Morgunblaðið - 01.12.2001, Blaðsíða 26

VIÐSKIPTI/ATHAFNALÍF
26 LAUGARDAGUR 1. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
nokkurn hefði grunað fyrir aðeins
fimm eða tíu árum. Bæði í fyrirtækj-
um og háskólum glímdu menn við
flókin áhættufyrirbæri og á báðum
vígstöðvum væri mikill áhugi á að
greina afleiðingar áhættu fyrir stjórn
fyrirtækja og eftirlit af opinberri
hálfu.
Fram kom í máli Jóns að ástæðan
fyrir því að áhætta væri nú á dagskrá
væri sú að mönnum sýndist almennt
að áhætta hefði aukist í viðskiptum
og þjóðlífi. Þetta væri síðan rakið til
meiri og tíðari efnahagssveiflna í
kjölfar hnattvæðingar viðskiptalífs-
ins, sem væri aftur skilgetið afkvæmi
tækniframfara í samgöngum og fjar-
skiptum. Svo virtist reyndar einnig
sem náttúruhamfarir og stór áföll af
mannavöldum hefðu orðið tíðari á
seinni árum. Ef til vill hefði mátt
koma í veg fyrir eða draga úr ýmsum
þeim áföllum sem gengið hefðu yfir
síðastliðinn áratug, ef áhættustjórn
hefði verið í góðu horfi. Áhættustjórn
ætti að vera nátengd hvers konar
ákvörðunum í fyrirtækjum, hvort
sem væri á vegum einkaaðila eða hins
opinbera.
Jón gerði grein fyrir því sem hann
kallaði góða siði við lánveitingar
bankastofnana. Hann sagði að þeir
siðir eða venjur væru að flestu leyti
lausir við hátækni. Enda væri
áhættustjórnun fyrst og fremst ferli
en ekki tækni. Ábyrgð á ákvörðunum
um lánveitingar ætti að vera skýrt
ákveðin í skipulagi hvers banka. Þá
þyrfti starfsreglur um mat á lánshæfi
væntanlegra lántakenda. Einnig
þyrfti verðlagning að taka mið af
kostnaði og þar með talinni tap-
áhættu. Vaxtakjör lántakenda ætti
að vera breytileg og í samræmi við
áhættu og lánveitingum ætti að vera
fylgt eftir á kerfisbundinn hátt.
Jón greindi frá því hvernig áhættu-
stýringu væri háttað í Norræna fjár-
festingarbankanum. Hann sagði að
sérstök áhættustýringardeild hefði
verið sett á fót í bankanum árið 1996
og að hún væri algjörlega sjálfstæð
og heyrði undir bankastjóra. Bank-
inn hefði ávallt notið hæsta lánshæf-
ismats og að mestu komist hjá út-
lánatöpum. Áhættustjórn og eftirlit
væri þess vegna að mati stjórnenda
bankans jafnvel enn ríkara en ella.
Jón sagði að það sem að hans mati
skipti mestu máli varðandi stöðug-
leika fjármálakerfisins væru í fyrsta
lagi vandaðar lánavenjur og áhættu-
stjórn. Þá skipti máli að reiknings-
skilareglur væru samræmdar, sem
næði einnig til afleiðuviðskipta, fjár-
málaeftirlit væri gott, samstarf eft-
irlitsstofnana öflugt og stuðningur al-
þjóðastofnana við endurbætur á
fjármálakerfi þróunarlanda.
Þá sagði Jón í umræðum sem urðu
ÁHÆTTUSTJÓRNUN í litlu opnu
hagkerfi var yfirskrift ráðstefnu sem
viðskipta- og hagfræðideild Háskóla
Íslands hélt í gær. Ræðumenn á ráð-
stefnunni voru fjórir, þeir Jón Sig-
urðsson, aðalbankastjóri Norræna
fjárfestingarbankans, Már Guð-
mundsson, aðalhagfræðingur Seðla-
banka Íslands, Lars Oxelheim, pró-
fessor í alþjóðafjármálum við
háskólann í Lundi, og Guðmundur
Magnússon, prófessor við viðskipta-
og hagfræðideild Háskóla Íslands.
Áhætta í viðskiptum að aukast
Jón Sigurðsson sagði að horn-
steinn stöðugleika í fjármálakerfinu
væri góðar lánavenjur í hverjum ein-
stökum banka. Úr því gæti engin
hagstjórn bætt. Eftirlitsstofnanir
gætu og ættu ekki að taka að sér
innri stjórn í bönkunum. Eftirlit og
opinber afskipti ættu umfram allt að
felast í skýrum og stöðugum leik-
reglum og hvatningu til að fara eftir
þeim og síðan viðbrögðum ef út af
væri brugðið. Auðveldast væri að
setja leikreglurnar, vandinn væri
hins vegar að fylgja þeim eftir og
koma á réttvísandi hvatningu og refs-
ingu ef reglunum væri ekki fylgt.
Yfirskrift erindis Jóns Sigurðsson-
ar var Áhætta og eftirlit. Hann sagði
að áhætta og áhættustjórn væri nú
mikilvægara viðfangsefni, hvort sem
væri í viðskiptum, fjármálum, há-
skólastarfi eða stjórnmálum, en
eftir erindið að hann teldi að það
hefði verið afleikur hjá Seðlabankan-
um að lækka vexti í mars síðastliðn-
um.
Erfiðleikar í vændum
Már Guðmundsson sagði í erindi
sínu að mörg fyrirtæki og einstak-
lingar hér á landi mundu lenda í erf-
iðleikum á næstunni. Ekkert benti þó
til þess að hinar stærri fjármálastofn-
anir mundu ekki ráða við þá erfið-
leika og því væri ekki ástæða til að
spá bankakreppu þótt vanskil ykjust
og þær mundu verða fyrir eignarýrn-
un. Eiginfjárstaða fjármálafyrir-
tækja væri nú verri en hún hefði ver-
ið í upphafi uppsveiflunnar þótt hún
hefði ekki versnað á þessu ári.
Ástæðuna fyrir þessari stöðu sagði
Már vera þá að Íslendingar væru nú
að koma út úr miklu ofþensluskeiði
sem endaði með ýmis viðvörunarljós
blikkandi varðandi stöðugleika fjár-
málakerfisins. Útlánaþensla, fjár-
mögnuð með erlendu fjármagnsinn-
streymi, og óhóflegur viðskiptahalli
hefði að lokum grafið undan genginu
og skapað verðbólguþrýsting.
Hann sagði að það sem hefði farið
úrskeiðis hefði verið að óheftar fjár-
magnshreyfingar og gengistrygging
hefði magnað útlánaþensluna upp.
Farið hefði verið óvarlega við að auka
útlánagetu og vilja fjármálastofnana
við skipulagsbreytingar á fjármála-
stofnunum og aukningu á eigin fé
bankanna. Þá sagði Már að of seint
hefðu verið sett verðbólgumarkmið
og flotgengi og ríkisfjármálastefnan
hefði ekki verið nægilega aðhalds-
söm. Skattalækkanir í ofþenslu hefðu
verið mistök og aðhald í peningamál-
um hefði þurft að vera meira. Pen-
ingastefnan hefði þó að mati Más lík-
lega ekki getað komið í veg fyrir
útlánaþensluna auk þess sem hún
hefði ekki átt verulegan þátt í við-
skiptahallanum.
Már sagði það sitt mat að sú hag-
stjórn sem stuðlaði að verðstöðug-
leika og þjóðhagslegu jafnvægi
mundi til lengdar jafnframt stuðla að
fjármálastöðugleika. Til lengdar litið
væri engin mótsögn þarna á milli.
Fyrirtæki gefi ýtarlegri upplýsingar
Lars Oxelheim fjallaði í erindi sínu
um áhættustjórnun fyrirtækja og
hvað hlutafjáreigendur þyrftu að
vita. Hann sagðist hafa fengið sér-
stakan áhuga á viðfangsefninu eftir
fjármálakreppuna í Asíu á seinni
hluta síðasta áratugar og þá hefði
hann farið að skoða áhrif ytri breyta,
svo sem gengis, vaxtastigs, verðbólgu
og stjórnmálaáhættu, á afkomu fyr-
irtækja.
Oxelheim sagði að þeir sem ættu
hagsmuna að gæta, og þá sér í lagi
hluthafar, þyrftu að finna út hver ár-
angur fyrirtækja væri í raun, þ.e.
þegar ytri áhrif hefðu verið dregin
frá. Miklar sveiflur í raungengi gætu
til að mynda haft veruleg áhrif á af-
komu fyrirtækja, bæði jákvæð og
neikvæð. Hann benti á að áætlanir
fyrirtækja gerðu yfirleitt aðeins ráð
fyrir tiltekinni framvindu mála, svo
sem tilteknum hagvexti, vaxtastigi,
gengi og svo framvegis. Ekkert væri
gefið upp hver áhrifin yrðu ef for-
sendur áætlunarinnar breyttust og
stjórnendur gætu jafnvel skýlt sér á
bak við breyttar forsendur ef rekstur
fyrirtækja væri ekki í samræmi við
áætlanir. Þá sagði hann einnig að
hann hefði stundum horft upp á það
að menn reiknuðu sér afkomutengd-
ar aukagreiðslur þegar fyrirtæki
væru í raun að skila óviðunadi af-
komu en ytri aðstæður væru nægi-
lega hagfelldar til að lyfta afkomunni
upp.
Hann sagði að nú væru til tæki sem
gerðu fyritækjum kleift að gera áætl-
anir sínar þannig úr garði að einfalt
ætti að vera fyrir menn að átta sig á
hver afkoman væri í raun, þ.e. að
undanskildum ytri aðstæðum. Bæði
vegna þessa og vegna þess að auknar
kröfur væru um að slík vinnubrögð
yrðu tekin upp sagðist Lars Oxel-
heim telja líkur til að fyrirtæki færu í
ekki allt of fjarlægri framtíð að taka
upp slíka framsetningu áætlana.
Of lágt eiginfjárhlutfall
banka á Íslandi
Guðmundur Magnússon ræddi um
reglur um eiginfjárhlutfall banka og
áhættu í bankakerfinu og velti því
fyrir sér hvort 8% eiginfjárhlutfall,
eins og kveðið er á um í núverandi
reglum, væri fullnægjandi fyrir Ís-
land. Hann benti á að Fjármálaeft-
irlitið, Seðlabankinn og Alþjóðagjald-
eyrissjóðurinn hefðu nýlega orðið til
að lýsa áhyggjum vegna eiginfjár-
stöðu bankanna og talið hana of lága.
Þá sagði hann að miðað við hlutfall
annarra Norðurlanda væri hlutfallið
hér í lægra lagi. Hjá hinum Norð-
urlöndunum hefði meðaltal hjá
stórum bönkum verið rúm 11% fyrir
þremur árum, en rúm 9% á sama
tíma hér á landi.
Guðmundur sagði eðlilegt að eig-
infjárhlutfall færi eftir aðstæðum,
svo sem eiginleikum hagkerfisins og
möguleikum bankanna til áhættu-
dreifingar, en ekki væri rétt að taka
alþjóðlegar reglur óbreyttar upp hér
á landi. Hann taldi ástæðu til að ætla
að heppilegt eiginfjárhlutfall hér á
landi ætti að vera yfir lögbundnum
8%, en sagðist að svo stöddu ekki
geta nefnt ákveðið kjörhlutfall. Hann
væri hins vegar að vinna að rann-
sóknum á því.
Áhættustjórnun banka
ferli en ekki tækni
Fremst á myndinni eru, frá vinstri, Tryggvi Pálsson, framkvæmdastjóri fjármálasviðs Seðlabanka Íslands, Guð-
mundur Magnússon, prófessor við viðskipta- og hagfræðideild Háskóla Íslands, Lars Oxelheim, prófessor í alþjóða-
fjármálum við háskólann í Lundi, og Ágúst Einarsson, forseti viðskipta- og hagfræðideildar Háskóla Íslands.
Ráðstefna viðskipta- og hagfræðideildar Háskóla Íslands um áhættustjórnun
TAP samstæðu Stáltaks hf. nam
tæpum 274 milljónum króna á fyrstu
níu mánuðum ársins. Tap móður-
félags er hið sama en til samanburð-
ar má geta þess að tap móðurfélags í
fyrra nam rúmum 39 milljónum
króna.
Tap samstæðunnar af reglulegri
starfsemi fyrir skatta nam rúmum
195 milljónum króna, þ.a. nam tap
móðurfélags 148 milljónum en í fyrra
var tap móðurfélags tæpar 55 millj-
ónir króna.
Velta samstæðunnar nam rétt
rúmum 1 milljarði króna á fyrstu níu
mánuðum ársins og rekstrargjöld
námu tæplega 1,2 milljörðum.
Rekstrartap samstæðunnar nam 156
milljónum króna og fjármagnsgjöld
námu 39 milljónum króna.
Eignir Stáltaks voru í lok þriðja
ársfjórðungs bókfærðar á um 742
milljónir króna og skuldir voru 727
milljónir. Eigið fé félagsins reyndist
tæpar 52 milljónir króna og hefur
lækkað um 265 milljónir króna frá
áramótum. Veltufé frá rekstri var
neikvætt um 141 milljón króna.
Í tilkynningu frá félaginu segir að
tap tímabilsins skýrist að hluta af
sérstakri 94 milljóna króna niður-
færslu eigna samfara breytingum
sem gerðar voru á félaginu, þ.e. því
var skipt upp í þrjú dótturfyrirtæki.
Stáltak fékk heimild til greiðslu-
stöðvunar sem gildir fram í janúar
nk. Unnið er að endurskipulagningu
rekstrarins og í áritun endurskoð-
enda í árshlutareikningnum segir að
vafi leiki á um áframhaldandi rekstr-
arhæfi félagsins. Því sé rétt að taka
fram að reikningurinn miðist við
áframhaldandi rekstur félagsins en
upplausnarverð eigna geti verið
verulega frábrugðið bókfærðu verði
þeirra.
Tap Stáltaks
274 milljónir
SÆNSKA símafyrirtækið Telia hef-
ur samþykkt að lækka hlut sinn af
tekjum þeirra aðila sem bjóða net-
þjónustu fyrir farsíma á fjarskipta-
neti fyrirtækisins. Gert er ráð fyrir
að farið verði að bjóða farsímanot-
endum ýmiss konar netþjónustu fyr-
ir farsíma strax í desember.
Telia, sem upphaflega ætlaði sér
45% hlut af tekjum þjónustuaðil-
anna, hefur nú ákveðið að lækka
þóknun sína í 20%. Sænsk samtök
fyrirtækja sem hanna og þróa ýmiss
konar netþjónustu fyrir farsíma hafa
gagnrýnt Telia og önnur símafyrir-
tæki harðlega á liðnum mánuðum
fyrir að ætla sér of stóran skerf af
tekjum vegna netþjónustunnar og
hafa þjónustufyrirtækin af þessum
sökum sniðgengið fjarskiptanet
símafyrirtækjanna.
Bent hefur verið á í þessu sam-
bandi að japanska fyrirtækið Do-
como, sem er leiðandi á þessum
markaði, taki einungis 9% þóknun af
sölu farsímaþjónustu. Einnig að
þjónustufyrirtækjum geti reynst
erfitt að skila arðsemi og þróa nýja
þjónustumöguleika ef stór hluti
teknanna fer til símafyrirtækjanna.
Í Svenska Dagbladet er haft eftir
Herði Bender, forstjóra Schibsted
Telecom, sem er eitt stærsta þjón-
ustufyrirtæki á þessu sviði í Svíþjóð,
að loksins hafi fengist viðunandi
lausn á þessu máli. Svíþjóð verði nú
fyrsta land Evrópu sem opnar að-
gang þjónustuaðila að farsímaneti.
Þess má geta að Hörður hvatti ný-
verið Landssíma Íslands á síðum
Morgunblaðsins til að verða fyrstur
og taka forystu í þróun netþjónustu
fyrir GPRS-símatækni í Evrópu.
Netþjónusta
fyrir farsíma
Telia nær
sáttum við
þjónustu-
fyrirtækin
♦ ♦ ♦