Morgunblaðið - 04.12.2001, Blaðsíða 48

UMRÆÐAN
48 ÞRIÐJUDAGUR 4. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Í ritstjórnargrein-
um fréttabréfa Sam-
taka iðnaðarins undan-
farið hefur talsmaður
samtakanna farið mik-
inn í að gagnrýna
íslenskar lánastofnan-
ir. Virðist sem tals-
maðurinn hafi ákveðið
að erfið staða sumra
félagsmanna sinna eigi
rætur að rekja til
útlánastefnu banka og
sparisjóða og fákeppni
á innlendum fjármála-
markaði.
Vaxtamunur á
lánamarkaði
Þessum ásökunum sínum fylgdi
hann eftir í fjölmiðlum þar sem m.a.
voru lagðar fram tölur um að vaxta-
munur lánastofnana það sem af er
þessu ári mældist vera um 8%. Jafn-
framt sendu Samtök iðnaðarins við-
skiptaráðherra bréf þar sem óskað
var eftir því að hann léti skoða þróun
vaxtamunar innlendra lánastofnana
síðasta áratug.
Samtök banka og verðbréfafyrir-
tækja svöruðu ásökunum talsmanns-
ins í fjölmiðlum og lögðu fram tölur
sem sýndu að vaxtamunur á Íslandi
fór stöðugt lækkandi síðasta áratug,
en jókst nokkuð aftur fyrstu 6 mán-
uði þessa árs vegna verðbólguáhrifa.
Vaxtamunur íslensku bankanna var
þannig 4,85% árið 1991, 4,37% 1995
og 2,89% á árinu 2000. Vaxtamunur
fyrstu 6 mánaða ársins 2001 reyndist
hins vegar vera 3,28%.
Vaxtamunur reikn-
ast sem mismunur á
vaxtatekjum og vaxta-
gjöldum, sem gefur
vaxtamun í krónum, og
til að fá út hlutfallstölu
er hefðbundið að deila í
með meðalstöðu efna-
hags viðkomandi lána-
stofnunar. Þar sem
verðtryggðar eignir
lánastofnana hafa verið
meiri en verðtryggðar
skuldir hækkar útkom-
an úr þessu hlutfalli til
skamms tíma eftir því
sem verðbólgan eykst.
Rétt er að taka fram að
hluti þeirra eigna sem ekki mynda
vaxtatekjur, s.s. hlutabréf, nemur að-
eins örfáum prósentum af heildar-
eignum. Kaup eða sala slíkra eigna
mælist því vart í breytingu á vaxta-
mun.
Það er ankannalegt að lesa rit-
stjórnargrein nýjasta fréttabréfs
iðnaðarins þar sem reynt er á villandi
hátt að draga í efa réttmæti fram-
angreindra upplýsinga. Ekki síst
þegar ein megingagnrýnin beinist að
útreikningi á vaxtamuninum. Nær
væri að spyrja hvaða rök ættu að
standa til þess að reikna þennan mun
út á annan hátt hér á landi en tíðkast í
öðrum löndum. Ástæða þess að
hreinar vaxtatekjur lánastofnana
hafa aukist töluvert frá síðasta ári er
einföld. Hana má rekja beint til stór-
aukinna umsvifa lánastofnana, þ.e. að
þær eignir sem skapa vaxtatekjur
hafa aukist verulega.
Þegar verið er að bera vaxtamun
saman við það sem þekkist í ná-
grannalöndunum er mikilvægt að
horfa til vaxtamunar hjá bönkum af
sambærilegri stærðargráðu og hér-
lendis. Í könnun sem einn íslensku
bankanna lét taka saman fyrir fáum
árum kom fram að vaxtamunur ís-
lenska bankakerfisins var sambæri-
legur við það sem þekkist hjá með-
alstórum bönkum á Norður-
löndunum. Frá þeim tíma hefur inn-
lendur vaxtamunur verið að lækka
enn frekar. Hafa ber í huga að t.d. í
Danmörku eru húsnæðislán inni í
bankakerfinu, en ef sú væri raunin
hér á landi mundi vaxtamunurinn
vera um 1–1,5% stigum lægri en
hann er nú.
Viðskiptaráðherra hefur nú boðað
að hann ætli að verða við kröfu iðn-
aðarins um sérstaka athugun á þróun
vaxtamunar síðustu ára hér á landi.
Útkoman úr þeirri athugun mun
vafalaust staðfesta þær tölur sem
SBV hefur þegar kynnt.
Samkeppni
Í gagnrýni sinni á bankakerfið
virðist talsmaðurinn hafa kosið að
líta fram hjá þeirri staðreynd að út-
lán til innlendra fyrirtækja koma að-
eins að hálfu frá bönkum og spari-
sjóðum. Hinn helmingurinn kemur
frá öðrum aðilum, s.s. erlendum
bönkum, lífeyrissjóðum, fjárfesting-
arlánasjóðum, eignarleigufyrirtækj-
um og tryggingafélögum. Þetta end-
urspeglar vel þá staðreynd að
lánastofnanir búa við virkt sam-
keppnislegt aðhald. Þá ber að hafa í
huga að þátttaka í EES-samstarfi og
mikil samkeppni um tækni og nýjar
leiðir til að sinna þörfum viðskipta-
manna hefur valdið því að samkeppni
milli lánastofnana hér á landi hefur
sjálfsagt aldrei verið meiri. Þessi
harða samkeppni varð einmitt rótin
að gagnrýni eftirlitsaðila á útlána-
aukingu síðustu ára. Í ljósi þessa eru
ásakanir um fákeppni á innlendum
fjármálamarkaði fráleitar.
Benda má á að íslensk fyrirtæki
hafa fram til þessa almennt notið
betri kjara í erlendum lánum gegn-
um innlendar lánastofnanir, mæld í
álagi á Libor, en fyrirtæki af sam-
bærilegri stærð erlendis eiga kost á.
Iðnfyrirtæki landsins, eins og önnur
innlend fyrirtæki, hafa notið góðs af
þessu.
Þátttaka í innlendu atvinnulífi
Í skrifum sínum kemur talsmað-
urinn einnig inn á það sem hann kall-
ar misheppnaðar fjárfestingar lána-
stofnana og segir viðskiptamönnum
gert að greiða kostnaðinn af þeim.
Rétt hefði verið að hann leitaði fyrst
upplýsinga frá eigin félagsmönnum
um ástæður aukinna fjárfestinga
lánastofnana á síðustu árum. Stað-
reyndin er sú að fyrirtækin í landinu
hafa kallað eftir því að lánastofnanir
kæmu í auknum mæli beint inn í at-
vinnulífið, svipað og lengi hefur tíðk-
ast erlendis, t.d. bæði í Bandaríkjun-
um og Bretlandi. Þar er annars vegar
um að ræða umbreytingarfjárfest-
ingar, þ.e. þegar fyrirtæki sem eru að
ganga í gegnum skipulagsbreyting-
ar, t.d. samruna eða skráningu á
markað, fá inn sterkan fagfjárfesti
sem jafnan er keyptur út aftur eftir
12–18 mánuði. Lánastofnanir meta
eðlilega forsendur slíkrar aðkomu
áður en ráðist er út í að kaupa bréf í
viðkomandi fyrirtæki, þótt útilokað
hafi verið að sjá fyrir það mikla verð-
fall sem orðið hefur á verðbréfa-
mörkuðum undanfarið. Hins vegar er
það sem nefnt hefur verið framtaks-
fjármögnun (venture capital), þ.e.
fjárfestingar í nýsköpun og atvinnu-
greinum sem eru að byggjast upp í
landinu. Sem dæmi um hið síðar-
nefnda má nefna þátttöku lánastofn-
ana í fjarskipta-, upplýsinga- og líf-
tækniiðnaði á síðustu árum. Með því
eru fjársterkari fyrirtæki að styðja
við mikilvæga þróun íslensks at-
vinnulífs. Samtök hagsmunaaðila í
þessum greinum, sem höfðu lengi
kvartað yfir skorti á aðgangi að fram-
taksfjármagni, hafa fagnað breyttum
viðhorfum innlendra fjármálafyrir-
tækja í þessu efni enda ljóst að þess-
ar nýju greinar verða ekki fjármagn-
aðar með öðrum hætti.
Gagnrýni framkvæmdastjóra
SI á íslenskar lánastofnanir
Guðjón
Rúnarsson
Lán
Fyrirtækin hafa kallað
eftir því, segir Guðjón
Rúnarsson, að lána-
stofnanir kæmu í aukn-
um mæli beint inn í at-
vinnulífið.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Samtaka banka og verðbréfafyr-
irtækja.
ÞVÍ er haldið fram
að kenna megi lífeyr-
issjóðunum um hið
mikla gengisfall krón-
unnar. Þessi fullyrð-
ing stenst ekki. Þegar
krónan var sem sterk-
ust, var útstreymi líf-
eyrissjóða í erlendar
fjárfestingar mest.
Frá miðju síðasta ári
hefur verulega dregið
úr erlendum fjárfest-
ingum hjá lífeyris-
sjóðum og á þessu ári
er þetta bara brot af
því sem það var á
árinu 2000. Á þessu
ári hafa tveir mánuðir
verið með neikvæðu útstreymi,
þ.e. seld erlend verðbréf meira en
keypt verðbréf. Í rekstri lífeyr-
issjóða hlýtur það ætíð að vera
markmið að horfa til mjög langs
tíma og dreifa áhættu eins mikið
og hægt er, til þess að forðast stór
áföll í rekstri sjóðanna. Stjórnvöld
verða að líta í eigin barm varðandi
fall krónunnar. Viðskiptahallinn
hefur verið gríðarlegur og að
stórum hluta til illkynja og valdið
mikilli þenslu. Erlendu lántökurn-
ar hafa ekki farið í arðsamar fjár-
festingar, jeppum hefur fjölgað og
verzlunarhúsnæði stækkað. Mikill
vöxtur hefur verið í rekstri hins
opinbera og stjórnvöld virðast
ráða illa við þennan rekstur. Ekki
verður hjá því litið að hið opinbera
átti að draga saman seglin þegar
hagvöxtur var sem mestur og
koma svo inn núna á samdrátt-
artíma.
Sumir halda því fram að selja
eigi öll erlend verðbréf lífeyris-
sjóðanna. Núna er krónan að
veikjast og má þá ekki segja að
innlendu bréfin séu að
rýrna í verði. Sjóð-
félagar væru örugg-
lega ekki sáttir við
þessa þróun ef lífeyr-
issjóðirnir hefðu ekki
dreift eignum með
fjárfestingum erlend-
is. Lífeyrissjóðum var
á síðasta ári heimilt
að fjárfesta allt upp í
50% af sínum eignum
í erlendum fjárfest-
ingum. Þrátt fyrir það
var meðaltalið um síð-
ustu áramót í erlend-
um eignum sjóðanna
ekki nema rúm 23%.
Flestir lífeyrissjóðir
hafa því farið afar hægt í það að
byggja upp sín erlendu eignasöfn.
Auðvitað eru undantekningar á
þessu og einhverjir lífeyrissjóðir
fóru fullgeyst í erlendar fjárfest-
ingar.
Erlend fjárfesting lífeyrissjóðs
er hluti af langtímamarkmiðum til
að dreifa eigninni. Þó svo að verð-
bréf sveiflist upp og niður eitt –
tvö ár í senn þá verðum við að
horfa til mjög langs tíma. Sveiflan
á erlendum hlutabréfamarkaði síð-
ustu misseri er sú versta og
lengsta niður á við síðan 1929.
Vonandi taka hagkerfin við og við
sjáum ekki svona djúpa niður-
sveiflu aftur fyrr en eftir langan
tíma.
Hagkerfi er ekki haldið gang-
andi nema með því að haga seglum
miðað við aðstæður hverju sinni og
það á ekki síst við um vinnumark-
aðinn. Beinhörð kaupmáttarleið í
kjaramálum er það eina sem dug-
ar, það verður að vera innistæða
fyrir kauphækkunum til þess að
þær skili kaupmætti. Það er mjög
mikilvægt fyrir íslenskt hagkerfi
að fá innstreymi erlendrar fjár-
festingar t.d. með álversfram-
kvæmdum. Annars er ljóst að við
verðum að draga mjög saman segl-
in í neyslu til þess að minnka við-
skiptahallann. Ísland er mjög háð
erlendum viðskiptum, flest allt er
sótt til útlanda. Til þess að halda
uppi hagsæld og velferð verður að
tryggja hag útflutningsgreina t.d.
eins og álbræðslu.
Einnig verðum við að skoða það
að draga úr öllum hömlum í fjár-
festingum hér á landi fyrir útlend-
inga. Hvers vegna á að banna út-
lendingum að fjárfesta í sjávar-
útvegi á Íslandi? Við gáfum
örfáum Íslendingum allan kvótann
fyrir tveim áratugum. Þeir hafa
haft rúman tíma til þess að
tryggja sína hagsmuni og fengið
gott forskot á erlenda fjárfesta. Ef
þetta yrði leyft, þá fengjum við
innspýtingu í gjaldeyrisinnstreym-
ið og á móti gætum við greitt nið-
ur erlendar skuldir.
Er hið mikla
gengisfall lífeyris-
sjóðunum að kenna?
Guðmundur
Gunnarsson
Krónan
Erlend fjárfesting
lífeyrissjóðs, segir
Guðmundur Gunnars-
son, er hluti af lang-
tímamarkmiðum til að
dreifa eigninni.
Höfundur er formaður Rafiðn-
aðarsambandsins.
Uppgjöf á lífinu
Á Íslandi býr stór
hópur öryrkja við
mjög bág lífsskilyrði.
Öryrkjar eiga að hafa
sama rétt til lífsgæða
og aðrir hér á landi.
Staðreyndin er að
þessi réttur er brot-
inn á öryrkjum.
Þeirra líf er barátta
frá degi til dags. Þeir
eiga ekki fyrir mat
fyrir sig og börnin
sín. Margir treysta í
lok hvers mánaðar á
vatnið úr krananum.
Sumir svelta sig til að
eiga ofan í börnin sín.
Þeir horfa fullir ör-
væntingar til framtíð-
arinnar sem bíður
þeirra. Öryrkjar fá
ekki að halda sjálfs-
virðingu sinni hér á
landi. Margir þeirra
búa í híbýlum sem
varla er hægt að kalla
mannabústaðir. Þeir
hræðast að lenda á
götunni með sjálfan
sig og fjölskyldu.
Saga margra öryrkja
er bæði sorgleg og
mjög átakanleg. Börn
öryrkja standa ekki
jafnfætis við önnur
börn. Börn öryrkja eiga það til að
einangrast félagslega. Margir ör-
yrkjar eru við það að gefast upp í
lífsbaráttunni. Það að öryrkjar sjái
enga aðra útgönguleið en að taka
eigið líf er mjög alvarlegt ástand í
okkar samfélagi.
Aðstæður öryrkja
eru smánarblettur á
íslensku þjóðfélagi
Ásgerður Jóna
Flosadóttir
Höfundur stundar meistaranám í
opinberri stjórnsýslu við Háskóla
Íslands.
Lífsbarátta
Margir öryrkjar eru við
það, segir Ásgerður
Jóna Flosadóttir,
að gefast upp í lífs-
baráttunni.
w
w
w
.t
e
xt
il.
is
MORTÉL
Eins og notað er í
sjónvarpsþættinum
kokkur án klæða
Verð frá kr. 4.500
Klapparstíg 44
sími: 562 3614