Morgunblaðið - 12.12.2001, Blaðsíða 41

MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 12. DESEMBER 2001 41
✝ Angela ElisaSantoro Ægisson
fæddist 19. apríl
1964. Hún lést í
London 31. október
síðastliðinn.
Angela fæddist og
ólst upp í Ostuni,
fornum bæ á Suð-
austur-Ítalíu, ofar-
lega á hælnum. For-
eldrar hennar voru
Pietro Marco Sant-
oro, menntaskóla-
rektor og sagnfræð-
ingur að mennt,
látinn, og Concietta
Maggi, húsmóðir. Systkini Ang-
elu eru tvö, Antonella talmeina-
fræðingur, f. 1962, og Ennio nátt-
úrufræðingur, f. 1966.
Eftir hefðbundið menntaskóla-
nám í fæðingarbæ sínum lagði
Angela stund á sagnfræði og nú-
tímabókmenntir og lauk MA-prófi
við háskólann í Bari á Suður-Ítal-
íu. Þá var hún við Salamanca-há-
skóla á Spáni og fór þaðan til Ma-
dison í Winconsin og lauk
MA-gráðu í miðaldabókmenntum
1992. Flutti sama ár til London og
bjó þar síðan. Hún starfaði sjálf-
stætt við þýðingar
og kennslu og fyrir-
lestrahald um ítalsk-
ar kvikmyndir og
bókmenntir við Ital-
ian Cultural Inst-
itute í London.
Fékkst einnig við
ritstörf.
Frá 1997 bjó Ang-
ela með Gunnari
Ægissyni, f. í
Reykjavík 1947.
Hann starfar sem
stefnumálafulltrúi
hjá One World Act-
ion, breskri stofnun
sem vinnur að lýðræðis- og mann-
réttindamálum í þriðja heiminum.
Foreldrar hans eru Ægir Ólafs-
son stórkaupmaður og Lára
Gunnarsdóttir fóstra. Börn Gunn-
ars eru Guðrún Ýr, f. 1967, móðir
Kristín Gísladóttir, Inga Hrefna,
f. 1976, og Atli, f. 1979, móðir
Ingibjörg Einarsdóttir. Angela og
Gunnar giftu sig í byrjun septem-
ber síðastliðins.
Útför Angelu fór fram í London
og hún var jarðsett 5. nóvember í
Highgate-kirkjugarðinum í Lond-
on.
Í september var ég viðstödd ein-
falda og fallega athöfn á stofu 34, 4.
hæð. á St. Bartholomew-sjúkrahús-
inu í London. Þar voru gefin saman
Angela Santoro og Gunnar bróðir
minn. Ekki voru kringumstæður
þær sem í upphafi var ætlað. Menn-
irnir áætla – en guð ræður. Nú afréð
hann að klippa á þráðinn. Og ekki
nóg með það; honum fannst við hæfi
að Angela Santoro, 37 ára, sem þráði
að lifa og var elskuð af öllum, fengi
að vita á allnákvæman hátt, hvenær
guði þóknaðist að kalla hana til sín.
Þeirri vitneskju miðluðu læknar
henni skömmu áður; hugsanlegt var
að framkvæma líffæraskipti, og
lengja þar með lífið um nokkra mán-
uði, þó með kvölum. Að öðrum kosti
ætti Angela u.þ.b. þrjá mánuði eftir
ólifaða. Mennirnir eiga stundum
fárra kosta völ, Drottinn minn.
En einmitt þess vegna var þessi
athöfn svo einstök. Þarna voru sam-
ankomnir örfáir ættingjar og vinir,
ásamt borgardómara, sem gaf þau
saman. Herbergið var fullt af friði,
væntumþykju og ást. Tárin læddust
öðruhvoru niður kinnar Angelu og
okkar hinna – eins og lífið, sem lædd-
ist frá henni.
Við báðum þess öll svo heitt að
þessi kaleikur yrði frá henni tekinn.
Ef ekki, þá að við mættum að
minnsta kosti hjálpa henni til að bera
þessa byrði. En enginn var þess um-
kominn. Hvað tekur maður þá til
bragðs? Gerir eitthvað, bara eitt-
hvað smálegt, eins og að sauma
gardínur fyrir svefnherbergisglugg-
ann þeirra, til að hleypa birtunni inn
– og lífinu fyrir utan, sem linnulaust
heldur áfram. Við Gunnar fórum og
keyptum hvítasta, þynnsta og falleg-
asta efni í allri London. Meðan ég
saumaði flaug hugurinn þvers og
kruss. Við hverju einasta vandamáli,
sem maðurinn getur hugsanlega
staðið frammi fyrir á lífsleiðinni, eru
til bækur – hrúgur af bókum. Hvað
við eigum að éta og ekki éta, hvernig
við eigum að bregðast við bakverk,
sorg, offitu, öðlast fágaðan hýbýla-
smekk, hætta að drekka, hirða um
heimilisköttinn. Allt – bókstaflega
allt nema hvernig við eigum að
deyja. Skrítið.
Angela Santoro fæddist og ólst
upp í bænum Ostuni, milli Bari og
Brindisi á suðurhluta Ítalíu. Svo
háttar til þar að bærinn stendur á
hæðardragi, þar fyrir neðan tekur
við slétta, allt til hafs. Þar eiga bæj-
arbúar margir sinn landskika, þar
sem þeir rækta olívur, sléttan er
einn víðáttumikill olívulundur. Þarna
má naumast velta við steini af rælni,
án þess að fornminjar komi í ljós,
enda hafa þarna runnið í gegn – oftar
en ekki með ófriði og yfirgangi –
fulltrúar helstu þjóða fornra og þá
ekki síst Tyrkir. Enda Tyrkja-
hræðslan viðvarandi lengi, og á þess-
um slóðum er enn þá haft uppi mál-
tækið „Mamma! Gli Turchi!“ þegar
syrtir í álinn.
Það var sumsé nærtækt að Angela
ræktaði með sér áhuga á sagnfræði,
sem hún síðar nam ásamt öðru, en 16
ára gömul fór hún að heiman til
náms við háskólann í Bari. Hálfum
öðrum áratug síðar hittust hún og
Gunnar á Grænhöfðaeyjum, hann
hafði lagt leið sína þangað starfs síns
vegna; hún var þar sem ferðamaður.
Síðan hafa þau ekki skilið.
Það var hátíð að vera návistum við
þau saman. Allt var gert af stakri
hugulsemi gagnvart gestinum –
hvers kyns aðstoð, uppörvun og in-
spíration sjálfsögð og veitt af örlæti.
Hvort sem Angela fékkst við mat-
argerð, fræðistörf eða samræður,
átti hún og nýtti þessa eftirsóknar-
verðu slettu af frumleika, ráðsnilld
og hugmyndaflugi, sem hún hafði
fulla stjórn á, en flæddi ekki óbeislað
í allar áttir engum til gagns, eins og
stundum vill verða. Og æðruleysi.
Hið þráða jafnaðargeð, sem á ekkert
skylt við skapleysi.
Tilhlökkun; að koma til London,
taka lestina frá Stansted til Totten-
ham Hale, þaðan til Euston, þá með
Northern Line til Archway, ganga
niður Juncion Road, dagblað og
Time Out hjá aröbunum á horninu,
kaffi og bruschetta á litla kaffihúsinu
Mosaik fyrir síðasta spölinn – og svo
beint heim á Bredgar Road 19, mið-
hæð. Ljós í eldhúsglugga. Besta íbúð
í heimi; ekki sökum stærðar eða
íburðar, þvert á móti, þar er útsjón-
arsemi gætt í öllu fyrirkomulagi, og
hlutir valdir af kostgæfni, eldhúsið
lítið og gaseldavélin gömul og lúin,
stofuveggir þaktir bókum og þar er
gamalt massíft fjölnotaborð. En
þarna bjuggu Angela og Gunnar
rausnarbúi í öllum besta skilningi
þess hugtaks, síðustu fimm árin. Oft
hef ég setið þarna og hugsað hvað
það væri sem léði þessum stað slíka
töfra, en orsökin er reyndar ekki
flókin: Auk nærveru gestgjafa, eru
þarna í hillum því nær allar þær
bækur sem mann langar hugsanlega
til að lesa; sömuleiðis öll tónlist, mat-
reiðslan þeirra Angelu og Gunnars
tekur öðru fram. Þar er metodískt
gengið að verki, ekki verið að telja
eftir sér að saxa, höggva, skera,
kreista, flysja, krydda og marínera.
Þeim tókst að vekja hjá mér áhuga á
ítalskri matargerð, sem fram að því
hafði verið í hreinu lágmarki. Þau
Gunnar gerðu allt saman, elduðu,
þvoðu, tóku til, glöddu gesti sína og
leystu hvers manns vanda. Og leidd-
ust alltaf á götu.
Ég var þarna eins og grár köttur,
fór eins oft til London og ég gat, og
yfirleitt alltaf með eitthvað eitt á
heilanum, eitt sinn var það allt innan
gömlu borgarveggjanna rómversku
– sem er ekki lítið og entist reyndar í
margar ferðir, eða þá tiltölulega
stutt saga Islington, hverfisins þar
sem þau bjuggu. Það var sama hvar
borið var niður, þau vissu yfirleitt
allt sem máli skipti og oft miklu
meira, um það sem ég hafði áhuga á.
Hádegistónleikar með Angelu í St.
Martins-in-the-Field, gönguferðir á
Hampstead Heath og gegnum Hig-
hgate-kirkjugarðinn, markaðurinn í
Camden Town, Christmas Carols,
síðasta aðfangadagskvöld þegar við
Angela hlustuðum á upplestur á
„Kvæðinu um fangann“, meðan
Gunnar sótti aðra jólagesti, hvernig
hún þeyttist um alla borg þann sama
morgun til að næla í hina fornu korn-
tegund spelti, sem hafa skyldi í kal-
kúnatróðið – og tókst það. Gjafir,
valdar af alúð, gleði, charade, mince-
meat, jólabækur.
– Kvöldið sem ég kvaddi Angelu á
sjúkrahúsinu, leit ég á bækurnar á
náttborðinu. Þær voru ekki um líf að
loknu þessu, heldur heimspeki, mið-
aldasaga – bækur um það sem hún
hafði áhuga á. Hún vildi helst ekkert
um veikindin tala, var búin að fá upp
í háls af því. Hún vildi tala um lífið,
hvað ég væri að gera, hvað krakk-
arnir væru að fást við, hvernig
barnabörnin döfnuðu. Við töluðum
um Ísland. Landið var henni kært,
og þau Gunnar reyndu að dvelja hér í
sumarfríum og ferðuðust víða. Hún
hefði svo gjarna viljað búa hér um
hríð. Við töluðum líka lengi um Pal-
estínu þetta síðasta kvöld. Óþolandi
ástandið þar, og viljaleysi stórvelda
til að leysa „ástandið fyrir botni Mið-
jarðarhafs“, sem hefur verið fastur
liður í fréttum síðan ég man eftir
mér, hvað þá hún. Næsti dagur var
11. september. Þegar ég kvaddi, af-
henti ég henni bréf. Þar sagði ég
m.a. hve mér þætti vænt um hana, að
hún hefði í svo mörgu verið mér fyr-
irmynd, eins og öðrum, að ég vildi
óska þess að hafa borið gæfu til að
lifa jafn innihaldsríku og heilsteyptu
lífi og hún, þegar minn tími kæmi.
Og meinti hvert orð. Það sem ég ekki
nefndi var, hversu fjári óréttlátt
þetta líf væri stundum, blóðug eft-
irsjáin að öllu því sem Angela tæki
með sér í gröfina; ónýttum hæfileik-
um, ótrúlegum og víðfeðmum fróð-
leik – og visku. Við kvöddumst svo í
hinsta sinn, ég gekk út af sjúkrahúsi
heilags Bartolomeusar, fram hjá
Wallace hálshöggna, fram hjá St
Pauls kirkjunni. Viðgerðir fóru fram
á þessari byggingu, hverrar forveri
var fyrsta bygging sem reist var inn-
an borgarmúra Lundúna. Á grind-
verkinu stóð www.paternoster.com.
– mjög við hæfi.
Ég grét í hljóði alla leið til Isling-
ton. Grét missi okkar allra og sá fyrir
mér fallega andlitið hennar í rúminu
þegar ég leit um öxl um leið og dyrn-
ar féllu að stöfum. Hún brosti – þótt
missir hennar væri lífið sjálft. Hún
átti aðeins tvær óskir, úr því sem
komið var. Að lífið yrði einfalt og
sársaukalaust. Að hún fengi að vera
heima. Seinni óskin rættist, þar var
hún síðustu vikurnar, og þar dó hún.
Sjálf var hún búin að ganga frá jarð-
neskum málum, eftir bestu getu, og
þau Gunnar höfðuð valið grafreit í
Highgate-kirkjugaðinum, stutt frá
Hampstead Heath, sem var yndi
beggja. Og þar liggja þau nú, ásamt
öðrum Lundúnabúum, Angela og
Karl Marx. Áttu það sameiginlegt að
hafa djúptæk áhrif á líf þeirra sem
komust í tæri við þau. Áhrif Angelu
fólust í því að bæta fólk, Marx í því
að vilja jafna kjör manna, og fannst
sjálfgefið að væri mannbætandi að-
gerð. Hann benti á leiðir. Angela
benti ekki á leiðir. Hún var fordæmið
sjálft.
Yfirlætislaus heiðagróður prýðir
leiði hennar. Það er við hæfi, því
Angela sá fegurðina ekki síst í því
smáa. Og svo glögg var hún, að rauði
rúbíninn í vegrykinu, sem Guðmund-
ur Böðvarsson yrkir svo fallega um í
kvæði sínu, hefði ekki farið fram hjá
henni.
Þeir eru margir sem harma Ang-
elu; öldruð móðir í Ostuni, systkinin
Antonella og Ennio, frænkan,
nafnan og jafnaldran Angela „litla“,
en þrjú þau síðastnefndu skiptust á
að vera í London síðustu mánuðina.
Aldavinkonurnar og tryggðatröllin í
London; Lorna, Marinella, Basja.
Við öll hérna heima. En hitann og
þungann hafa Gunnar og dóttir hans
Inga Hrefna borið, þau háðu með
henni dauðastríðið allt til loka. Inga
Hrefna heimsótti hana daglega og
elskaði hana fölskvalaust. Gunnar
var svo vakinn og sofinn yfir henni
allt þar til hún gaf upp öndina í fangi
hans. Við bíðum þess að sorgin réni –
og eigum þó altént minningarnar. Og
hún er hérna enn – í verkum sínum.
Guðrún Ægisdóttir.
Angela Elisa Santoro Ægisson
var ítölsk að ætt og uppruna frá
borginni Ostuni á Suður-Ítalíu og
var alin þar upp við fjölbreytta
menningu og listir. Ég hitti Angelu
fyrst á Íslandi fyrir rúmum fjórum
árum þegar hún dvaldi á heimili
mínu ásamt sambýlismanni sínum og
aldarvini mínum, Gunnari Ægissyni.
Ég minnist þeirrar hlýju og einlægni
sem stafaði frá Angelu, þessum lif-
andi augum, fallega brosinu og þeim
leiftrandi gáfum sem hún bjó yfir.
Hún hafði mikinn áhuga á bók-
menntum og las allt milli himins og
jarðar enda fékkst hún sjálf við að
skrifa. Angela var sérfróð í verkum
hins mikla ítalska skáldajöfurs
Dante en um leið var hún sífellt að
nema einhver ný fræði og síðustu ár
kynnti hún sér m.a. af áhuga íslensk-
ar miðaldarbókmenntir.
Að ferðast til framandi landa til að
kynnast ólíku fólki og menningu
þess var eitt af áhugamálum Angelu
og á einu slíku ferðalagi, nánar til-
tekið á Grænhöfðaeyjum, kynntist
hún Gunnari Ægissyni sjávarútvegs-
fræðingi, sem þá starfaði þar að þró-
unarmálum. Kynni þeirra urðu til
þess að Gunnar flutti til Lundúna til
að búa með Angelu. Ég heimsótti
þau oft í litla en snotra íbúð þeirra á
Bredgar Road í Norður-Lundúnum
sem þau deildu með hinum ráðagóða
og hyggna heimilisketti Sal en hann
heitir í höfuðið á einni af Grænhöfða-
eyjunum. Gestrisnin á heimilinu var
þeim í blóð borin enda bæði tvö kom-
in af sómafólki og það voru ekki ófá-
ar næturnar sem maður fékk að
gista á beddanum í stofunni eftir
spaklegar og fjörugar samræður yfir
mat og drykk. Þau voru dugleg að
fræða hvort annað um heimkynni sín
og bakgrunn og heimsóttu reglulega
til skiptis Ísland og Ítalíu. Síðast
komu þau saman til Íslands í fyrra-
sumar og hafði Angela þá að orði að
sig langaði til að læra íslensku svo að
hún gæti lesið bókmenntirnar á
frummálinu, en því miður varð ekk-
ert af þeim áformum.
Síðastliðið haust heltók sjúkdóm-
ur Angelu sem leiddi hana stuttu síð-
ar til dauða. Allt er í heimi hverfult,
aðstæður fólks og líf þess geta
breyst skyndilega í einu vetfangi og
slíkt gerist svo snögglega að maður
áttar sig ekki á hverfulleika lífsins
fyrr en allt er liðið hjá. Nú er dauða-
stríðinu lokið og eflaust tómlegt um
að litast á Bredgar Road án Angelu.
Allt þetta mótlæti hefur svo sann-
arlega reynt á Gunnar vin minn sem
ég sendi mínar dýpstu samúðar-
kveðjur.
Angela var jarðsett í High Gate
kirkjugarðinum í Norður-Lundún-
um skammt frá heimili þeirra Gunn-
ars og hvílir þar í félagsskap ýmissa
mikilmenna mannsandans. Í hæðum
þessa fræga garðs eru enn villtir
skógarlundar og þangað mun ég
vitja minningar Angelu sem er mér
bæði ljúf og falleg.
Halldór Ásgeirsson.
Þau döpru tíðindi bárust síðsum-
ars að Angela Ægisson væri orðin al-
varlega veik. Hún lést svo 31. októ-
ber og var jarðsett 5. nóvember í
Highgate-kirkjugarðinum í London.
Ég kynntist Angelu gegnum
gamlan vin minn, Gunnar Ægisson.
Forlögin leiddu þau saman fyrir
fimm árum á Grænhöfðaeyjum og
þau voru óaðskiljanleg síðan.
Leiðir okkar Gunnars lágu aftur
reglubundið saman eftir að ég flutt-
ist til Portúgal fyrir 16 árum en við
höfðum þekkst í yfir 30 ár. Hann var
þá farinn að starfa í þriðja heiminum
sem ráðgjafi í fiskveiðum og skipu-
lagsmálum, m.a. í portúgölsku Afr-
íku. Sumarið ’96 dvaldist hann hjá
mér og undirbjó sig undir starf á
Grænhöfðareyjum. Hann hafði þá
verið fráskilinn í nokkur ár, en var
vandfýsinn og ekki allra og virtist
sáttur við að búa einn. Ég hugsa að
hann hafi frekar átt von á dauða sín-
um á Cabo Verde en því að hitta þar
fyrir ástina. En ekki var hann búinn
að vera þar lengi þegar hann rakst
fyrir tilviljun á tvo ferðalanga, tvær
stúlkur, breska og ítalska. Þar var
mætt til leiks Angela á einum af sín-
um utanvega ferðum. Og það var
ekki að sökum að spyrja. Gunnar
fékk sig svo lausan og flutti til Lond-
on um vorið til hennar.
Það fylgdi því gæfa og gleði að
umgangast Angelu. Hún var í senn
óvenju lifandi og gefandi manneskja
og manni leið strax vel í návist henn-
ar. Hún hafði áhuga á hinum ólíkleg-
ustu hlutum, víðtæka menntun og
skarpan og skemmtilegan skilning á
mannlífinu í allri fegurð þess og fá-
ránleika. Sjálf var hún alin upp mið-
svæðis í Miðjarðarhafsmenningunni
þar sem út um allar grundir eru
minjar um langa sögu og forna
frægð, steinöld og bronsöld, Grikki
og Rómverja, Byzantínið, Normana
og Spánverja. Hún fékk klassíska
menntun, byrjaði í grísku og latínu
níu ára og lagði seinna fyrir sig þver-
fagleg menningarfræði við háskóla
austan hafs og vestan. Jafnframt var
hún í yngri kantinum á 68-kynslóð-
inni. Faðir hennar var líklega nokk-
uð strangur, menntaskólarektor og
virkur kommúnisti, en móðir hennar
kaþólsk. Angela var bráðger, hún
hóf háskólanám 16 ára og enn var þá
tíðarandinn sviptivindasamur í vest-
rænum háskólum. Svo það var um
nóg að spyrja og efast. Hún tók þann
slag af sama lífsþorsta og hún nálg-
aðist annað í tilverunni. En þegar ég
kynntist henni var hún fullþroska
kona í sátt við sjálfa sig og lífið, vitur
og lífsglöð. Hún hafði forvitinn og
kærleiksríkan áhuga á flestu í kring-
um sig, listum og trúarbrögðum,
mannfólkinu nær og fjær. Hún ferð-
aðist víða, um Norður- og Mið-Am-
eríku, Evrópu og Kúbu. Og Cabo
Verde. Líklega stóðu bókmenntir
henni næst og sjálf fékkst hún við
skriftir. Ég held að það hafi verið
frásagnir úr sólkerfum Calvino og
annarra slíkra ævintýrahöfunda.
Fáa hef ég hitt líklegri til bók-
menntalegra afreka en Angelu.
Við áttum saman ógleymanlegar
stundir, bæði þegar ég gisti hjá
henni og Gunnari í London í milli-
lendingum, og ekki síst þegar þau
heimsóttu mig í sveitina í Portúgal
fyrir þremur árum. Þar varð hver
dagur að veislu og að Miðjarðarhafs-
hætti var kvöldmáltíðin þungamiðj-
an, hófst um eftirmiðdaginn með inn-
kaupum á þorpsmarkaðnum og
endaði um miðnætti þegar samræð-
unum var hvergi nærri lokið svo það
mátti hlakka til að vakna næsta dag
og halda áfram. Eins og gengur bar
hún mótun sína með sér, það stafaði
frá henni klassísk fegurð og reisn.
Og af því að hún átti auðvelt með að
gefa var hún ein af þeim manneskj-
um sem draga það skásta fram í
samferðafólki sínu. Svo það var nóg
að gera kringum hana, skoða náttúr-
una, dást að dýrunum og upplifa frá-
bæra matargerðarlist. Tvö kvöld
enduðu í maraþontarotlögn þar sem
hún og vinur okkar Eyjólfur Hall-
dórs sátu hvort gegn öðru og túlkuðu
nútíð, fortíð og framtíð, galdur lagð-
ist í loftið og við Gunnar reyndum að
halda ró okkar.
Nú er þessi fallega manneskja öll.
Þrjátíu og sjö ára gömul. Orð verða
fánýt. Bíðum þess að sorg mildist í
söknuð mikilvægar og jákvæðar
minningar.
Gunnar verður í Ostuni um jólin til
þess að vera viðstaddur skírn guðs-
onar síns, sonar Ennios mágs síns.
Fyrsta barn þeirrar kynslóðar.
Þannig þarf að halda áfram.
Blessuð sé minning Angelu.
Stefán Unnsteinsson.
ANGELA SANTORO
ÆGISSON