Morgunblaðið - 04.12.2001, Blaðsíða 42

MINNINGAR
42 ÞRIÐJUDAGUR 4. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
L
oksins er komið á
hreint hvers vegna
Davíð Oddsson hef-
ur getað staðið á
því fastar en fót-
unum, hvað sem á hefur dunið,
að það sé bara allt í sómanum í
efnahagslífinu og ekkert nema
grösugir dalir og gróin tún,
hvert sem litið er. Hann hefur
auðvitað einblínt á bisnissinn
hjá honum Kára vini sínum. Í
lyfjaiðnaðinum er nefnilega
meiri hagnaður og meira blóma-
skeið, en í nokkurri annarri
framleiðslugrein.
Þetta er niðurstaða athugana
er gerðar voru á vegum The
Kaiser Family Foundation, sem
er bandarísk prívatstofnun sem
ekki er rekin í ágóðaskyni, og
sinnir rann-
sóknum á
heilbrigðis-
og fjölskyldu-
málum.
Fréttastofa
Reuters
greindi frá þessum niðurstöðum
í síðustu viku.
Í niðurstöðunum kemur einn-
ig fram staðfesting á þeim
gömlu sannindum að í hörðu ári
borgi sig að auglýsa, því að það
er einmitt lyfjaiðnaðurinn sem
ver meiru en nokkur önnur
framleiðslugrein í auglýsingar.
Það er rétt að taka strax fram
að umrædd könnun náði að því
er virðist einungis til bandaríska
lyfjaiðnaðarins og bandarískra
lyfjaneytenda, en samstarfsfyr-
irtæki Íslenskrar erfðagrein-
ingar, Hoffman La Roche, er þó
á listanum yfir tekjuhæstu lyfja-
fyrirtækin í heiminum (í 14. sæti
í fyrra, upp um eitt sæti frá
árinu áður).
„Samanborið við aðrar grein-
ar skilar lyfjageirinn enn mest-
um hagnaði,“ hefur Reuters upp
úr niðurstöðum athugunar Kais-
er, sem er að finna á slóðinni
www.kff.org. (Þar kemur einnig
fram að bankar eru í öðru sæti.)
„Hagnaður sem hlutfall af
tekjum lyfjaiðnaðarins hefur
verið fjórum sinnum hærri en að
meðaltali hjá öllum Fortune 500
fyrirtækjum á síðari hluta tí-
unda áratugarins,“ segir enn-
fremur, og er þar skírskotað til
bandaríska viðskiptatímaritsins
Fortune, sem birtir að minnsta
kosti árlega lista yfir 500 verð-
mætustu fyrirtækin í landinu.
Í þessum niðurstöðum Kaiser
kemur líka í ljós, segir Reuters,
að Bandaríkjamenn kaupi sífellt
meira af lyfjum, og borgi sífellt
meira fyrir þau. Bandaríkja-
menn verja nú 117 milljörðum
dollara (tæpum 13 þúsund millj-
örðum króna) til lyfjakaupa á
ári hverju, að því er haft er eftir
Larry Levitt, talsmanni Kaiser.
Lyfjafyrirtækin þróa sífellt
fleiri lyfseðilsskyld lyf, og þegar
þau koma á markaðinn hækkar
meðalverð lyfja.
Það er auðvitað ekkert gagn-
rýnivert við þetta allt saman
svona út af fyrir sig – þótt þess-
ar tölur séu svolítið ævintýra-
legar allar saman fyrir einn
vesælan blaðamann. Eins og
forseti Kaiser Foundation
nefndi, og vitnað er til hér að of-
an, skila lyfjafyrirtækin ekki
bara efnahagslegum gróða til
eigenda sinna, heldur bæta lífs-
skilyrði fólks almennt.
En kannski er athyglisverð-
asta niðurstaðan úr athugun
þeirra hjá Kaiser sú, að það er
ekki síst sala á sérheitalyfjum
sem eykur kostnað almennings
við lyfjakaup. Tuttugu mest
seldu lyfin í Bandaríkjunum eru
öll sérheitalyf.
Sérheitalyf eru dýrari en sam-
heitalyf vegna þess að sérheita-
lyf eru framleidd samkvæmt
einkaleyfi. Það leyfi fellur úr
gildi eftir ákveðinn árafjölda, og
þá geta aðrir framleiðendur
fengið uppskriftina og farið að
framleiða samskonar lyf – sem
er þá ódýrara en sérheitalyfið.
Afleiðingin af aukinni sölu á
sérheitalyfjum er sú, segir í nið-
urstöðum Kaiser, „að meðalverð
fyrir lyf keypt samkvæmt lyf-
seðli er nú 45 dollarar [um 5000
krónur] – tvöfalt hærra en það
var fyrir tíu árum“. Þetta er
þrisvar sinnum hærra en með-
alverð fyrir samheitalyf.
„Því lítur út fyrir að hvatning
til aukinnar notkunar samheita-
lyfja hafi ekki skilað árangri til
lækkunar lyfjaverðs,“ sagði
Levitt. Hann tók einnig fram að
kostnaður kynni að vera að
hækka vegna þess hve miklu
lyfjafyrirtæki verja í að auglýsa
lyf sín og hvetja lækna til að
beita þeim. „Síðan 1996 hefur
upphæðin, sem varið er til lyfja-
auglýsinga, meira en þrefald-
ast.“
Þetta má að hluta án efa rekja
til þess, að 1997 setti bandaríska
Matvæla- og lyfjaeftirlitið
(FDA) nýjar reglur sem leyfa
lyfjafyrirtækjum að beina aug-
lýsingum á lyfseðilsskyldum
lyfjum til neytenda – til dæmis
með sjónvarpsauglýsingum á
besta tíma. Og það voru ekki
síst áhrif þessara breytinga sem
þeir hjá Kaiser voru að kanna.
En það kemur líka í ljós í
þessari könnun eitt og annað
sem er, ef satt er, fráleitt rós í
hnappagat lyfjaframleiðenda.
Þeir segja alltaf að þeir verði að
fá að hafa einkaleyfin svo og svo
lengi til að geta náð hagnaði,
vegna þess að það sé svo dýrt að
þróa og búa til góð lyf. Allar
rannsóknirnar sem þarf að gera,
allt þetta dýra, hámenntaða
starfsfólk sem þarf að hafa á
launum og svo framvegis og svo
framvegis.
En svo kemur í ljós, að í fyrra
fóru að meðaltali 14% af tekjum
lyfjafyrirtækja í markaðs-
setningu. Hvað fór mikið af
tekjum þessara sömu fyrirtækja
í þróunarkostnaðinn mikilvæga?
Jú, fjórtán prósent. Jafnmikið
og fór í auglýsingakostnað. Ýmis
samanburður hér er athygl-
isverður. Bandarískar risaversl-
anir eins og Sears verja 3,7%
tekna í auglýsingar; sígar-
ettuframleiðendur 3,9%; sápu-
og þvottaefnisframleiðendur
10,7% og leikja- og leikfanga-
framleiðendur 12 prósentum.
„Lyf eru meðal þeirra fram-
leiðsluvara sem hvað mest eru
auglýstar,“ hafði Reuters eftir
Levitt. „Hvað auglýsingamagn
varðar eru lyf einna líkust leik-
föngum og dúkkum.“
Hagnaður
af lyfjum
„Vera má, að lyfjaauglýsingar hækki
lyfjaverð og auki hagnað lyfjafyrirtækja,
en það getur líka verið að lyfin sem fólk
fær geri það heilbrigðara.“
VIÐHORF
Eftir Kristján G.
Arngrímsson
kga@mbl.is
Drew Altman, Ph.D, forseti Kaiser Family Foundation
✝ Jóhann Helgasonvar fæddur á
Neðranúpi í Miðfirði
í V-Hún. 14. septem-
ber 1914. Hann and-
aðist á Landakots-
spítala 24. nóvember
síðastliðinn. Foreldr-
ar hans voru Helgi
Jónsson frá Huppa-
hlíð í Miðfirði og Ólöf
Jónsdóttir frá Hömr-
um í Þverárhlíð.
Eftirlifandi kona
Jóhanns er Jóhanna
D. Jónsdóttir frá
Skárastöðum, Mið-
firði, f. 28. desember 1923. Þau
gengu í hjónaband 7. september
1942 og bjuggu í Hnausakoti í
Miðfirði í 26 ár, frá 1942 til 1968,
er þau brugðu búi og fluttust til
Reykjavíkur. Þar starfaði Jóhann
við Vörðuskóla og Iðnskólann þar
til hann fór á eftirlaun. Börn Jó-
hanns og Jóhönnu eru: 1) Ólafur
Helgi, f. 20. júní 1943, kvæntur
Margréti Benediktsdóttur, börn
þeirra eru Benedikt Marinó, Jó-
hann Örn, Ólöf Ásdís og Hrafn-
hildur. 2) Jón Unnar, f. 26. maí
1945, kvæntist Stefaníu Hjartar-
dóttur (skildu), dætur þeirra eru
Unnur og Sunna. 3) Jenný, f. 3.
ágúst 1946, gift Sigurði Björg-
vinssyni, synir þeirra eru Jóhann,
Björgvin Guðni, Sigurður Unnar
og Davíð. 4) Ragna
Guðrún, f. 17. mars
1948, gift Þorsteini
B. Jónmundssyni,
börn þeirra eru Dag-
björt Jóhanna,
Styrmir Þór og Þor-
björg Inga. 5) Bryn-
dís, f. 28. október
1949, gift Braga
Ragnarssyni, synir
þeirra eru Ragnar,
Bragi Páll og Atli
Viðar. 6) Jóhannes,
f. 24. ágúst 1953,
kvæntur Jeanie
Stephenson, börn
þeirra eru William Stephen og Jó-
hanna Lynn. 7) Kristín, f. 19.júní
1955, gift Gunnari R. Pálssyni,
dætur þeirra eru Ásgerður Guð-
rún og Anna Kristín. 8) Oddfríður,
f. 17. nóvember 1957, gift Einari
Gunnarssyni, börn þeirra eru Jó-
hann Gunnar og Karen. 9) Skafti,
f. 2. maí 1960, sonur hans er Árni
Kristinn, barnsmóðir Ragna
Árnadóttir. Kvæntist Helgu Árna-
dóttur(skildu), dóttir þeirra er
Sigrún. Kvæntur Idu Hildi Feng-
er, dóttir hennar er Tinna Björk,
börn þeirra eru Kristín Dagbjört,
Geir Ulrich og Anna María. Lang-
afabörnin eru níu.
Útför Jóhanns fer fram frá
Fella- og Hólakirkju í dag og hefst
athöfnin klukkan 13.30.
Deyr fé,
deyja frændur,
deyr sjálfur hið sama;
en orðstírr deyr aldregi
hveim sér góðan getur.
(Úr Hávamálum.)
Þegar Óli bróðir hringdi í mig að-
faranótt 24. nóvember sl. til að segja
mér lát pabba þá kom mér það ekki
á óvart þar sem heilsu hans hafði
hrakað ört síðustu daga. Við vissum
líka öll að hverju stefndi þegar hann
síðastliðið vor greindist með sjúk-
dóminn sem varð honum að lokum
yfirsterkari. Samt sem áður verður
sorgin yfir missi hans mikil. Þó er
huggun í harmi að hann er laus við
allar þjáningar sem þessum illvíga
sjúkdómi fylgja. Aldrei gafst hann
samt upp í þessari baráttu og það
var honum ómetanlegur styrkur að
hafa mömmu sér við hlið í þessu
stríði. Ég veit líka að systkini mín
og þeirra fjölskyldur gerðu allt sem
í þeirra valdi stóð til að gera honum
lífið léttbærara þessa síðustu mán-
uði. Sérstaklega var honum mikils
virði að komast norður í Hnausakot
í sumar og dvelja þar nokkra daga
með fjölskyldunni eins og hann
hafði gert á hverju sumri síðan við
fluttumst suður haustið 1968. Ég efa
ekki að það hafi verið sárt að kveðja
Austurárdalinn í síðasta skipti þeg-
ar haldið var suður á ný. Það er
margt sem leitar á hugann þar sem
ég sit einn á hótelherbergi í Atlanta
og skrifa þessi fátæklegu kveðjuorð.
Við vissum þegar við kvöddumst í
vor að það yrði í síðasta skipti sem
við sæjumst og var sú stund erfið
fyrir okkur báða. En þökk sé síman-
um fyrir það að við gátum talast
reglulega við síðan og síðast rúmri
viku áður en hann lést. Þá, eins og
alltaf þegar við töluðumst við, sagði
hann mér helstu tíðindi af fjölskyld-
unni og annað sem honum fannst
fréttnæmt. Honum fannst, held ég,
að hann þyrfti að segja mér allt það
helsta fyrst ég væri í annarri heims-
álfu og gæti því ekki fylgst með því
sem gerðist heima af eigin raun. Það
var einn af hans mörgu góðu eig-
inleikum, umhyggjan fyrir öðrum.
Hann hafði alltaf af nógu að taka,
fylgdist vel með öllu og hélt fullri
hugsun og minni fram á síðustu
stundu. Aldrei vildi hann dvelja
lengi við sína líðan en var alltaf já-
kvæður gagnvart allri meðferð og
hafði alltaf von um að komast heim,
vildi allt á sig leggja til að svo gæti
orðið. Hann var líka alla ævi ákaf-
lega heimakær, þar leið honum best.
Miðfjörðinn bar oft á góma í þess-
um samtölum okkar og ætíð
Hnausakot, þann stað sem hann var
bundinn svo sterkum böndum og
hafði búið á svo lengi. Ég heyrði á
honum að hann var mjög sáttur við
hvað búið er að gera þar á síðustu
árum og hann átti hvað stærstan
þátt í. Eitt af mörgu sem hann stóð
fyrir var að fá lagt rafmagn þangað
fyrir nokkrum árum, sem breytti
miklu fyrir þá sem þar dvelja, sem
nú getur verið á hvaða árstíma sem
er.
Og nú síðustu vikurnar var hann
að vinna í því síðasta sem hann taldi
að gera þyrfti fyrir þá sem eiga eftir
að nýta Hnausakot til dvalar í fram-
tíðinni. Það var hans hjartans mál
að búa svo um hnútana að ekkert
skorti til að gera dvölina þar eins
góða og hugsast gæti. Það tókst
honum líka og við öll njótum góðs af.
Við Jeanie og krakkarnir okkar
vorum í Hnausakoti með pabba og
mömmu í nokkra daga þegar við
komum í heimsókn í fyrra og þá
kenndu þau Will og Jóhönnu að
spila marías, trú og fant og fleiri góð
spil, eins og þau kenndu okkur
systkinunum þegar við vorum lítil.
Og okkar börn, sem alin eru upp við
aðstæður ólíkar því sem gerist fyrir
norðan, undu sér hvergi betur en í
Austurárdalnum og ég er þakklátur
fyrir að þau fengu að njóta samveru
við afa sinn og ömmu þar.
Já, þær eru margar minningarnar
sem leita á hugann. Margar eru
tengdar tónlistinni en pabbi var ein-
hver söngelskasti maður sem ég hef
þekkt. Söngurinn var líf hans og
yndi og alveg sérstaklega sálma-
söngur, hann söng líka í kirkjukór-
um í yfir 50 ár. Best gæti ég trúað
að hann hefði kunnað bassann í
flestum ef ekki öllum sálmalögunum
í sálmabók þjóðkirkjunnar. Hann
hafði líka gaman af því þegar hann
ásamt börnunum sínum níu söng
nokkur lög inn á segulband fyrir
nokkrum árum og upp úr því söng
þessi litli kór við ýmis tækifæri að
undirrituðum undanskildum þar
sem hann fluttist úr landi skömmu
síðar.
Mannkostir pabba voru miklir og
sem faðir og eiginmaður var hann
einstakur er mér óhætt að segja.
Við getum verið þakklát fyrir að
hafa átt slíkan föður. Minningin um
hann verður mér dýrmæt og von-
andi hvatning til að reynast mínum
börnum eins vel og hann reyndist
mér þótt ég viti að ekki hafi ég alla
þá kosti til að bera sem hann hafði.
Að lokum langar mig til að þakka
öllu starfsfóki á sjúkrahúsunum þar
sem hann dvaldi fyrir allt sem gert
var fyrir hann, en hann bar því öllu
afar hlý orð. Við Jeanie, Will og Jó-
hanna sendum mömmu, systkinum
mínum og þeirra fjölskyldum og
systkinum pabba innilegar samúð-
arkveðjur. Megi sá sem yfir öllu
ræður styrkja okkur í sorg okkar.
Jóhannes Jóhannsson.
Pabbi minn, ég ætla að kveðja þig
með nokkrum fátæklegum línum,
nokkrum minningabrotum frá
bernskutíð. Mínar fyrstu minningar
eru um hlýjan og góðan föður sem
alltaf var eins og einn af stóru fal-
legu steinunum í túninu, alltaf eins
og bjargfastur klettur sem allir gátu
treyst á. Við vorum lítil og mörg, þú
hræddir okkur með tjörninni djúpu
svo að við tókum stóran sveig
framhjá henni, engin slys urðu svo
teljandi sé. Við komum inn úr kuld-
anum á veturna, „komdu hérna
eyminginn minn“, sagði pabbi okkar
ef einhvern þurfti að hugga, setti
okkur á hné sér, hossaði okkur og
söng gömlu góðu barnalögin eins og
Ríðum heim til Hóla, Kiddi á Ósi,
Guttavísur o.fl. Sumrin eru svo eft-
irminnileg, hvað þau voru skemmti-
leg þegar gestirnir að sunnan komu.
Þá var spilaður fótbolti með Stein-
dór í fararbroddi, spiluðum langt
fram á kvöld þangað til Sigga kom
og sótti okkur í háttinn. Við eyði-
lögðum eins og eina flöt, það var allt
í lagi, bara fastur liður, þú hafðir svo
gaman af þessu, pabbi minn. Mikið
gat ég vorkennt þér að flytja á möl-
ina, ævistarfið var í Austurárdaln-
um og erfitt að slíta þær rætur sem
þar lágu. En eljan og dugnaðurinn
hjálpuðu ykkur mömmu að ná fót-
festu í borginni, eignast íbúð.
Mörg góð sumur eru síðan og allt-
af farið norður í kotið og dvalið
lengi.
Þakka þér fyrir þína góðu sam-
fylgd og góður guð geymi þig að
eilífu og styrki okkur fjölskyldu þína
í sárum söknuði.
Jenný.
Þegar við ókum niður heimreiðina
frá Hnausakoti í sumar sem leið bað
Jóhann, tengdafaðir minn, mig að
setja diskinn með Lóuþrælunum í
spilarann. Hann tók undir með
kórnum og hásöng hvert lagið á fæt-
ur öðru, söng sína rödd, annan bass-
ann sem var honum svo kær og sem
hann sagði að væri undirstöðurödd-
in í öllum samsöng. Hann leit aldrei
um öxl, hann var að kveðja dalinn
sinn sem hann fluttist í sex ára gam-
all ásamt foreldrum sínum og fjór-
um systkinum.
Alls urðu systkinin átta. Það má
segja að Jóhann hafi lifað tímana
tvenna, fæddist í torfbæ á Neðra-
núpi og stundaði bústörf mestan
tímann þegar menn unnu allt á sjálf-
um sér eða með hrossum. Það duld-
ist engum sem kynntist Jóhanni að
hann taldi Austurárdalinn vera
þungamiðjuna í lífshlaupi sínu enda
fann hann sér kvonfang á Skára-
stöðum sem stóð handan Austurár,
hana Jóhönnu, það taldi hann alltaf
hafa verið sitt stærsta gæfuspor. Ól
Jóhanna honum níu börn, flest
heima í Hnausakoti, elsta soninn í
gamla torfbænum.
Mér er alltaf minnisstætt þegar
ég, 18 ára gamall, hitti Jóhann í
fyrsta skiptið á hlaðinu í Hnausa-
koti. Hann horfði rannsakandi á
þennan slána sem elsta dóttir hans
hafði boðið með sér heim í foreldra-
hús. Höndin á mér hvarf inn í stóra
sigggróna hramminn og svo brosti
hann sínu hlýlega skakka brosi.
Frá þeirri stundu vorum við vinir.
Seinna þegar ég las Sjálfstætt fólk
sá ég líkindi með hinum frjálsa
manni og Jóhanni í Hnausakoti. Þau
voru samhent hjónin, margir munn-
arnir að metta og jörðin fremur
harðbýl, ískaldur Eiríksjökull skag-
aði upp í suðri og oft voraði seint, þá
þurfti að beita hagsýni til að endar
næðu saman. Ekki var stokkið í búð
ef eitthvað vantaði, bíllinn var eng-
inn. Síminn ein lína um sveitina, op-
inn á vissum tímum. Það hefur verið
erfið ákvörðun að bregða búi eftir
kalárin ’67–’68 og flytja búferlum á
mölina í Reykjavík með nánast tvær
hendur tómar. Aldrei hvarflaði að
honum að selja jörðina sína. Á
JÓHANN
HELGASON