Morgunblaðið - 12.12.2001, Blaðsíða 36

UMRÆÐAN
36 MIÐVIKUDAGUR 12. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
J
ólagjöfin í ár er bílrúða
vinstra megin að framan
(„ökumannsbílrúða“) í
bláan Toyota Avensis
steisjon árgerð 2000.
Einnig geislaspilari og útvarp í bíl-
inn og vænn hluti mælaborðsins,
einn diskur sem var í tækinu og að
minnsta kosti annar til, og svo nýr
farsími handa frúnni.
Snyrtimenni úr stétt íslenskra
glæpamanna voru svo elskuleg að
kíkja inn í bílinn okkar þegar kon-
an mín var á blakæfingu í einu út-
hverfa (!) borgarinnar á dögunum
og leist svona ljómandi vel á
geislaspilarann/útvarpið að þeir
stóðust ekki mátið.
(Við skulum gera ráð fyrir því,
til einföldunar, að fleiri en einn
hafi verið að
verki; það er
of flókið að
þurfa að skrifa
hann/þeir/
þær/þau í
hvert skipti.)
Þeir kunnu sem sagt ekki við að
trufla konuna mína til að fá lánaða
lyklana að bílnum, vegna þess að
hún var upptekin – hefur líklega
verið að æfa uppgjafir eða skelli –
þannig að gripið var til þess ráðs
að mölva rúðuna og rífa græjurnar
úr. En það mega þeir eiga að mjög
snyrtilega var staðið að verkinu,
eins og maðurinn hjá trygginga-
félaginu komst að orði; þ.e.a.s. þeir
rifu græjurnar snyrtilega úr, en
rúðan var að vísu ekki sérstaklega
snyrtilega brotin.
En þar sem ekkert var skemmt
í bílnum sér tryggingafélagið sér
því miður ekki fært að bæta tjónið
sem ég varð fyrir. Því miður. Þeir
skemmdu sem sagt ekkert – nema
rúðuna sem fellur eins og gefur að
skilja undir sjálfsábyrgðina –
heldur fjarlægðu einungis
ákveðna hluti.
Mælaborðið var heldur ekki
skemmt þótt horfið hafi úr því bút-
ur, sá bútur bara hvarf og ekki vit-
að með vissu hvort hann er
skemmdur.
Og þótt þær græjur sem gera
mér kleift að gefa öðrum öku-
mönnum merki um að ég hyggist
beygja, stefnuljós sem svo er kall-
að í daglegu tali, virki ekki var það
ekki skemmt. Eitthvað var að vísu
fjarlægt sem gerir það að verkum
að ég gat ekki gefið stefnuljós, en
þetta eitthvað (sem ég veit auðvit-
að ekki hvað er, enda ekki bifvéla-
virki) það var nota bene fjarlægt,
ekki skemmt.
Mér var hins vegar skemmt við
það að tala við mennina tvo hjá
tryggingafélaginu, og það bara all-
verulega, ef ég á að vera hreinskil-
inn.
Ég komst meðal annars að því
að hefðu vinir mínir, þrjótarnir,
hætt við í miðjum klíðum og eyði-
lagt geislaspilarann/útvarpstækið
t.d. með skrúfjárni, eins og annar
maðurinn hjá tryggingafélaginu
orðaði það, hefði félagið greitt fyr-
ir nýtt tæki.
„Þið eruð snillingar!“ sagði ég
við manninn.
„Já,“ svaraði hann, en tók skýrt
fram að ekki væri við hann að sak-
ast.
Ég kvaðst vita það; hann semdi
auðvitað ekki reglurnar.
Viðbrögð mín voru að öðru leyti
einföld, þótt ég sé ekki viss um að
þau séu hefðbundin:
Ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha,
ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha,
ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha,
ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha,
ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha,
ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha,
ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha,
ha!
Ég ætlaði hreinlega aldrei að
geta hætt að hlæja! Gat þó fengið
mér bita í hádeginu, en vann ekki
mikið það sem eftir var dagsins.
Svo hló ég mig í svefn um kvöld-
ið og vaknaði við eigin hlátur að
morgni.
Ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha,
ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha,
ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha,
ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha,
ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha,
ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha,
ha, ha, ha, ha, ha, ha, ha!
Konan mín, illa sofin, hélt ég
væri orðinn vitlaus(ari) og dæt-
urnar, örþreyttar, höfðu líka
áhyggjur.
Ég taldi þeim trú um að ég hefði
ekki gleypt nema hefðbundinn
skammt af töflunum mínum en er
alls ekki viss um að þær hafi trúað
því.
Þennan myrka morgun sem ég
heimsótti tryggingafélagið mitt
komst ég að því að það var hárrétt
sem eitt þeirra auglýsti um árið:
maður tryggir ekki eftir á. En
bæta mætti við að maður tryggir
heldur ekki fyrir fram, ekki nema
að tryggja alla hluti sérstaklega.
Auðvitað var ég auli að lesa ekki
smáa letrið, en efast um að al-
menningur geri sér grein fyrir því
hvernig reglurnar eru.
Jólagjöf mín til landsmanna eru
því þessar upplýsingar:
Ef dekkin eru horfin undan
bílnum þínum einhvern tíma þeg-
ar þú kemur að honum færðu þau
ekki bætt af tryggingafélaginu.
Ekki nema þú hafir keypt sér-
staka hjólbarðatryggingu.
Hafi einhver fengið stýrið úr
bílnum þínum lánað þegar þú
hyggst aka af stað í fyrramálið
fæst það heldur ekki bætt, nema
það hafi verið tryggt sérstaklega.
Heldur ekki þótt eitt sætið sé farið
þegar á að setjast í það. Bara ef
hlutirnir eru skemmdir. Ekki ef
þeir eru teknir.
„Hvað er þá tryggt?“ spurði ég.
„Bíllinn,“ sagði hann.
Mikið óskaplega er ég þakk-
látur þjófunum. Bæði var ég nærri
því orðinn úrkula vonar um að
finna jólagjöf handa elskulegri
eiginkonu minni og svo var ég bú-
inn að gleyma því hve dýrmætt
það er að hlæja hressilega í svart-
asta skammdeginu.
Þeir á verkstæðinu skemmdu að
vísu svolítið jólagleðina fyrir mér
og tryggingafélaginu, þegar þeir
tóku eftir rispu við hurðina þar
sem greinilega hafði verið reynt að
spenna hana upp með skrúfjárni
eða ámóta áhaldi.
Skemmd! Það var varla að ég
fengi mig til þess að segja trygg-
ingafélaginu frá þessu, enda kom
það í ljós sem ég óttaðist að félagið
verður að greiða fyrir viðgerðina.
Hefðu þjófarnir bara haft vit á
því að skemma ekki hurðina held-
ur taka hana einfaldlega af og hafa
með sér á brott...
Ha, ha, ha,
ha, ha, ha!
Til þín, elskan, frá mér: Rúða, geisla-
spilari og útvarp, hluti mælaborðs,
vinna, efni og „vaskur“: 91 þúsund og
eitthvað. Við tréð eru svo tveir geisla-
diskar og farsími frá tryggingafélaginu.
VIÐHORF
Eftir Skapta
Hallgrímsson
skapti@mbl.is
NÝJUM lögum um
fæðingarorlof er ætlað
að taka gildi í áföngum.
Á þessu ári gafst feðr-
um í fyrsta sinn á Ís-
landi kostur á að taka
launað orlof frá vinnu
og verja því með ný-
fæddu barni sínu. Áður
gáfust feðrum tækifæri
til tveggja vikna orlofs
og fengu um 35.000
krónur greiddar á þeim
tíma, enda væru þeir
ekki á launum hjá
vinnuveitanda á meðan.
Með nýju lögunum fá
feður greidd 80% af meðallaunum sín-
um úr sérstökum sjóði. Þetta var einn
mánuður í ár, verða tveir mánuðir á
því næsta og loks þrír árið 2003.
Breytt viðhorf
Ný lög um fæðingarorlof sýna
breytt viðhorf hins opinbera til fjöl-
skyldunnar og hafna þeirri mynd að
hlutverk móður skuli vera að sinna
börnum en föður að afla tekna. Meg-
inhugsunin í lögunum er einmitt sú að
foreldrar taki jöfnum höndum orlof
frá vinnu. Þannig er gert ráð fyrir því
þegar kerfið verður að fullu komið í
notkun, að af níu mánaða fæðingaror-
lofi er þremur ætlað föður, þremur
móður og þremur til skiptana þeirra á
milli. Ekki er gert ráð fyrir því að
móðurin geti tekið alla þessa níu mán-
uði. Hún getur að mestu tekið sex.
Nýti faðirinn ekki þá þrjá mánuði sem
honum eru ætlaðir falla þeir einfald-
lega niður. Þetta ákvæði er afar mik-
ilvægt. Það hvetur
óneitanlega föðurinn til
að taka orlofið og einnig
hefur það áhrif á stöðu
kvenna á vinnumarkaði.
Eftir að þessi nýju lög
verða að fullu komin til
framkvæmda geta
vinnuveitendur ekki
lengur gert ráð fyrir að
missa konu lengur frá
vinnu en karlmann
vegna barneigna.
Sá hópur á Íslandi
sem greiðir mest til
samfélagsins í formi
skatta er einmitt sá hópur sem er að
stofna til fjölskyldna og er að byggja
upp heimili. Hann vinnur að jafnaði
mikið og hefur því að jafnaði há laun.
Þessi hópur greiðir gjarnan auk hefð-
bundinna skatta svonefnda jaðar-
skatta vegna mikilla tekjutenginga í
skattkerfi okkar. Framsóknarflokk-
urinn hefur lagt áherslu á að draga úr
jaðarsköttum og meðal annars beitt
sér fyrir svonefndum barnakortum,
ótekjutengdum greiðslum að upphæð
30.000 krónur á hvert barn. Áfanga-
sigri var náð við gerð síðustu kjara-
samninga þegar teknar voru upp slík-
ar ótekjutengdar greiðslur á öll börn
undir 7 ára aldri. Nýju fæðingaror-
lofslögin eru ungu fjölskyldufólki
mikil kjarabót. Þau gera feðrum fjár-
hagslega kleift að taka orlof frá vinnu
til að sinna nýfæddu barni sínu og
eiga frekari samvistir við það og móð-
ur. Greiðslurnar eru ótekjutengdar –
nema 80% af meðallaunum einstak-
lings síðustu 12 mánuði fyrir fæðingu.
Námsmönnum og atvinnulausum eru
tryggðar lágmarksgreiðslur í feðra-
orlofi.
Fréttir af niðurskurði
Fjölmiðlar báru af því fréttir að til
stæði að fresta gildistöku annars
áfanga í feðraorlofi þannig að annar
mánuður í orlofi kæmi ekki til fram-
kvæmda fyrr en árið 2003. Nú er ljóst
að ríkisstjórnin leggur slíkt ekki til,
heldur verður staðið að framkvæmd
málsins eins og Alþingi hafði áður
ákvarðað. Það er ástæða til að fagna
þeirri niðurstöðu. Geir H. Haarde
fjármálaráðherra og Ólafur Örn Har-
aldsson formaður fjárlaganefndar eru
ekki í öfundsverðum hlutverkum þeg-
ar finna þarf leiðir til að spara. Afar
mikilvægt er að sýna aðhald í ríkis-
rekstrinum nú. Þeir hafa hins vegar
mikinn stuðning meðal ungs fólks við
að standa við framkvæmd fæðingar-
orlofsins. Stærstan hlut í því á þó Páll
Pétursson félagsmálaráðherra sem
hefur sýnt mikla víðsýni í baráttu
sinni fyrir hinum nýju fæðingaror-
lofslögum.
Feður í orlofi
Páll Magnússon
Feðraorlof
Meginhugsunin í lög-
unum, segir Páll Magn-
ússon, er einmitt sú að
foreldrar taki jöfnum
höndum orlof frá vinnu.
Höfundur er varaþingmaður
Framsóknarflokksins í Reykjanes-
kjördæmi og aðstoðarmaður
iðnaðar- og viðskiptaráðherra.
Í HUGA flestra er
það að vera veikur tíma-
bundið ástand – maður
læknast. Þegar sjúk-
dómurinn er langvinnur
og ólæknandi er það
eins og að íklæðast flík
sem er allt of þröng. Þér
hefur verið troðið inn í
hana en þú getur eigin-
lega ekki hreyft þig.
Langvinnur sjúkdómur
takmarkar og heftir allt
sem þú hefur áður gert
óhindrað.
Það er mikið áfall að
fá langvinnan sjúkdóm.
Enginn er viðbúinn.
Enginn kann að bregðast við. Með-
ferð vegna sjúkdóma og slysa og lík-
amlegra þjáninga sem fylgja þeim eru
á hendi heilbrigðisstéttanna. En sjúk-
lingur er meira en safn líffæra sem
þarf að halda gangandi. Sjúklingur er
maður með andlega líðan sem lifir í
ákveðnu félagslegu umhverfi. Mikið
skortir á að næg hjálp sé í boði frá
hendi heilbrigðiskerfisins til þess að
takast á við þær andlegu þjáningar og
vanlíðan sem fylgja áfallinu við að fá
langvinnan sjúkdóm.
Gífurleg breyting verður á högum
allrar fjölskyldunnar þegar einn af
meðlimum hennar greinist með lang-
vinnan sjúkdóm. Lífið verður „fyrir“
og „eftir“ og ekkert er lengur eins og
áður. Það þarf að læra að aðlaga sig
lífinu á ný með sjúkdóm í farteskinu.
Sjúkdómurinn verður hluti af ein-
staklingnum, hluti af hversdagslífinu
og hluti af fjölskyldulífinu.
Til þess að geta lært að lifa með
langvinnan sjúkdóm þarf hjálp frá
lækninum sem þekkir gang sjúk-
dómsins og veit hver er hin rétta með-
ferð. En meira þarf til. Sjúklingurinn
sjálfur verður að taka líf sitt til endur-
skoðunar og aðlaga sig þeim lífsskil-
yrðum sem bjóðast. Lífsskilyrði sem
vissulega eru heftandi en búa einnig
yfir nýjum tækifærum. Það má einnig
orða það þannig að langvinnum sjúk-
dómi fylgi sú krafa að sá sem fær
hann bregðist við honum og þeim lífs-
skilyrðum sem hann býður upp á.
Hvernig til tekst hefur afgerandi
áhrif á lífið upp frá því.
Áður en sjúklingur-
inn getur komið auga á
þessi nýju tækifæri
þurfa bæði hann og fjöl-
skylda hans að leyfa sér
að syrgja það líf sem var
– kveðja það sem er
ekki lengur mögulegt.
Aðeins að því loknu er
hægt að snúa sér að nýj-
um tækifærum í lífinu.
Gott líf með sjúkdóm
þýðir að sjúkdómurinn
fær það svigrúm sem
hann þarf – en heldur
ekki meira. Framvegis
á athyglin að beinast að
því að halda í gott
hversdagslíf fjölskyldunnar, góðar
stundir með vinum og ættingjum og
góðar tómstundir.
Félög langveikra sjúklinga geta
unnið mikið að því að hjálpa meðlim-
um sínum til þess að læra að lifa með
langvinnan sjúkdóm þannig að það
verði til góðs fyrir sjúklinginn og auki
lífsgæði hans. Að vera heilbrigður
táknar ekki bara að vera án sjúkdóms
það getur líka þýtt að hafa heilbrigð
andleg viðhorf til sjúkdóms síns.
Læknirinn gegnir mikilvægu hlut-
verki fyrir langveikan sjúkling sem
þarf að leita til hans árum eða áratug-
um saman. Samband sjúklings og
læknis verður því að byggjast á gagn-
kvæmu trausti. Skortur á trausti get-
ur orðið til þess að sjúklingur gefst
upp í baráttunni. Meðferðin sem
læknirinn leggur til er sú sem miðar
að því að halda sjúkdómnum niðri.
Þar fyrir utan krefst meðferðin þess
að sjúklingurinn sjálfur sjái um að
halda sjálfum sér gangandi með
þeirri líkamsrækt og sjúkraþjálfun
sem möguleg er. Fyrir marga lang-
veika sjúklinga er einnig nauðsynlegt
að huga að mataræði. Það krefst
virkrar þátttöku að vera ábyrgur
langveikur sjúklingur.
Flestir langveikir sjúklingar þurfa
að finna sér nýjan stað í tilverunni og
ný viðfangsefni vegna skertrar starfs-
getu. Hin mikla breyting sem verður
á lífi manns með langvinnan sjúkdóm
við að þurfa að hætta að vinna veldur
því að viðkomandi finnst hann settur
til hliðar. Sú tilfinning er óháð þeirri
staðreynd að við það að verða öryrki
missir viðkomandi möguleikann á að
sjá sjálfum sér og sínum farborða. Í
vinnandi samfélagi kynnum við okkur
út frá starfsheiti okkar. Starfsheitið
er mikilvægur hluti persónuleika
hvers manns. Í gegnum vinnuna verð-
ur til stór hluti sjálfsmyndar einstak-
lingsins. Því missir sá mikið sem á
besta vinnufærum aldri missir vinn-
una vegna örorku.
Það er mikilvægt að unnið sé mark-
visst að því að öryrkjar geti nýtt þá
takmörkuðu krafta sem þeir hafa. Við
erum ólík og lífið mætir okkur á ólíka
vegu. Öryrkjar eru jafnmikils virði og
þeir einstaklingar sem eru 100%
vinnufærir. Því verður atvinnulífið að
mæta þeim á sérstakan hátt sem hafa
sérstakar þarfir. Það er verkefni fyrir
bæði sjálfstæða atvinnurekendur og
opinberar stofnanir að koma til móts
við öryrkja með því að búa til fleiri
störf með skiptum og sveigjanlegum
vinnutíma. Það að vera hluti af sam-
félagi er ekki bara að fá heldur einnig
að leggja til. Margir öryrkjar bera þá
ósk í brjósti að fá áfram að vera hluti
heildar með því að leggja til sam-
félagsins eins og aðrir.
Sjúklingar búa yfir möguleikum til
þess að bera sjálfir ábyrgð og taka
þátt í meðferðinni. Það er hægt að
gera góða heilbrigðisþjónustu miklu
betri með því að virkja þá krafta sem
sjúklingar búa yfir. Að vera hraustur
en samt með langvinnan sjúkdóm er
ekki þversögn ef sjúklingurinn og
fjölskylda hans hafa tækifæri til þess
að sjá að nýju tilgang með lífinu þrátt
fyrir hina stöðugu og óhjákvæmilegu
ógn sem sjúkdómurinn er. Með því að
virkja krafta sjúklinga til sjálfshjálp-
ar mun það ekki aðeins bæta líf þeirra
heldur einnig vera fjárhagslega hag-
kvæmt fyrir samfélagið.
Að lifa með
langvinnan sjúkdóm
Jórunn Sörensen
Heilsa
Það er mikið áfall, segir
Jórunn Sörensen, að fá
langvinnan sjúkdóm.
Höfundur er kennari.