breytilegur hluti sem
tengist afkomu í greininni eftir nán-
ar skilgreindum viðmiðunum. Á
móti gjaldtökunni falli niður ýmis
gjöld sem útgerðin ber nú. Afkoma í
sjávarútvegi nú gefur ekki tilefni til
frekari sérstakrar gjaldtöku og því
verður að gefa greininni tíma til að
aðlaga sig breytingunum og hag-
ræða í rekstri sínum.
Lagt er til að kostnaðarhluti
veiðigjalds verði fyrst lagður á í
upphafi fiskveiðiársins 2004/2005 og
verði þá 1 milljarður, en þá falli jafn-
framt niður gjald í Þróunarsjóð
sjávarútvegsins, veiðieftirlitsgjald
og fleiri sérgjöld á sjávarútveg. Enn
fremur er lagt til að kostnaðargjald-
ið hækki í jöfnum þrepum í 1,5 millj-
arða fiskveiðiárið 2009/2010.
Meirihluti nefndarinnar leggur til
að hinn afkomutengdi hluti veiði-
gjalds komi til kastanna þegar verg
hlutdeild fjármagns (framlegð) í
sjávarútvegi er umfram 20% af
tekjum. Lagt er til að 7,5% af vergri
hlutdeild fjármagns umfram 20% af
tekjum verði innheimt í veiðigjald.
Jafnframt komi til samsvarandi
lækkunar kostnaðargjalds þegar
framlegð fer niður fyrir 20%, með
gólfi í 15% af framlegð. Aðlögunar-
tími að afkomutengda gjaldinu skal
vera hinn sami og að kostnaðarhlut-
anum.
Miðað við að framlegð sjávarút-
vegs í heild geti orðið svipuð og hjá
sjávarútvegsfyrirtækjum á Verð-
bréfaþingi Íslands á fyrri hluta
þessa árs yrði afkomutengt veiði-
gjald að loknum aðlögunartíma
rúmlega 500 milljónir króna og
veiðigjald í heild rúmir 2 milljarðar.
Þegar heildarfjárhæð veiðigjalds
liggur fyrir er lagt til að henni verði
skipt á einstakar kvótabundnar teg-
undir innan aflamarkskerfisins og
krókaaflamarks-kerfisins í réttum
hlutföllum við verðmæti þeirra sam-
kvæmt þorskígildisstuðlum. Lagt er
til að útfært verði sambærilegt
gjald á sóknardagabáta. Gjald á
hvert kíló af úthlutuðu aflamarki í
hverri tegund yrði síðan reiknað út
með því að deila aflamarki í kílóum í
heildarfjárhæðina sem legðist á við-
komandi tegund. Kostnaðarhluti
gjaldsins yrði innheimtur af hand-
höfum veiðiheimilda í upphafi fisk-
veiðiárs, en afkomutengdi hlutinn í
lok fiskveiðiárs og tekur útreikning-
ur þess mið af nýjasta fyrirliggjandi
reikningsári. Meirihluti nefndarinn-
ar telur æskilegt að tekið væri tillit
til verðs á aflamarki við útreikning á
skiptingu veiðigjalds. Ekki liggur
fyrir opinberlega skráð verð á afla-
marki og því er þetta vandkvæðum
bundið við núverandi aðstæður, en
lagt er til að kannaðir verði mögu-
leikar á að safna áreiðanlegum upp-
lýsingum um viðskipti með afla-
mark sem hægt yrði að styðjast við í
þessu skyni,“ segir í samantekt á
niðurstöðum meirihluta nefndarinn-
ar.
350–500 millj. varið til upp-
byggingar í byggðarlögum
Þá leggur meirihluti nefndarinn-
ar til að 350-500 milljónum króna
verði varið árlega til þess að byggja
upp atvinnulíf í öðrum atvinnu-
greinum en sjávarútvegi í þeim
byggðarlögum sem treyst hafa á
sjávarútveg. Einnig er lagt til að allt
að fjórðungur veiðigjalds umfram
einn milljarð króna renni til sveitar-
félaga í samræmi við uppruna
greiðslna. Til að styrkja byggðirnar
enn frekar er lagt til að heimilt verði
að framselja aflahlutdeild frá fiski-
skipi til fiskvinnslustöðvar með gilt
fiskvinnsluleyfi.
Í álitsgerð meirihlutans er lagt til
að þessu fé verði varið til verkefna á
sviði fimm ráðuneyta vegna mis-
munandi málaflokka og þeim verði
falið að móta tillögur um ráðstöfun
fjárins. Fyrir utan þessar sértæku
aðgerðir á sviði byggðamála telur
nefndin eðlilegt að hluti veiðigjalds,
sem að mestu er greitt af fyrirtækj-
um á landsbyggðinni, renni til al-
mennrar styrkingar sveitarfélaga
sem treysta á sjávarútveg.
Meirihlutinn segir einnig um þá
tillögu sína að heimilt verði að fram-
selja aflahlutdeild frá fiskiskipi til
fiskvinnslustöðvar með þeim orðum
að eðlilegt sé að slíkt framsal svari
að hámarki til þeirrar vinnslu er
fram fer í viðkomandi fiskvinnslu-
stöð. ,,Þar kemur til greina að miða
á hverjum tíma við það magn sem
unnið hefur verið að jafnaði undan-
gengin 2-3 ár,“ segir í álitsgerð
meirihlutans.
Reglur um hámarksafla-
hlutdeild verði rýmkaðar
Loks kemur fram í niðurstöðum
meirihluta nefndarinnar að tillaga
meirihlutans um veiðigjald byggist
á því að sjávarútvegsfyrirtækjum
verði gert kleift að bæta stöðu sína
m.a. með auknu frjálsræði í grein-
inni. Með það að markmiði leggur
nefndin til að rýmkaðar verði reglur
um hámarksaflahlutdeild einstakra
aðila og að takmarkanir á framsali
aflaheimilda verði rýmkaðar. Lagt
er til að hámarkshlutdeild einstakra
aðila í þorski verði 12%, en há-
markshlutdeild í öðrum bolfiskteg-
undum verði 50%. Enn fremur verði
samanlögð aflahlutdeild einstakra
aðila að hámarki 12% óháð því hvort
fyrirtækin eru í dreifðri eignaraðild.
Meirihluti nefndarinnar leggur
einnig til að ákvæði um veiðiskyldu
verði færð til fyrra horfs, þ.e.a.s. að
veiða verði 25% úthlutaðs aflamarks
á tveimur árum í stað 50% eins og
kveður á um í núgildandi lögum.
Meirihluti nefndarinnar telur að
takmarkanir þær á framsali úthlut-
aðs aflamarks sem komið var á árið
1998 hafi reynst illa. Þessi höft hafa
minnkað sveigjanleika í útgerð,
dregið úr framboði og stuðlað að
hærra verði á aflamarki og þar með
gert kvótalitlum útgerðaraðilum
erfitt fyrir. Meirihluti nefndarinnar
leggur því til að þessar takmarkanir
verði afnumdar.
Loks er lögð áhersla á að íslensk
stjórnvöld beiti sér fyrir því á al-
þjóðavettvangi að veiðiheimildir,
sem úthlutað er eða kann að verða í
tegundum sem aðeins finnast á út-
hafinu, verði framseljanlegar milli
skipa sem skráð eru í mismunandi
löndum. Enn fremur verði tryggt að
ekkert í íslenskum lögum hamli slík-
um viðskiptum.
ðigjald gæti numið 2 millj-
ðum í lok aðlögunartíma
áðherra og fulltrúar nefndar
un laga um stjórn fiskveiða
stöður nefndarinnar í gær.
naði, fjórir nefndarmanna
taáliti en þrír nefndarmenn
sínu minnihlutaálitinu.
nefndar um fiskveiðistjórnarkerfið vill rýmka reglur um hámarksaflahlutdeild og framsal
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 26. SEPTEMBER 2001 27
narsson, þingmað-
okksins, hafnar
úrbóta á fisk-
éráliti sínu og seg-
eið sé vænlegri til
blandaðri leið, t.d.
setja þak á end-
innheimta veiði-
nin og sú sem best
rýni er innköllun
fyrningarleið og
ði. Eðlilegt er að
rtími þannig að
kuldbindingar sín-
tingarnar. Fyrning
ári þýðir að breyt-
kvæmt því hefur
veiðiheimildir að
varanlegra veiði-
m leiguverð. Það
imildirnar undir
ð greiða upp kaup-
punum. Hafa verð-
hlutun hefur stað-
tar
gir m.a. í séráliti
Kristinn segir ýmislegt fleira mæla með
fyrningarleiðinni, s.s. að verð á veiðiheim-
ildum verði lægra þar sem það muni miðast
við þær tekjur sem hægt sé að hafa af nýt-
ingu þeirra, jafnræði verði á milli aðila og
samkeppni um veiðiheimildir leiði til þess
að þróun í greininni verði fremur á grund-
velli hagkvæmustu útgerðar en frumúthlut-
unar veiðiheimildanna.
Hvað veiðar smábáta varðar telur Krist-
inn nauðsynlegt að athugað verði til hlítar
hvort áfram sé unnt að stjórna veiðum smá-
báta á grundvelli þess skipulags sem gilti til
1. september sl. með þeim breytingum sem
Landssamband smábátaeigenda hafði
kynnt.
Hann tekur einnig undir tillögu auðlinda-
nefndar um að nýtt ákvæði verði sett í
stjórnarskrána þar sem náttúruauðlindir
sem ekki eru háðar einkaeignarrétti verði
lýstar þjóðareign.
,,Auðlindanefnd lagði í áliti sínu til að um
náttúrurauðlindir í þjóðareigu, svo sem
nytjastofna sjávar, gildi sú meginregla að
afnotagjald verði lagt á og standi undir
kostnaði ríkisins af rannsóknum og eftirliti
með nýtingu auðlindanna og auk þess fái
þjóðin sýnilega hlutdeild í þeim umframarði
(auðlindarentu) sem nýting auðlindanna
skapar. Ég tel rétt að innheimt auðlinda-
gjald miðist í meginatriðum við tillögur auð-
lindanefndar, enda náðist þar pólitískt sam-
komulag fulltrúa allra flokka sem sæti áttu
í nefndinni,“ segir í séráliti Kristins.
Hann kveðst einnig taka undir tillögur
um að 350-500 milljónum króna verði árlega
varið til atvinnuuppbyggingar í byggð-
arlögum sem treyst hafa á sjávarútveg.
Leggur Kristinn til að þetta átak hefjist á
næsta ári undir yfirstjórn iðnaðarráðuneyt-
isins.
Nauðsynlegt að
auka byggðakvóta
Kristinn kveðst einnig styðja að hluti
tekna af auðlindagjaldi renni til sveitarfé-
laga. ,,Ég tek undir sjónarmið auðlinda-
nefndar varðandi heimild til þess að fram-
selja aflahlutdeild frá fiskiskipi til
fiskvinnslustöðvar. Erfitt er að skilgreina
vinnslufyrirtæki nægilega skýrt til þess að
byggja megi sérstaka úthlutun á því,“ segir
í álitsgerð hans.
Þá telur hann óráðlegt að draga úr veiði-
skyldu til fyrra horfs bæði vegna sjón-
armiða sjómanna og þeirrar gagnrýni sem
fénýting veiðiheimilda sætir. Loks telur
hann m.a. nauðsynlegt að auka byggða-
kvóta, sérstaklega ef veiðigjaldsleiðin verð-
ur ofan á.
Álit Kristins H. Gunnarssonar
Farin verði
fyrningarleið
NIÐURSTÖÐUR nefndar um
endurskoðun laga um stjórn
fiskveiða ásamt fylgiskjölum
og sérálitum er hægt að nálg-
ast á fréttavef Morgunblaðs-
ins, www.mbl.is.
Skýrslan
á mbl.is